توسعه پایدار محیط‌زیست شهری با کمک شهروندان

مـراقـبـت از مـحـیـط زیـسـت هـمـراه بـا تـوسـعـه پـایدار، باید با مشارکت‌های مردمی شکل گیرد که خود در آن محله زندگی می‌کنند و به مشکلات محله‌ای آشنا هستند و نیز به علت وابستگی عاطفی به زادبوم محله‌ای مسوول‌تر و دلسوزتر می‌باشند.

دکتر سوسن اصغری مشاور طرح‌های زیست‌محیطی در شهر سیدنی استرالیا در این رابطه می‌گوید: می‌توان از کشورهای هند، فیلیپین و پاکستان که در توسعه محله‌ای کلانشهرهای خود، خوب عمل کرده‌اند الگوبرداری کرد و با توجه بیشتر به توسعه محله‌های شـهـر تهران‌، آموزش را که نقش کلیدی در تغییر رفتارهای زیـسـت‌مـحـیـطـی و اجـتـماعی دارد، ریشه‌ای‌تر و محکم‌تر در شخصیت اجتماعی و فرهنگی مردم بومی جا انداخت‌. زیرا سنت‌ها، باورها و اعتقادات محلی، کمک خوبی برای استحکام و استواری بعضی از اعتقادات مردم محل، و رفتارهای درست زیست‌محیطی آنها مانند توسعه فضای سبز، حفظ درخت، تمیز نگه‌داشتن محله است و می‌توان رفتارهای از هم گسیخته بعضی از مردم شهر تهران را در مورد ترافیک، نریختن زباله، به موقع قرار دادن زباله در بیرون منزل، ایجاد فضای سبز و نگهداری آن به دست خود مردم بومی در حـفـظ پـارک‌هـای محلی، نظافت مسجد محله و... بـه‌هـنـجـار سـاخـت تـا بـا مـشـارکـت مـردم محلی، مسوولیت محله‌ای و ملی آنها افزایش ‌یابد.

مشاور طرح‌های زیست‌محیطی در شهر سیدنی استرالیا می‌گوید: یکی از بهترین الگوها در این زمینه بهره‌گیری از نتایج پروژهای اجرا شده در کشورهای دیگر مانند استرالیا است. در این پروژه‌ها مشاهده شده که مردم محل به علت آشنایی با مسائل و مشکلات محلی بسیار دلسوز و آگاه به محیط اجتماعی خود، در حل مسائل شهری علاقه‌مند و پیش‌قدم بوده‌اند و مدیریت محیط زیستی مانند بهداشت محیط اجتماعی، حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری، تفکیک زباله از مبدا و... به عهده خود مردم محل بود.

وی با اشاره به وضعیت شهر سیدنی که دارای نوزده محله مختلف است، می‌گوید: با وجود این که شـهــر مـهــاجــرپـذیـر و مـتـشـکـل از قـومـیـت‌هـا و فرهنگ‌های مختلف بوده با آموزش‌های زیست ــ محیطی مردم محل و مشارکت آنها که آشنا به محیط اجتماعی خود دارند، آمار مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی آنها بسیار پایین آمده‌است.

اصغری می‌افزاید: با مطالعه کشورهای هند، فیلیپین و چین آمارهای خوبی در مورد کاهش معضلات اجتماعی و زیست‌محیطی با استفاده از توان محلی مشاهده می‌شود، این کشورها حتی در حفظ میراث‌های فرهنگی و طبیعی با کمک مردم محل بسیار پایدار عمل کرده‌اند. مردم محله ایولو‌(oilo)، واقع در یکی از جزایر فیلیپین با مشارکت و آموزش توانستند در کاهش مصرف آب بسیار موفق عمل کنند. زیرا مردم به علت تعلقات اجتماعی به آب و سرزمین محله خود بسیار مسوولانه در حفظ منابع ملی مدیریت و برنامه‌ریزی کردند.

مهندس عمید مرندی، عضو هیات مدیره انجمن متخصصان ایران نیز با اشاره به استفاده از توان مردم محله در توسعه فضای سبز می‌گوید: به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه محله‌ای، امروزه فضای سبز به عنوان ابزاری توانمند در جهت بهسازی محیط زیست مطرح است.

وی ادامه می‌دهد، از میان انواع پوشش‌های گیاهی که برای ایجاد فضای سبز استفاده می‌شوند، درختان و پس از آن درختچه‌ها از تاثیرات محیط زیستی بیشتری برخوردارند. نقش‌های محیط زیستی فضای سبز در تولید اکسیژن، جذب گاز کربنیک و سایر مواد آلوده‌کننده هوا، رسوب دادن ذرات گرد و غبار، ایجاد میکروکلیما و در نتیجه تعدیل و تلطیف هوا، ایجاد اختلاف دما و در نتیجه تهویه هوا، کاهش آلودگی صوتی و در راستای بهسازی محیط محله ضرورت ایجاد فضای سبزی مناسب محله‌ای احساس می‌شوند.

وی با اشاره به این که برای این منظور راهکارهایی به عنوان اصول و مبانی، بایستی مورد توجه قرار بگیرند ادامه می‌دهد: در طراحی فضای سبز باید دقت کرد که گیاهان همیشه سبز)Ever green( به طور توام با گیاهان خزان‌دار کاشته شوند. چرا که در فصل زمستان در صورت کاشت گیاهان‌ خزان‌دار به طور انبوه این گیاهان خزان کرده و منظره سرد و خشکی به محیط اطراف خواهند داد. زیرا یکی از عوامل اصلی طراحی فضای سبز برای محیط‌های گوناگون حفظ زیبایی طبیعت در شهرهاست.

ایـن کارشناس گفت: مساحت سطوح فتوسنتزکننده و سایر اندام‌های گیاهی در واحد سطح زمین درختکاری شده در مقایسه با زمین گلکاری یا چمنکاری شده، چندین برابر است. بنابراین توسعه فضای سبز از طریق درختکاری بایستی در اولویت قرار گیرد.

مرندی تاکید کرد: انتخاب گونه‌های مناسب گیاهی با در نظر گرفتن شرایط اکولوژیکی محیط و سازگاری گیاه،فرم، اندازه، نوع و رنگ گیاه، هزینه نگهداری و آبیاری گیاه، محل کاشت و فاصله آنها و انتخاب گیاهان مناسب برای کاهش آلودگی هوا و صدا مانند افرا، اقاقیا، چنار، سرو و کاج بسیار اهمیت دارد.

باید توجه کرد که کارشناسان در توسعه فضای سبز به رعایت توازن، هماهنگی و تنوع رنگ‌ها، درهم آمیختن گیاهان گلدار و زینتی و تطبیق دادن آنها با سبک معماری ساختمان و انتخاب درختان همیشه سرسبز به منظور حفظ زیبایی محیط در تابستان و زمستان بسیار اهمیت می‌دهند.

به طوری که انتخاب درختان خزان‌پذیر به منظور ایجاد سایه در تابستان و آفتاب در زمستان، جهت بهره‌گیری درازمدت از طبیعت خدادادی، با کاشتن درخت در محل‌هایی که سایه مفید بر پنجره‌ها و دیوارهای ساختمان ایجاد می‌کنند، صرفه‌جویی در انرژی به صورت پایدار به اجرا درمی‌آید.

در این زمینه کارشناسان پیشنهاد می‌کنند، در نماهای شرقی، جنوبی و غربی که آفتابگیر هستند در صورت امکان از نمای سبز استفاده شود، به ترتیبی که با برگ و پوشش‌های گیاهی آفتاب مستقیم به این دیوارها نتابد.

ایجاد بام سبز بسته به نوع، فرم، جهت و ترکیب ساختمان و اقلیم منطقه، استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای وآبرسانی از آب بازیافتی، ایجاد آلاچیق‌های درون محوطه سازمان، فضایی دلپذیر، خنک و سازگار با محیط‌زیست پدید می‌آورد.

کـارشـنـاسـان مـعـتقدند، برای ایجاد محیطی مناسب در کلانشهرها بایستی نوک پیکان برنامه‌ریزی‌ها از خرد به کلان و از محله به شهر باشد. با ادامه روند صعودی آلودگی‌های گوناگون شهری مثل آلودگی هوا، خاک و منظر بهترین اولویت توسعه فضای سبز به صورت مطلوب است که تجربه نشان داده است استفاده از توان مردم محله‌ها در این امر نقش بسزایی دارد.

حمیده سادات هاشمی