دیپلماسی فعال و تهاجمی دولت نهم‌

این سفر در حالی انجام شد که پرونده هسته‌ای ایران همچنان روی میز شورای امنیت سازمان ملل و در دستور کار اعضای این شورا قرار دارد. صدور 3 قطعنامه علیه ایران و تلاش آمریکا و اروپا در همراه کردن جامعه بین‌الملل با خود در تحریم هر چه بیشتر علیه ایران، روز به روز وضعیت پرونده هسته‌ای را بحرانی‌تر و پیچیده‌تر کرده است.

گزارش‌های آژانس و تاکید تلویحی در آن بر انحراف نداشتن برنامه هسته‌ای ایران نیز در کنار ابهامات مطرح شده در این گزارش‌ها از برنامه هسته‌ای ایران نتوانسته تاکنون پرونده ایران را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برگرداند. اما این که سفر احمدی‌نژاد تا چه حد بتواند به اثبات حقانیت ایران در فضای دیپلماسی بین‌المللی کمک کند؛ موضوعی است که باید منتظر ماند تا نتایج آن را دید.

سیاست خارجی دولت نهم ازدیدگاه موافقان

دولت نهم در مقطعی شروع به کار کرد که در عرصه سیاست خارجی به دلیل فشارهای غرب برای محروم کردن ایران از فناوری هسته‌ای شاهد تنگناهای زیادی در عرصه سیاست خارجی بودیم. در چنین فضایی دولت با شعار عدالت‌گستری و ضرورت عادلانه شدن مناسبات بین‌المللی، روابط خارجی خود را تنظیم کرد. با تکیه بر چنین تئوری‌ای طرفداران سیاست خارجی دولت معتقدند که سیاست‌های دولت در این دوره بر پایه یک دیپلماسی فعال دارای مشخصه‌ها و دستاوردهای زیر است.

ایستادگی واقع‌بینانه و هوشمندانه در مقابل سیاست‌های زورمندانه جهانی: دولت با ایستادگی در مقابل برخی زیاده‌طلبی‌های قدرت‌های بزرگ در طول بیش از 3 سال گذشته نه‌تنها به خود هراسی راه نداده، بلکه با به‌کارگیری این راهبرد در عین این که در تعامل هر چه بیشتر با جامعه جهانی تلاش کرده است، توانسته به جهانیان بویژه ملت‌های در حال توسعه اثبات کند که سیاست ایران در مقابل قدرت‌های بزرگ یک سیاست تهاجمی محض نبوده است، بلکه ایستادگی در مقابل فشارهای غیرمنطقی و زورمدارانه‌ای بود که تنها سعی داشته‌اند ملت ایران را از حقوق خود محروم کنند.

طرفداران این سیاست بر این اعتقادند که با بهره‌گیری از این روش دولت توانست توقعات قدرت‌های بزرگ را از ایران در پرونده هسته‌ای به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد تا آنها با واقعیت ایران هسته‌ای کنار بیایند. این عده معتقدند انتشار گزارش 16 نهاد اطلاعاتی و امنیتی آمریکا در خصوص انحراف نداشتن برنامه هسته‌ای ایران و فرستادن نماینده آمریکا به مذاکرات ژنو در مذاکره با تیم هسته‌ای ایران در نتیجه اتخاذ چنین سیاستی بوده است.

توسعه روابط با همسایگان و گسترش گزینه‌های سیاست خارجی: دولت نهم با گسترش روابط با کشورهای حوزه منطقه خلیج فارس در قالب پیمان‌ها و سازمان‌های مختلف سبب نفوذ هر چه بیشتر ایران در منطقه و تاثیرگذاری هر چه بیشتر ایران شد. امروز نفوذ ایران در عراق، افغانستان، لبنان و دیگر کشورهای منطقه غیرقابل انکار است.

از سوی دیگر، دولت نهم با گسترش روابط خارجی ایران با کشورهای حوزه آفریقا و آمریکای لاتین سبب نفوذ ایران در این کشورها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی در آنها شده است.  پیش‌دستی در عرصه دیپلماسی:  دولت نهم با اتخاذ مواضع ابتکاری مانند پیشنهاد گروه تحقیق حقوق بشر ایران در آمریکا و کشورهای اروپایی، پیشنهاد مناظره با رئیس‌جمهور آمریکا، ارائه بسته پیشنهادی و ابتکار مدالیته، طرح مساله هولوکاست و مواضع این‌چنینی سعی کرده است که با قرار گرفتن درمقام پرسشگر نه‌تنها دیگر به قدرت‌های استکباری پاسخگو نباشد، بلکه آنها را به چالش نیز بکشاند. این نوع رفتار دستگاه دیپلماسی ایران توانسته به بیداری ملت‌های منطقه و ملت‌های مسلمان و دیگر ملل دنیا منجر شود.

فعال کردن دستگاه دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای: دولت در بیش از 3 سال گذشته سعی داشته است با فعال کردن دستگاه دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای از طریق مصاحبه‌های پی‌درپی رئیس‌جمهور با رسانه‌های خارجی، حضور فعال و پیاپی در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و سفرهای متعدد منطقه‌ای و بین‌المللی، نقش ایران را در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی هر چه بیشتر گسترش دهد. امروز طرفداران دولت بر این اعتقادند که مطرح کردن ایران به عنوان ابرقدرت منطقه‌ای، و الگویی برای کشورهای مسلمان و بی‌اثر کردن بسیاری از نقشه‌های آمریکا برای خاورمیانه نتیجه این دیپلماسی فعال بوده است.

سیاست خارجی دولت نهم از دیدگاه منتقدان: در کنار تمام آنچه از دیدگاه‌های موافقان سیاست خارجی دولت بیان کردیم، منتقدان بسیاری نیز در سطح کارشناسان، صاحبنظران و مقامات سیاسی حضور دارند که این سیاست خارجی را در بسیاری از مواقع زیرسوال می‌برند.

نداشتن شناخت محیط بین‌الملل و استفاده نکردن از نظرات کارشناسان: بسیاری از منتقدان دولت بر این اعتقادند که دولت در بسیاری از موارد در سیاست خارجی خود دچار خودبزرگ‌بینی و دارای یک نگاه غیرعلمی است که این مساله در نتیجه استفاده نکردن از نظرات کارشناسان به وجود آمده است.بر این اساس، پس از جنگ سرد وضعیت جدیدی در جهان شکل گرفت که بر مبنای آن کشورها به سمت ائتلاف، اتحاد و مشارکت هر چه بیشتر با یکدیگر پیش می‌روند. در چنین فضایی لازمه حضور موفق در جهان بین‌‌الملل و تامین منافع و مصالح ملی، نگاه واقع‌بینانه بر این محیط با استفاده از نظرات کارشناسان است. منتقدان اظهار می‌کنند که متاسفانه دولت به جای آن که در محیط بین‌الملل به سمت تامین مصالح ملی حرکت کند با برخی رفتارهای هیجانی پیش می‌رود که این امر باعث شکل‌گیری چالش اساسی در سیاست خارجی ما شده است. نتیجه این رفتار هیجانی نیز سبب می‌شود روند سیاست خارجی در کشور ما متعادل و هماهنگ نباشد.رئیس‌جمهور در سیاست خارجی بدون در نظر گرفتن شرایط، موقعیت و اهداف ما در محیط بین‌الملل که نتیجه استفاده نکردن از کارشناسان است، شخصا تصمیم‌گیری می‌کند که این تصمیمات غیرکارشناسی و ابلاغ و اجرای آنها سبب می‌شود نه تنها تهدیدات خارجی علیه کشور ما کم نشود، بلکه به شکل فزاینده‌ای رو به رشد نیز باشد.

‌انجام سفرهای غیرکارشناسی شده: رئیس‌جمهور در برخی مواقع با انجام سفرهای غیرکارشناسی که نیازی به حضور شخص رئیس‌ دولت یک کشور در آن نبوده، سبب اعتراض منتقدان دولت نسبت به سیاست خارجی خود شده است. سفرهای اینچنینی مسلما نتیجه‌ای نیز در بر نخواهد داشت.

در این میان، آنچه مشخص است سیاست خارجی دولت نهم با ابتکارهای شخص احمدی‌نژاد تحرک قابل ملاحظه‌ای گرفته است، تحرکی که اوج آن در 4 دوره حضور وی در مجمع عمومی سازمان ملل تبلور یافته است. همچنین فارغ از تمامی انتقادهایی که به دولت بویژه در حوزه سیاست خارجی می‌شود، دولت توانسته با گسترش همکاری‌ها با کشورهای جنوب چه در آسیا، آفریقا و چه در آمریکای لاتین خلا حضور کشورهای غربی را پر کند.