گیاهان دارویی در خطر انقراض

گنجینه گیاهان دارویی ایران، این «طلای سبز» که می‌تواند نقشی بی‌بدیل در اقتصاد مقاومتی، ایجاد اشتغال و حفظ محیط‌زیست ایفا کند، در آستانه بحرانی جدی قراردارد.نجات این میراث طبیعی نیازمند تغییر نگرش از حفاظت محض به مدیریت خردمندانه و اقتصادی، تقویت زنجیره ارزش و جلب مشارکت مردم و سرمایه‌گذاران است. آینده این موهبت خدادادی در گرو تصمیمات و اقدامات امروز مردم و مسئولان است.درمیان استان‌های ایران، ایلام ازجمله مناطقی است که با اقلیم کوهستانی، تنوع ارتفاعی و بارش‌های فصلی، یکی از خاستگاه‌های طبیعی گیاهان دارویی در کشور به‌شمار می‌رود.از ظرفیت‌های دامنه‌های زاگرس و ارتفاعات کبیرکوه همین بس که زیستگاه گونه‌هایی ارزشمند و بومی است. گیاهانی که در هیچ نقطه‌ای از ایران با این تراکم و تنوع یافت نمی‌شوند.ازباریجه وموسیرگرفته تا آویشن،ریواس،کنگر،کلپوره وگل‌گاوزبان،هرکدام نه‌تنهادرطب سنتی و درمان‌های بومی، که در صنایع دارویی، غذایی و حتی صادراتی نیز ظرفیت بالایی برای فرآوری و ارزش‌افزایی دارند. همین تنوع زیستی نیز ایلام را به یکی از قطب‌های بالقوه در حوزه‌ گیاهان دارویی تبدیل کرده است.با وجود ظرفیت بالای استان‌های مختلف ایران در تولید انواع گیاهان دارویی، ولی هنوز هیچ‌یک نتوانسته ارزش‌افزوده کامل این بخش را محقق کند. برای مثال، درحالی‌که بلغارستان از گل‌محمدی صد محصول مختلف تولید می‌کند، این عدد در ایران تنها به سه محصول می‌رسد.
 
برداشت‌های بی‌ضابطه
بااین‌‌‌حال نه‌تنها در ایلام، بلکه دراکثراستان‌های ایران،گیاهان دارویی وضعیت سختی راتجربه می‌کنند.ازیک طرف برداشت‌های بی‌رویه، غیراصولی و بدون درنظرگرفتن نحوه چیدن و زمان مناسب و از طرف دیگر به‌خاطر پایین بودن اطلاعات شهروندان نسبت به روش صحیح یا ظرفیت باززایی گونه‌ها، شاهد تخریب تدریجی زیست‌بوم‌های حساس هستیم.سال‌هاست که هشدار داده می‌شود به‌جای چیدن برگ یا ساقه، کل گیاه را از ریشه جدا می‌کنند که این رفتار نه‌تنها در چرخه طبیعی رشد اختلال به‌وجود می‌آورد، بلکه موجب فرسایش خاک، کاهش پوشش گیاهی و تهدید تنوع زیستی می‌شود و در بلندمدت، گونه‌هایی که هزاران سال در این اقلیم شکل گرفته‌اند، در معرض نابودی قرار می‌گیرند. به گفته یکی از مسئولان جهادکشاورزی استان ایلام، افزایش تقاضا در بازارهای غیررسمی و نبود نظارت کافی، باعث شده برخی گونه‌ها به‌صورت انبوه و بی‌ضابطه برداشت شوند که این روند نه‌تنها به منابع طبیعی آسیب می‌زند، بلکه فرصت‌های توسعه‌ پایدار را نیز از جوامع محلی سلب می‌کند.
 
جلوگیری از خام‌فروشی
آمارها نشان می‌دهد سهم ایران از بازار جهانی گیاهان دارویی هنوز ناچیز است. باید از خام‌فروشی اجتناب و با توسعه صنایع فرآوری، ارزش‌افزوده ایجاد کرد. هر هکتار کشت گیاهان دارویی می‌تواند بیش از ۳۰۰میلیون تومان سودآوری داشته باشد. در کنار تمام کاستی‌های موجود، نجات گیاهان دارویی به‌عنوان یک سرمایه ملی نیازمند عزمی جدی و اجرای راهکارهای عملی است. خوشبختانه مدتی است نسخه‌های الگوی کشت باغبانی و گیاهان دارویی تدوین شده است. این الگوها براساس تخصیص آب و محدودیت‌های آبی تنظیم شده‌اند و اجرای آنها با همکاری چند وزارتخانه می‌تواند به مدیریت منابع کمک کند.توسعه کشت هوشمند و احیای جنگل‌ها یکی از راه‌های احیای گیاهان دارویی است. استان‌هایی مانند اصفهان در حال حرکت به سمت کشت هوشمند و صادرات هدفمند این نوع از گیاهان هستند. یکی ازبرنامه‌های نوآورانه، احیای جنگل‌های زاگرس با رویکرد جنگل‌زراعی است که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد هم دراحیای جنگل مشارکت کنندوهم ازبرداشت محصولات بهره‌مند شوند.