‌7/2میلیون کودک درکشور مشغول به کارند

به گزارش ایسنا ، امروزه در دنیایی زندگی می‌کنیم که تقریبا همه می‌دانند، هر فرد زیر 18 سال یک کودک است و حق دارد، مورد مراقبت و محافظت قرار گیرد. آگاهی دولت‌های جهان که ناشی از افزایش مطالعات و گزارش‌های حاکی از صدمه و آسیب‌های جبران‌ناپذیر به کودکان بود ، در سال 1989 میلادی منجر به تصویب پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک شد تا به وسیله کشورهای جهان متعهد شوند ، اقدامات قانونی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی لازم را به منظور حمایت از کودکان در برابر انواع خشونت‌های جسمانی، روانی ، جنسی ، بی‌توجهی و رفتار حاکی از بی‌مهری و یا بهره‌کشی از آن‌ها انجام دهند.

ایران نیز در سال 1993 میلادی (14 مهر ماه سال 1372)، با عضویت در این پیمان‌نامه عملا متعهد به انجام اقدامات جدی برای حفاظت از کودکان این مرز و بوم شد. بدین ترتیب پس از مدتها غفلت، برای اولین بار در عرصه قانون اهمیت و امتیاز دوران کودکی شناخته شد، اما با این حال آمارهای موجود نشان می‌دهد، باز هم بسیاری از کودکان در معرض آسیب‌های جدی همچون آزار جنسی، خرید و فروش و بهره‌کشی قرار می‌گیرند.

کودک‌آزاری که در مفهوم خاص خود هر نوع آسیب و یا تهدید سلامت جسم، روان و یا سعادت، رفاه و بهزیستی کودکان به دست والدین و یا افرادی که نسبت به آن‌ها مسوولیت دارند، رخ می‌دهد. بنا به آمارهای گزارش شده از سوی کارشناسان و انجمن‌های دفاع از حقوق کودکان عمدی یا غیرعمدی رو به گسترش است.

به اعتقاد کارشناسان، متاسفانه تاکنون در مورد روند کودک آزاری در ایران نظام نظارت، ارزشیابی و پایش وضعیت کودکان آزار دیده ایجاد نشده، تا بدین وسیله دستگاهی به صورت مشخص متولی ساماندهی آن‌ها شود.

در این زمینه سازمان بهزیستی به عنوان یکی از دستگاه‌های ذیربط در امر ساماندهی و رسیدگی به وضعیت کودکان آزاردیده و در معرض آسیب، در برابر ارائه آمارهای واقع بینانه، همواره تاکید می‌کند، به دلیل فرهنگ غالب بر کشور، بسیاری از آزارها ارجاع داده نمی‌شود بنابراین بیان نکردن آزارها از سوی کودک و خانواده که تنها در مواقع خاصی همچون به حالت اورژانسی درآمدن وضعیت کودک توسط پزشکی قانونی ثبت و ضبط می‌شود، مانع از ارائه آمار تقریبی نزدیک به واقعیت می‌گردد؛ کما‌ این که نظام ارجاع ملی برای کودکان آزار دیده نیز در کشور نداریم.

برای رفع این مشکلات و روشن شدن نقش دستگاه‌های ذی‌ربط در پیشگیری از کودک آزاری در سطوح مختلف و همچنین تعریف سیستم نظارت، ارزشیابی و مستندسازی کودک آزاری به تازگی طرح‌ها و لوایحی تدوین شده است. طرح «کنترل و کاهش پدیده کودک آزاری» و یا لایحه «حمایت از کودکان و نوجوانان» از این دسته هستند. هرچند باید به این نکته اذعان کرد که با وجود چنین طرح‌هایی، ضمانت اجرایی قانونی برای منع کودک آزاری ایجاد نمی‌شود.

کودک آزاری مساله جدیدی نیست و در تمامی دنیا به عنوان یکی از مسایل اجتماعی به آن نگاه می‌شود. در این بین نهادها و سازمان‌هایی جهت پیگیری و پیشگیری از این آسیب اجتماعی ایجاد شده است. بهزیستی، نیروی انتظامی و شهرداری از جمله این سازمان‌ها و نهادها در ایران هستند.

علاوه بر این سازمان‌ها، باید به نقش نهادهای غیردولتی در راستای ترویج حقوق کودک و حمایت از آنها نیز اشاره کرد که انجمن حمایت از حقوق کودکان از جمله این نهادهای غیردولتی بشمار می‌رود.

ارجاع 200 مورد کودک آزاری به انجمن حمایت از کودکان

گزارش سالانه واحد مددکاری انجمن حمایت از حقوق کودکان، حاکیست طی یکسال اخیر حدود 200 مورد کودک آزاری به مددکاری انجمن ارجاع شده که تک تک این موارد نشان دهنده خشونت، بی‌مهری و مورد غفلت قرار گرفتن کودکان است.

بر اساس این گزارش، حدود 48 درصد این کودکان مورد آزار جسمی، 49 درصد آزار عاطفی، 13 درصد آزار جنسی، 20 درصد بهره‌کشی اقتصادی و 12 درصد مورد آزار آموزشی قرار گرفته‌اند. هر چند در برخی موارد نیز انواع کودک آزاری با هم همپوشانی داشته و دو یا چند مورد کودک آزاری توامان صورت گرفته است.

این گزارش می‌افزاید: معمولا 41 درصد آزار دهندگان کودک را پدران، 28 درصد مادران، 7 درصد نامادری، 6 درصد همسایه، 4 درصد اقوام و به همین میزان غریبه‌ها، 3 درصد کادر آموزشی و به همین میزان کادر بیمارستان، 2 درصد ناپدری و به همین میزان کادر زندان تشکیل داده است.

از آنجا که خشونت و آزار کودکان با توجه به آمارها بیشتر در خانواده و آن هم توسط والدین بالاخص پدر صورت گرفته است، بنابراین بررسی عوامل خانوادگی، ابعاد قانونی و ریشه‌ای بودن فرهنگ خشونت در کشور می‌تواند در آسیب‌شناسی آزار اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.

بررسی وضعیت خانوادگی کودکان ارجاع داده شده به واحد مددکاری انجمن حمایت از حقوق کودکان نشان می‌دهد، معمولا 30 درصد این کودکان در خانواده‌هایشان تجربه اعتیاد و مصرف مواد مخدر عنوان شده است. همچنین در خانواده 40 درصد آن‌ها اختلافات شدید خانوادگی، 40 درصد فقر، 31 درصد تجربه طلاق و جدایی و 9 درصد فوت والدین و در برخی موارد چندین عامل مشترک، ذکر شده است.

باید افزود، علاوه بر متغییرهای فقر، اختلافات شدید والدین، طلاق و فوت، عواملی چون جمعیت زیاد، استرس‌های خاص چون بیماری‌های روانی، اخلاقی و غیره نشان دهنده، ساختار نابهنجار خانواده‌های این کودکان است.

10 تا 12 سال میانگین سنی کودکان آزار دیده

طبق گزارش ذکر شده، میانگین سنی کودکان آزار دیده، 10 تا 12 ساله و توزیع جنسیتی آن‌ها تقریبا مساوی بوده است، به طوری که 48 درصد پسران و 52 درصد دختران مورد آزار قرار گرفته‌اند.

با استناد به آمارهای عنوان شده شود که بیشترین آزارها در خانه و خانواده اتفاق می‌افتد باید برنامه‌هایی جهت حمایت از خانواده‌هایی که در وضعیت‌های دشوار و با آسیب‌های متعددی روبرو هستند، اجرا شود. لازمه این کار سرمایه‌گذاری در این بخش و بالا بردن خدمات رفاه اجتماعی چون آموزش مهارت‌های فرزند پروری و روش‌های مفید تربیتی در جهت کاهش و پیشگیری از کودک آزاری می‌تواند مفید واقع شود.

«بهره‌کشی اقتصادی» از کودکان و وادار کردن آن‌ها برای کسب معاش نیز گونه‌ای از کودک آزاری تلقی می‌شود. به استناد قانون، متولی اصلی ساماندهی کودکان کار و خیابان سازمان بهزیستی کشور است که هر ساله با اختصاص اعتباراتی سعی در جمع‌آوری و ساماندهی کودکان کار و خیابان دارد. با این حال به اذعان مسؤولان این سازمان، سالانه 10 هزار کودک کار و خیابان وارد چرخه ساماندهی مراکز بهزیستی می‌شوند که 4/85 درصد آن‌ها «بدسرپرست» هستند.

این موضوع خود گویای این واقعیت است که با وجود مداخلات مشاوره‌ای نمی‌توان مانع کار کردن کودکانی شد که خانواده آن‌ها محتاج درآمد فرزندانشان هستند. براساس آخرین آمارهای منتشر شده توسط مرکز آمار ایران یعنی سال 85، از مجموع 13 میلیون و 253 هزار کودک در رده سنی 10 تا 18 سال کشور، 3 میلیون و 600 هزار کودک خارج از چرخه تحصیل و یک میلیون و 700 هزار کودک به صورت مستقیم درگیر کار بودند. همچنین 915 هزار کودک با عنوان «کودک خانه‌دار» توسط مرکز آمار ثبت شده است بنابراین می‌توان تاکید کرد که در مجموع حدود 2 میلیون و 700 هزار کودک در کشور مشغول به کار هستند.

تفکیک جنسیتی کودکان کار نشان می‌دهد، یک میلیون و 300 هزار نفر از آن‌ها را پسران و 370 هزار نفرشان را دختران10 تا 18 سال تشکیل می‌دهند.

هرچند قانون کار حضور کودکان کمتر از 15 سال را برای کار در خیابان ممنوع اعلام کرده است؛ اما کار کردن کودکان بالای 15 سال واقعیتی اجتناب‌ناپذیر است که اگر حتی با استفاده از قوه قهریه جمع‌آوری شوند، باز هم برای کار کردن به خیابان می‌آیند؛ لذا برای کنترل و کاهش آسیب باید پایگاه‌هایی در محیط‌های شهری و کاری در راستای شناسایی و ساماندهی آن‌ها ایجاد و می‌توان با تدوین طرحی قانونمند علاوه بر اشتغالزایی برای آن‌ها امکانات دیگری چون ارائه غذا، حمام، آموزش و غیره را به آن‌ها عرضه کرد.

چنین طرح‌هایی در گذشته در 5 استان کشور اجرا شده و بهزیستی طرح ساماندهی و پوشش کودکان کار و خیابان در30 نقطه کشور را در حالی آماده کرده است که اجرای آن را منوط به تامین اعتبارات مورد نیاز می‌کند.

فرار از خانه به عنوان یک پدیده در هر کشوری اعم از توسعه نیافته و یا در حال توسعه رخ می‌دهد که بروز آن در میان کودکان نوجوانان بویژه دختران به دلیل خصوصیات این قشر از حساسیت مضاعفی برخوردار است.

این پدیده اجتماعی با توجه به شرایط خاص فرهنگی و بافت سنتی خانواده‌های ایرانی و ضعیف بودن راهبردهایی که تاکنون ارائه شده است، اهمیت این موضوع در کشور را چند برابر می‌کند.

بنا به دلایل گفته شده (مباحث فرهنگی و سنتی) در بحث فرار از خانه کودکان، دختران در کانون توجه قرار می‌گیرند و گفته می‌شود که دختران به دلیل موقعیت‌هایی که در خارج از خانه برای آن‌ها فراهم می‌شود، نسبت به جنس مخالف، در معرض آسیب و خطر قرار دارند.

بر اساس تحقیقات انجام شده در زمینه «فرار کودکان از خانه»، آمارهای مستند و واقعی در کشور دست نیست مگر کودکان خود معرف و یا عده‌ای که توسط نیروهای انتظامی پس از جمع‌آوری شدن به ارگان‌های ذی‌ربط ارجاع داده می‌شوند. بنابراین از تعداد دیگر این کودکان که همچنان در خارج از خانه به سر می‌برند آماری وجود ندارد.

به گفته کارشناسان، در عین حال احتمال داده می‌شود هر ساله بیش از یک میلیون کودک و نوجوان از خانه بگریزند و یک میلیون نفر دیگر نیز به علل مختلف خانه خود را ترک کنند.

بی‌سرپرستی و بدسرپرستی مهمترین عوامل فرار دختران از خانه ذکر می‌شود که کار ساماندهی آن‌ها پس از شناسایی به عهده دستگاه انتظامی، قضایی و بهزیستی کشور است.

ارائه عملکرد و آمار خانه‌های سلامت که از آن‌ها به عنوان محلی برای نگهداری دخترانی که مشکل اخلاقی ندارند، یاد می‌شود، گویای آن است که در سال گذشته این خانه‌ها پذیرای 500 دختر 15 تا 18 سال بودند. براساس این اطلاعات، 57 درصد آن‌ها بدسرپرست و 17 درصد نیز بی‌سرپرست بودند.

راه‌اندازی اورژانس اجتماعی و یا خط تلفن «123» یکی دیگر از راهکارهای بهزیستی در جهت کنترل و کاهش کودک آزاری به عنوان آسیبی اجتماعی است. این خط سعی دارد با ارائه مشاوره‌های لازم به خانواده و کودک در راستای کاهش آزارهای کودکان و خانواده‌ها گام بر دارد.

هرچند تبلیغات زیادی در راستای معرفی این خط تلفنی از طریق مراکز و اماکن عمومی بالاخص آموزش و پرورش صورت نمی‌گیرد و مسؤولان از آن به عنوان شمشیری دو لبه یاد می‌کنند، باید گفت که گزارش‌های 4 ماهه ابتدای امسال اورژانس اجتماعی استان تهران حاکی از تشکیل 230 پرونده است که بیشترین پرونده‌های تشکیل شده، مربوط به موضوع کودک آزاری می‌شود.

به طوری که 183 پرونده از میان 230 پرونده تشکیل شده، در رابطه با موضوع کودک آزاری بوده که کودک آزاری جسمی درصد عمده آزارها را تشکیل داده بوده است.

به گفته کارشناسان، در عین حال باید به این نکته نیز توجه کرد که کودک آزاری‌های جسمی به دلیل نمایان بودن آن بر روی سطح بدن کودک که به وضوح دیده می‌شود ، از دلایل عمده ارجاع کودکان به مراکزی چون پزشکی قانونی و بهزیستی است اما علاوه بر آن که کودک آزاری‌های روحی ـ روانی همواره مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد، کودک آزاری جنسی، به دلیل دارا بودن ماهیت خارج از عرف و شرع، در اکثر مواقع بروز داده نمی‌شود و به دلیل عمده حفظ آبرو پنهان باقی‌ می‌ماند. به همین دلیل است که در اکثر موارد کودک آزاری، از کودک آزاری جسمی یاد می‌شود.

سعید مدنی ـ کارشناس و پژوهشگر مسایل اجتماعی ـ  در خصوص روند کودک آزاری در ایران معتقد است: یکی از روش‌های بررسی روند کودک آزاری، بررسی شیوع و بروز علل آن است. به عنوان مثال مطالعات مختلف نشان می‌دهد، در خانواده‌هایی که دچار از هم گسیختگی خانوادگی و طلاق می‌شوند، احتمال کودک آزاری بیشتری باشد. اگر بپذیریم، نرخ طلاق در کشور رو به افزایش است، باید انتظار داشت، وقوع کودک آزاری نیز بیشتر شود.

مدنی با بیان این که عوامل مهمی چون فقر، نابرابری، اعتیاد، طلاق و غیره از شاخص‌های رو به افزایش دخیل در کودک آزاری هستند ، تصریح کرد: برخی شرایط محیطی امکان کودک آزاری را بیشتر می‌کند. به عنوان مثال در مناطقی که دید سنتی نسبت به کودک وجود دارد و کودک به عنوان ملک پدر محسوب و همچون کالایی در اختیار او قرار می‌گیرد، احتمال وقوع کودک آزاری زیادتر است، یعنی «نگاه سنتی به کودک» از زمینه‌های ایجاد کودک آزاری است.

این کارشناس و پژوهشگر مسایل اجتماعی، یادآورشد: در مناطق سنتی و کمتر توسعه یافته ایران که نرخ بیکاری و فقر در آن‌جا بیشتر است ، کودک آزاری بیشتری رخ می‌دهد که مناطق حاشیه‌ای شهرها نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

امید است روز جهانی کودک تلنگری به مسؤولان باشد تا به مقوله آزار کودکان توجه بیشتری کنند تا این افتخارآفرینان آینده کشور بتوانند در بستری مناسب رشد یابند.