در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
اینها بخشی از صحبتهای دکتر سعید شفیعیان، متخصص پوست و محقق پروژه سلول درمانی در حوزه پوست و البته در زمینه درمان بیماری ویتیلیگو یا لک و پیس است. بیماریای که حدود 5 تا 100 میلیون نفر از جمعیت جهان و حدود 600 هزار نفر در کشورمان را درگیر کرده است.
البته انتخاب این بیماری به عنوان اولین قدم در تحقیقات پیوند سلول به پوست نه به جهت فراوانیاش بلکه به دلیل پاسخدهی خوب آن نسبت به سلول درمانی و اینکه میتواند پایه علمی و تخصصی خوبی برای توسعه این نوع درمان برای سوختگیهای وسیع و اسیدپاشیها در آینده قرار بگیرد، صورت گرفته است.
گفتگوی ما با دکتر شفیعیان، قطعا برای علاقهمندان به بحث سلول درمانی جالب خواهد بود.
ویتیلیگو چه نوع بیماری است و با چه عواملی ظاهر میشود؟
این بیماری که با عنوان لک و پیس هم شناخته میشود، به صورت لکههایی کمرنگتر یا بدون رنگ نسبت به پوست طبیعی ظاهر میشود. این بیماری که بر اثر از دست رفتن موضعی و پیشرونده سلولهای مولد رنگدانه و عملکرد ناقص ملانوسیتها (سلولهای رنگدانه پوست) در تولید ملانین بروز میکند 5/0 تا 2 درصد افراد جامعه و حدود 600 هزار نفر را در کشور درگیر کرده است.
اولین نشانههای بیماری ظهور لکههای سفید روی پوست است که میتواند در نواحی مختلف بدن چون دور چشمها، دور دهان، آرنجها، زانو، قوزک پا و انگشتان دست و پا و همینطور ناحیه پشت بدن ظاهر شود.
فراموش نکنید این لکهها بدون خارش و آزار هستند و معمولا قطری بین 2 تا 3 میلیمتر تا چند سانتیمتر را در برمیگیرند. این بیماری سنین شیوع متفاوتی دارد، در سنین کودکی زیر 10 سال یا در دهه دوم و سوم زندگی بروز پیدا میکند.
آیا عامل این بیماری به طور مشخص شناختهشده است؟
خیر. محققان در این خصوص نظریههای متفاوتی ارائه کردهاند، اما اصلیترین نظریه در این زمینه، خود ایمنی علیه سلولهای ملانوسیت است که بر اثر حمله سلولهای ایمنی و از بین رفتن ملانوسیتها ایجاد میشود. در بدن این بیماران آنتیبادیهایی تولید میشود که ملانوسیتهای بدن خودشان را تخریب میکنند. البته آفتابسوختگیهای شدید میتواند به توسعه بیماری کمک کند. نظریه دیگری هم در این خصوص، خودتخریبی ملانوسیتهاست.
البته ویتیلیگو میتواند جنبه ارثی هم داشته باشد. کودکانی که یکی از والدین آنها به این بیماری مبتلا هستند، بیش از دیگران در معرض ابتلا قرار دارند. در واقع 30 درصد بیماران، سابقه خانوادگی این بیماری را دارند.
آیا لک و پیس درمان قطعی دارد؟
متاسفانه موارد لاعلاج این بیماری زیاد است. از میان کل بیماران 70 تا 75 درصد با درمانهای دارویی، نور درمانی و لیزر درمانی پاسخ میدهند و 25 تا 30 درصدشان نیز با روشهای متداول درمان میشوند.
البته هدف اصلی در درمانهای رایج ویتیلیگو، بهبود وضعیت ظاهری پوست است و روند درمان هم نیاز به زمان طولانی دارد که معمولا 6 تا 18 ماه به طول میانجامد، انتخاب نوع درمان هم به تعداد، محل و گستردگی ضایعات بستگی دارد.
معمولا در دارو درمانی از کدام دسته از ترکیبات دارویی برای از بین بردن لکههای سفید سطح پوست استفاده میشود؟
استروئید موضعی میتواند در برگرداندن رنگ به لکههای سفید کمک کند، بخصوص اگر این درمان در مراحل اولیه بیماری شروع شود. درمان باید دستکم تا 3 ماه ادامه یابد تا بهبود قابل ملاحظه باشد.
این روش سادهترین و کمعارضهترین شیوه درمانی است، اما اثربخشی آن به اندازه روشهای درمانی دیگر نیست، با این حال در صورتیکه بیمار از پمادهای قویتری استفاده کند، شاهد بروز عوارضی در نواحی مورد استفاده خواهد بود. داروهای استروئیدی در این شیوه درمان با تحریک سلولها باعث تولید رنگدانه بیشتر یا مهاجرت سلولها از نقاط سالم به نواحی درگیر بیماری میشوند.
به نظر میرسد با وجود آن که استفاده از لیزر و نور درمانی میتواند به خودی خود عوارضی را برای شخص به همراه داشته باشد، در مواردی که بیماری شکل گستردهتری به خود گرفته است، انتخاب دیگری برای درمان لکههای پوستی باقی نمیماند.
همانطور که گفتید شدت آسیب سلولها و سطح ضایعات ایجاد شده در مواردی ما را ناگزیر به استفاده از لیزرهای کمتوان یا استفاده از طیف نور ماورای بنفش در روند درمان میکند. مسلما بیمارانی که تحت این نوع درمانها قرار میگیرند، باید تحمل خوبی داشته باشند. هدف اصلی در نور درمانی نیز افزایش رنگدانه است اما این روش نیز وقتگیر است و بیمار باید مراقبت کافی را برای جلوگیری از عوارض اشعه که گاهی هم شدید است داشته باشد. به علاوه قرار گرفتن بیمار در معرض نورآفتاب میتواند عوارض درمانی را تشدید کند.
در همین جا به روش دیگری هم که البته همیشه به کار گرفته نمیشود، اشاره میکنم. این روش عبارت است از بیرنگ کردن باقیمانده پوست بدن تا با لکههای سفید همرنگ شود. این روش درمانی برای بیمارانی که حداقل 50 درصد پوست آنها گرفتار است، توصیه میشود. به علاوه روشهای دیگری هم به صورت موقت میتوانند در این بیماران موثر باشند که همانا استفاده از پوشانندههای پوست با مواد آرایشی یا خالکوبی کردن منطقه درگیر است تا همرنگ پوست شود، اما این روش همیشه نتیجه خوبی به همراه ندارد.
به این ترتیب برای حداقل یک سوم بیمارانی که به هیچ کدام از این روشها، پاسخ درمانی مثبت نمیدهند، راهی جز سلول درمانی باقی نمیماند، شیوههای معمولی سلول درمانی در دنیا چه هستند؟
اولین شیوه برای برداشت سلولاز نواحی سالم پوست که تراکم بیشتری از سلولهای رنگدانهای دارند، روش تاول مکشی است.
در این روش پزشک با استفاده از حرارت، مکش یا سرمای زیاد روی پوست طبیعی دارای رنگدانه، تاول ایجاد میکند. سپس سطح تاول را میبرد و به ناحیه بدون رنگدانه پیوند میزند. از عوارض این روش، ماندن جای زخم و عدم افزایش رنگدانه است.
به بیان دیگر در این روش گاهی ناگزیریم تا سطح تاول بزرگی را ایجاد کنیم تا تعداد زیادی از سلولهای رنگدانهای را جدا کنیم که این کار به نوبه خود زمانبر بوده و در عین حال ممکن است آن گونه که انتظار داریم، موفق به ایجاد تاول در سطح پوست نشویم.
آیا نمیشود پوست قسمت درگیر را با پوست قسمت سالم بدن جایگزین کرد؟
دقیقا روش دوم نیز با جداسازی یک لایه از پوست و انتقال آن به قسمت درگیر بیماری صورت میگیرد. در این روش، با برداشتن قسمت درگیر، پوست سایر نقاط بدن جایگزین آن میشود. البته علاوه بر گران بودن این روش، عوارضی چون عفونت، عدم افزایش رنگدانه در محل و همچنین نبودن امکان پیوند پوست در محلهای حساس از معایب این روش محسوب میشود.
گویا کاملترین روش در این میان کشت سلولهای ملانوسیت خود فرد در شرایط آزمایشگاهی و پیوند آن به فرد است؟
دقیقا همینطور است. در این روش نمونهای از پوست را که دارای رنگدانه طبیعی است از بیمار گرفته و پس از طی یک سری شرایط آمادهسازی به محل ضایعه منتقل میکنیم.
اگر ضایعه کوچک باشد، سلولهای جدا شده را به همان شکل به محل ضایعه انتقال میدهیم ولی اگر گسترده باشد سلولها را ابتدا در شرایط آزمایشگاهی تکثیر میدهیم. در واقع در آزمایشگاه سلولهای ملانوسیت را به روشهای آنزیمی در شرایط کاملا استریل جدا میکنند و در مرحله بعد سلولهای آماده شده توسط پزشک به منطقه بدون رنگدانه منتقل میشود.
به بیان دیگر در شرایط آزمایشگاهی، سلولهای جدا شده با انتقال به محیطهای کشت خاص به آن میچسبند و از آن تغذیه میکنند. هر سلول تقسیم میشود و وقتی به تعداد مورد نظر ما برسد، قابلیت پیوند پیدا میکند. این روش تکثیر حدود یک ماه و نیم تا 3 ماه طول خواهد کشید.
عمل پیوند هم طی 24 ساعت انجام میشود. این شیوه درمانی که سلول درمانی نام دارد در مرکز سلول درمانی پژوهشکده رویان راهاندازی شده است.
ظاهرا روش برداشت سلول در سلولدرمانی هم بیمار را با مشکلاتی روبهرو میسازد؟
متخصصان در بیشتر مناطق دنیا که از سلولدرمانی برای درمان ویتیلیگو بهره گرفته میشود، با استفاده از روش تراش پوست و ابزاری مخصوص، سطحی را که باید مورد پیوند قرار گیرد (بخش سفیدپوست) میتراشند یا با استفاده از لیزر یا نوردرمانی برداشته میشود. روش دیگر برای برداشتن سلولهای بخش درگیر پوست هم ایجاد تاول است که پیشتر از آن صحبت کردیم که نهتنها این روشها با عوارضی برای بیمار همراه هستند بلکه نیاز به پانسمانهای خاصی دارند که متاسفانه اجازه واردات آنها را نداریم.
و در چنین شرایطی است که پژوهشکده رویان موفق به ارائه روشی ابداعی برای حل این مشکلات شده است؟
محققان پژوهشکده رویان موفق به ارائه شیوههای ابداعی در دنیا شدهاند که در آن ابتدا سلولهای ملانوسیت از بیوپسیهای (نمونهگیریها) به دست آمده از نواحی سالم پوست آن دسته از بیماران مبتلا به ویتیلیگو که پاسخ قابلقبولی برای درمانهای متداول ندادهاند به روش آنزیمی تحت شرایط کاملا استریل جدا و به صورت داخل اپیدرمی تزریق میشود.
نتایج این شیوه درمانی جدید روی مبتلایان به لک و پیس، کاملا بیخطر و بسیار رضایتبخش بوده است. البته در مطالعات مشابه در سایر کشورها معمولا به همراه تزریق سلول از اشعه ماورای بنفش نیز استفاده میشود که میتواند برای بیمار عوارض ناگواری همانند سرطانهای پوستی در پی داشته باشد، اما این درمان نیازی به استفاده از اشعه ماورای بنفش بعد از تزریق سلول ندارد.
آیا آماری مبتنی بر اثربخش بودن شیوه ابداعی شما نسبت به روشهای قبلی وجود دارد؟
آماری که در دنیا وجود دارد گویای موفقیت 30 تا 70 درصدی درمان بیماران با شیوههای سهگانه ذکر شده است. در حالی که در روش ما آمار موارد موفق بالاتر و حدود 60 تا 80 درصد است. بعلاوه دوره نقاهت بیمارانی که با روش ما، تحت درمان قرار گرفته چه بعد از برداشت نمونه و چه هنگام تزریق بسیار کوتاه است.
یک سال از پروژه پژوهشکده رویان در کاربرد شیوه ابداعیاش برای سلولدرمانی بیماران لک و پیس میگذرد و طی 50 ماه اخیر، این شیوه روی بیمارانی که صورت گرفته همگی طی یک نوبت درمان جواب مثبت گرفتهاند.
آیا انتخاب داوطلب مناسب در اثربخشی این شیوه درمان موثر است؟
البته کما این که انتخاب اشتباه میتواند درمان را با شکست روبهرو کند. چند دسته از بیماران هستند که میتوانند تحت درمان از طریق سلولدرمانی قرار بگیرند. یکی بیماران مبتلا به ویتیلیگو که توسط علائم بالینی و در صورت نیاز انجام نمونهبرداری از پوست، بیماری آنها به تایید رسیده باشد. دیگر آن که سنشان بالای 12 سال باشد، افرادی که بیماری آنها حداقل به مدت یک سال ثابت باقی مانده باشد که این ثابت ماندن به معنی ثابت ماندن تعداد و اندازه ضایعات است. افرادی که حداقل طی 6 ماه گذشته، داروی تضعیفکننده سیستم ایمنی دریافت نکردهاند. بیماران باردار و بیماران باسابقه بیماریهای زمینهای و موارد خاص با این روش هم نباید تحت درمان قرار بگیرند. بعلاوه بیمار نباید ظرف یک سال گذشته دچار ضایعه جدیدی شده باشد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید هزینه درمان ما در مقایسه با شیوههای درمانی که در کشورهای دیگر اجرا میشود بین یکدهم تا یکسیام است.
آیا نمونهبرداری از پوست برای بیمار عوارضی به همراه ندارد و آیا لازم نیست بیمار پس از انجام آن بستری شود؟
نمونهبرداری از لایه فوقانی پوست، در شرایط بیحسی موضعی انجام میشود و مشکل خاصی برای بیمار ایجاد نمیکند. بعلاوه در این روش بعد از انتخاب بیمار و نمونهبرداری از پوست سالم، نمونهها بلافاصله به پژوهشکده رویان منتقل و در شرایط کاملا استریل سلولهای پوستی از بافت جدا میشود و یک روز بعد از نمونهبرداری سلولها، در صورت عدم نیاز به کشت، برای تزریق در محل ارسال میشود. روند درمان به صورت سرپایی انجام میشود و نیازی به بستری شدن بیمار ندارد.
آیا پیوند سلولهای ملانوسیت عوارضی هم دارد؟
از آنجا که این روش بدون ایجاد تاول و استفاده از اشعه ماورای بنفش انجام میشود کاملا بیخطر است و هیچ گونه عارضهای برای بیمار ندارد و به سبب این که سلولها منشأ خودی دارند مشکل رد پیوند نیز در این بیماران مطرح نیست.
آیا بعد از پیوند سلولها مراقبت خاصی نیاز است؟
بعد از پیوند هیچگونه مراقبت خاصی برای بیمار نیاز نیست.
این روش درمانی در کدام یک از مراکز درمانی کشور ارائه میشود؟
این روش در حال حاضر تنها در مرکز سلول درمان پژوهشکده رویان انجام میشود.
چشمانداز استفاده از روش سلول درمانی را در پروسه درمان بیماریها چطور میبینید؟
بدون شک سلول درمانی یکی دو دهه آینده برای برخی از بیماریها به عنوان تنها شیوه درمانی ممکن و برای دستهای دیگر در کنار سایر درمانهای دارویی یا جراحی مطرح خواهد شد.
در حوزه پوست هم مسلما با این شیوه در آینده شاهد درمان بسیاری از بیماریهای لاعلاج همچون سوختگیهای وسیع یا اسیدپاشی خواهیم بود. به علاوه از بین بردن خالهای مادرزادی یا لکههای پوستی مادرزادی و یا ناشی از سوختگی یا لیزر براحتی با این شیوه امکانپذیر خواهد بود.
با توسعه دستاوردهای بشر در زمینه کاربرد سلولهای بنیادی بخصوص با دستیابی به سلولهای پرتوان القایی تحول چشمگیری در حوزه شبیهسازی موجودات زنده و ارگانهای مربوط به آنها به وجود آمده است، این تحولات را چطور ارزیابی میکنید؟
با پیشرفتهای اخیر امروزه دیگر پوست تنها در خدمت پوست نخواهد بود بلکه پوست در خدمت چالههای دیگر هم هست کما این که دانشمندان توانستهاند به تکنیک شبیهسازی خرگوشی از نمونه ساده پوستاش دست پیدا کنند. با این حال این سلولهای پوستی در درمان بیماریها هم میتوانند مورد استفاده قرار بگیرند؛ به این ترتیب که سلولهای پوستی جایگزین سلولهای بنیادی جنینی میشوند؛ چرا که این سلولها قادرند به سلولهای پرتوان القایی با قابلیت بازسازی عناصر از بین رفته موجودات زنده تبدیل شوند.
از سوی دیگر، پوست میتواند در خدمت تولید محصولاتی باشد که در درمانهای دیگر کاربرد دارند. کما اینکه یک سری محصولات بیولوژیک را میتوان با استفاده از این سلولها تولید و از آن در درمان عفونتها، سرطانها و بیماریهای التهابی استفاده کرد.
مورد دیگر هم استفاده از سلولهای پوست برای ژن درمانی است. به طوری که با انتقال سلولهایی که از نظر ژنتیکی اصلاح شدهاند، میتوان برخی از بیماریها را درمان کرد.
پونه شیرازی
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جامجم»:
گفتوگوی «جامجم» با میثم عبدی، کارگردان نمایش رومئو و ژولیت و چند کاراکتر دیگر
یک کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با جام جم آنلاین:
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد