با ساجده تقی‌زاده، نویسنده کتاب «خانوم‌ماه» در آستانه انتشار تقریظ رهبر انقلاب بر این اثر گفت‌وگو کردیم
نامی از قلب شهید بر جلد کتاب
گاهی یک نام، خود داستانی است به گستره یک زندگی. «خانوم‌ماه»؛ نامی که شهید «شیرعلی سلطانی» با محبت بر همسرش «ناز علی‌نژاد» نهاد، امروز نه‌تنها عنوان کتابی پرفروش است، بلکه به نمادی از عشق و وفا در سایه ایثار تبدیل شده است. این کتاب که داستان زندگی همسر شهید را در سه فصل منسجم، در قالب داستان‌های کوتاه و پیوسته به‌تصویر می‌کشد، روایتی عاشقانه از زیستن در مسیر آرمان‌ها را پیش‌رو‌ی مخاطب می‌نهد.
این اثر تأثیرگذار، به‌قلم ساجده تقی‌زاده، نویسنده جوان و پرتلاش شیرازی و دانش‌آموخته مقطع دکترای زبان و ادبیات فارسی به رشته تحریر درآمده است. تقی‌زاده که از چهره‌های شناخته‌شده در حوزه نویسندگی، شعر و پژوهش ادبیات دفاع‌مقدس به‌شمار می‌رود، با آثاری همچون «به‌برگ گل سرخ بورد خوبان»، «زنان همیشه» و «راویان کوچ و عروج»، نام خود را در میان برگزیدگان جشنواره‌های معتبری چون جایزه بین‌المللی شعر انقلاب، جایزه ادبی ریحانه و کتاب سال دفاع‌مقدس ثبت کرده است.
کتاب «خانوم ماه» که توسط انتشارات «به‌نشر» (آستان قدس رضوی) روانه بازار شده، با استقبال کم‌نظیری مواجه گشت و تقریظ مقام معظم رهبری بر این کتاب، که قرار است به‌زودی منتشر شود، بر رونق و اهمیت آن افزوده است.
به‌بهانه چاپ چهاردهم این اثر و این اتفاق مبارک، پای صحبت‌های این نویسنده نشسته‌ایم تا از فرآیند خلق «خانوم‌ماه» و حس‌و‌حال این روزهایش بیشتر بدانیم. آنچه در ادامه می‌خوانید، حاصل این گفت‌وگوی صمیمی است.
از جرقه آشنایی تا شکل‌گیری ایده
خانم تقی‌زاده، از ابتدا برای‌مان بگویید؛ چگونه با راوی کتاب، «خانوم ماه» (همسر شهید سلطانی) آشنا شدید و ایده اولیه نوشتن این کتاب چگونه شکل گرفت؟
در دهه ۹۰، فعالیتی را برای دیدار با خانواده‌های شهدای شیراز، به‌ویژه بانوان، آغاز کردم. در میان این دیدارها، با خانواده شهید سلطانی آشنا شدم. نکته‌ای که برایم بسیار جالب بود، این بود که این شهید بزرگوار وصیت کرده بودند از عنوان «شهید» برای ایشان استفاده نشود. این سؤال برایم پیش آمد که همسر ایشان چگونه توانسته پنج فرزند را پس از شهادت پدر بزرگ کند، در‌حالی که یکی از این فرزندان پس از شهادت و در چهلم پدر به دنیا آمده بود. همین پرسش، جرقه اولیه صحبت با «حاج‌خانوم» شد. اگرچه در ابتدا به‌دلیل تواضع ذاتی‌شان، تمایلی به بازگویی رنج‌های مسیر نداشتند اما با کمک خانواده، به‌ویژه دختران‌شان، موفق شدیم پای صحبت‌های «خانوم‌ماه» بنشینیم. مدت زمان مصاحبه کمتر از یک سال طول کشید اما فرآیند چاپ و نشر بسیار زمان‌بر بود.
مسیر نگارش: از رمان به مستند
فرآیند نگارش کتاب چه مراحلی داشت و چرا از فرم رمان به سمت یک زندگینامه مستند حرکت کردید؟
ایده اولیه من نوشتن یک رمان براساس زندگی ایشان بود. حتی نسخه اول را هم تمام کردم اما وقتی کار را به اساتید و همسرم نشان دادم، نظرات همگی بر این بود که این اثر، ظرفیت و ارزش آن را دارد که به‌جای رمان، در قالب یک زندگینامه مستند و روایی ارائه شود. پس از مطالعه و تامل بیشتر، پذیرفتم که نظر اساتید درست‌تر است. بنابراین، دوباره از اول شروع کردم و کتابی نوشتم که کاملا مستند براساس مصاحبه‌ها باشد؛ با زمان و مکان دقیق و بدون هیچ شخصیت اضافه یا تخیلی. خط قرمز من این بود که از وقایع حقیقی و روایت‌های راوی دور نشوم.
در این مسیر، چگونه میان «واقعیت محض» و «جذابیت‌های داستانی» تعادل برقرار کردید؟
کاملا آگاهانه تلاش کردم که جذابیت داستانی کتاب فدای تعهد به واقعیت نشود. من نمی‌خواستم کتاب صرفا یک تاریخ شفاهی خشک باشد. بنابراین در نامگذاری فصل‌ها، ترتیب روایت خاطرات و پرداخت زبانی اثر، از تکنیک‌های داستانی استفاده کردم اما محتوا کاملا مستند بود. حتی وقتی خاطرات از زبان افراد دیگر نقل می‌شد، دقت می‌کردم که دقیقا همان‌چیزی باشد که راوی تایید کرده است. تخیل را به‌معنای وارونه‌کردن واقعیت به‌کار نبردم اما برای روایت، پرداختی داستانی داشتم.
ویژگی‌های شخصیتی «خانوم ماه» و عنوان کتاب
به‌عنوان کسی که ماه‌ها با زندگی «خانوم‌ماه» زندگی کرده‌اید، بارزترین ویژگی‌های شخصیتی ایشان به‌عنوان «درس زندگی» چه بود؟
دو ویژگی ایشان برایم بسیار شاخص و الهام‌بخش بود. نخستین‌چیزی که نظرم را جلب کرد، تواضع و دوری ایشان از «منیت» بود. ایشان در هیچ جای روایت‌های‌شان نگفتند«من این کارراکردم».حتی درجمله‌بندی‌هامی‌گفتند«خداوند کمک کرد»یا «آرامگاه ساخته شد.»این نگاه، بسیار درس‌آموز بود. دوم، یک «نگاه رندانه» به زندگی داشتند.منظورم نگاهی فراتر از حساب‌وکتاب‌های معمولی ماست. به‌همین دلیل،هرفصل از کتاب رابا یک بیت ازحافظ آغازکردم،چون احساس می‌کردم این بیت دقیقا توصیف‌کننده ایشان است: «غلام همت آنم که زیر چرخ کبود / ز هرچه رنگ تعلق پذیرد آزاد است.» این نگاه، ایشان را استثنایی می‌کند. علاوه بر این، ویژگی‌های مشترک همسران شهدا مانند ساده‌زیستی، صبوری و عشق به همسر نیز در ایشان کاملا مشهود بود.
انتخاب عنوان «خانوم ماه» چگونه انجام شد؟
نام اصلی همسر شهید شیرعلی سلطانی «ناز» است. از حاج‌خانم پرسیدم شهید شما را چه صدا می‌زد؟ گفتند: «خانوم‌ماه.» از طرفی در فرهنگ ایرانی به عزیزان‌مان می‌گوییم مثل «ماه» هستی. این نام، هم برآمده از زندگی واقعی بود و هم برازنده ایشان. عناوین زیادی در نظر داشتم اما این نام، صمیمی‌ترین و گویاترین آنها بود.
انتشار، بازخورد و تقریظ رهبری
چرا انتشارات «به‌نشر» را برای چاپ کتاب انتخاب کردید؟
این کتاب قبل از چاپ، در جشنواره ملی «بوی خاک» برگزیده شد و انتشارات علمی‌فرهنگی برای همکاری اعلام آمادگی کرد اما با مشورت اساتید، به‌ویژه آقای اکبر صحرایی، تصمیم گرفتیم کتاب را به «به‌نشر» ارائه دهیم. این اولین و تنها تجربه من با به‌نشر بود و الحمدلله تجربه بسیار موفقی از همکاری بود.
بازخوردهای اولیه از کتاب چه بود؟
با وجود انتشار کتاب در ایام کرونا، از همان ابتدا بازخوردهای خوب و تأثیرگذاری دریافت کردیم. بسیاری از خوانندگان، به‌ویژه همسران دیگر شهدا، می‌گفتند: «چقدر خانوم ماه، همه ماست!» آنها تأکید می‌کردند که تمام تجربیات‌شان را به شکلی جزئی و دقیق در این کتاب دیده‌اند. حتی همسر یکی از شهدای مدافع حرم به من گفت این تنها کتابی است که توانسته یک همسر شهید را تا این اندازه دقیق به تصویر بکشد.
انتشار این کتاب با استقبال بی‌نظیری روبه‌رو شد و به تقریظ مقام معظم رهبری نیز نائل آمد. این اتفاق چه حسی داشت و چه مسئولیتی برای شما ایجاد کرد؟
تقریظ، رویای هر نویسنده‌ای در حوزه ادبیات انقلاب و دفاع‌مقدس است. از همان ابتدا احساس می‌کردم این کتاب به لطف سوژه خاصش می‌تواند این توفیق را کسب کند. وقتی خبر را شنیدم، بسیار خوشحال شدم اما معتقدم تقریظ مقام معظم رهبری بر کتاب، پایان راه نیست بلکه آغاز یک مسیر حرفه‌ای‌تر و مسئولانه‌تر است. این اتفاق، نویسنده را ترغیب می‌کند تا با کیفیت بیشتر و ارتباط گسترده‌تر با مخاطب، به کار خود ادامه دهد.
نقش ادبیات و تفاوت قلم‌ها
به نظر شما داستان و زندگی‌نامه‌نویسی چه نقشی در ترویج فرهنگ دفاع‌مقدس دارد؟
حقیقت دفاع‌مقدس و ارزش‌های والای آن، تا زمانی که در قالب هنر ریخته نشود، هم در معرض فراموشی است و هم تأثیرگذاری چندانی ندارد. داستان و زندگینامه، علاوه بر تبیین این فرهنگ، می‌توانند زمینه‌ساز خلق آثار هنری دیگر مانند فیلم و سریال باشند و از این جهت جایگاهی بسیار خاص و کلیدی دارند.
کتاب خانوم ماه چگونه توانسته است شخصیت و تأثیرگذاری شهید سلطانی را در جامعه امروز تبیین کند؟
هرکسی که این کتاب رابخواند، درمی‌یابدشهیدسلطانی ازدهه‌های ۴۰ و۵۰درمحله خودش درشیراز وسپس درسطح شهرستان‌های اطراف، شخصیتی اثرگذار بود. این تأثیرگذاری در کتاب نشان داده شده؛ از نقش‌آفرینی در خانواده گرفته تا فعالیت در سپاه و حضور در جبهه. اما نکتۀ مهم، تأثیر شهادت اوست. هم نحوه شهادت و هم سبک زندگی او، این فرصت را به وجود آورده تا مخاطب امروزی بیشتر با این شهید آشنا شود. این آشنایی، تأثیری عمیق بر زائران آرامگاهش و همه کسانی که با او ارتباط می‌گیرند، می‌گذارد. امیدوارم این کتاب بتواند همچنان نقش خود را در معرفی هرچه بهتر این شهید به جامعه ایفا کند.
به عنوان یک نویسنده، نقش داستان و زندگینامه را در ترویج فرهنگ دفاع‌مقدس چقدر می‌دانید؟
به گمان من، حقیقت دفاع‌مقدس و ارزش‌های والای آن، تا زمانی که در قالب هنر ریخته نشود، نه تنها ازگزند فراموشی در امان نمی‌ماند بلکه آنطور که باید تبیین و تأثیرگذار نیز نخواهد شد. در میان همه قالب‌های هنری از فیلم و سینما تا شعر، داستان و زندگی‌نامه‌نویسی یک جایگاه خاص و پایه‌ای دارد،چرا که می‌تواندزمینه‌ساز خلق آثارهنری دیگر مانند فیلم و سریال شود. تقویت ادبیات دفاع‌مقدس در حوزه داستان، به طور مستقیم به تقویت سینما و هنرهای نمایشی در این عرصه نیز منجر خواهد شد.
به نظر شما تفاوت قلم زنان و مردان در حوزه دفاع‌مقدس چیست؟
این تفاوت، مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر است. بی‌تردید آقایان که از نزدیک درفضای جبهه حضور داشتند، می‌توانند توصیف‌های دقیق‌تر و ملموس‌تری از صحنه‌های نبرد ارائه دهند. اما وقتی پای موضوعات پشت جبهه و زندگی خانواده‌های شهدا به میان می‌آید، به نظرم خانم‌ها با نگاه موشکافانه و بیان عاطفی و تأثیرگذارشان تاکنون موفق‌تر عمل کرده‌اند. احساس می‌کنم در بیان روایت‌های پشت جبهه، قلم بانوان توانایی و ظرافت بیشتری دارد.
با توجه به محوریت یک بانوی ایثارگر در کتاب، خانوم ماه تا چه میزان می‌تواند به عنوان یک الگوی زنانه مطرح شود؟
نگاه من در خلق این اثر، اصلا معطوف به جنسیت نبوده است. من خانوم ماه را صرفا به عنوان یک الگوی زنانه برای بانوان معرفی نمی‌کنم؛ همان‌طور که شهید همت را فقط الگویی برای مردان نمی‌دانم. این یک سبک زندگی است برای همه. صبوری، توکل، تشخیص به موقع و درست و دیگر ویژگی‌هایی که در وجود این همسر شهید می‌بینیم، اختصاص به زن یا مرد ندارد. هرکسی در هر شرایطی می‌تواند چنین شخصیت‌هایی را معیار قرار دهد و از رفتارهای‌شان الگوبرداری کند. من به طور جدی در این جریان، نگاه جنسیتی ندارم.
و سخن پایانی؟
می‌خواهم از همه کسانی که در خلق این کتاب یاری‌ام کردند تشکر کنم. از همسرم، استاد صحرایی، مدیران و همکاران مجموعه «به نشر» و بالاتر از همه، از مقام معظم رهبری. فرهنگ تقریظ‌نویسی ایشان هم به رونق کتاب و کتاب‌خوانی کمک کرده و هم باعث دیده شدن شهدایی شده که در شهرستان‌ها گمنام مانده‌اند. این بزرگترین دستاورد این مسیر بود.
دیدگاه اکبر صحرایی درباره «خانوم‌ماه»
پاداش صبر و صداقت راوی و نویسنده
«خانوم‌ماه» دومین اثر ازیک پروژه پنج‌گانه درانتشارات به‌نشربه دبیری اکبر صحرایی ازنویسندگان، پژوهشگران و نویسندگان ادبیات پایداری و دفاع‌مقدس است که پیش‌تر، کتاب «آخرین فرصت» نوشته سمیرا اکبری از همین مجموعه، موفق به دریافت تقریظ شده بود.
اکبر صحرایی می‌گوید: چند سال پیش با انتشارات به‌نشر در موضوع خلق و تولید پنج اثر فاخر دفاع مقدس، همکاری می‌کردم که یکی از آنها سال گذشته موفق به تقریظ رهبری شد کتاب «آخرین فرصت» نوشته سمیرا اکبری که پیش از آن هم به دفعات به چاپ رسیده بود. اخیرا نیز کتاب «خانوم ماه» نوشته ساجده تقی‌زاده تقریظ مقام معظم رهبری را گرفته است.
کتاب«خانوم‌ماه»، زندگی پرتلاش، دغدغه‌مند و عجیب همسر شهید شیرعلی سلطانی را از دوران خواستگاری تا جنگ روایت می‌کند. شوهری بی‌بدیل و قهرمان که خود را نوکر، شاعر و نوحه‌خوان امام حسین(ع) می‌دانست.
قلب تپنده این کتاب، بر سه پایه استوار است. نخست مصاحبه دقیق و زیرکانه نویسنده مستعد، ساجده تقی‌زاده است. دوم این‌که، صداقت و راستگویی بی‌بدیل «خانوم‌ماه»، همسر شهید که زندگی خصوصی و رنج‌هایش را بی‌سانسور روایت کرد.
بخش دیگر و شگفت‌انگیز داستان، به شهید شیرعلی سلطانی بازمی‌گردد که پیش از اعزام به آخرین جبهه، نحوه شهادت خود را پیش‌بینی و قبر خود را بدون سر، حفر کرد و عازم جبهه شد. او در عملیات فتح‌المبین سال ۱۳۶۱ بر روی تپه ۱۱۰، دقیقا مطابق با همان پیش‌بینی به شهادت رسید.
بعد از شهادت شهید شیرعلی سلطانی، داستان با ورود فعال‌تر شخصیت خانوم‌ماه، برای مبارزه و تلاش در جبهه زندگی آغاز می‌گردد و ابعاد حماسه‌ای دیگری از ایستادگی یک زن مسلمان را به تصویر می‌کشد، آنجایی که همسر شهید با انبوهی از مصائب و چندین فرزند، مبارزه تنهایانه‌اش را در جبهه زندگی شروع می‌کند.
موفقیت کتاب «خانوم ماه» نشان‌دهنده ظرفیت بالای سوژه‌های اصیل دفاع‌مقدس و توانمندی نسل جدید نویسندگان در بازآفرینی این روایت‌های ماندگار است. خانوم‌ماه تنها یک کتاب نیست؛ یک رمان مستند تأثیرگذار و زیبای ناب ایرانی است که هم روایتی عاشقانه دارد، هم حماسی و هم عرفانی است. دریافت تقریظ مقام معظم رهبری بر این کتاب، پاداش صبر و صداقت راوی، نویسنده و همچنین هنرمندی ناشری است که به آثار جوانان میدان داد.
کتاب «خانوم ماه» که توسط انتشارات «به‌نشر» (آستان قدس رضوی) روانه بازار شده، با استقبال کم‌نظیری مواجه گشت و تقریظ مقام معظم رهبری بر این کتاب، که قرار است به‌زودی منتشر شود، بر رونق و اهمیت آن افزوده است.
به‌بهانه چاپ چهاردهم این اثر و این اتفاق مبارک، پای صحبت‌های این نویسنده نشسته‌ایم تا از فرآیند خلق «خانوم‌ماه» و حس‌و‌حال این روزهایش بیشتر بدانیم. آنچه در ادامه می‌خوانید، حاصل این گفت‌وگوی صمیمی است.
از جرقه آشنایی تا شکل‌گیری ایده
خانم تقی‌زاده، از ابتدا برای‌مان بگویید؛ چگونه با راوی کتاب، «خانوم ماه» (همسر شهید سلطانی) آشنا شدید و ایده اولیه نوشتن این کتاب چگونه شکل گرفت؟
در دهه ۹۰، فعالیتی را برای دیدار با خانواده‌های شهدای شیراز، به‌ویژه بانوان، آغاز کردم. در میان این دیدارها، با خانواده شهید سلطانی آشنا شدم. نکته‌ای که برایم بسیار جالب بود، این بود که این شهید بزرگوار وصیت کرده بودند از عنوان «شهید» برای ایشان استفاده نشود. این سؤال برایم پیش آمد که همسر ایشان چگونه توانسته پنج فرزند را پس از شهادت پدر بزرگ کند، در‌حالی که یکی از این فرزندان پس از شهادت و در چهلم پدر به دنیا آمده بود. همین پرسش، جرقه اولیه صحبت با «حاج‌خانوم» شد. اگرچه در ابتدا به‌دلیل تواضع ذاتی‌شان، تمایلی به بازگویی رنج‌های مسیر نداشتند اما با کمک خانواده، به‌ویژه دختران‌شان، موفق شدیم پای صحبت‌های «خانوم‌ماه» بنشینیم. مدت زمان مصاحبه کمتر از یک سال طول کشید اما فرآیند چاپ و نشر بسیار زمان‌بر بود.
مسیر نگارش: از رمان به مستند
فرآیند نگارش کتاب چه مراحلی داشت و چرا از فرم رمان به سمت یک زندگینامه مستند حرکت کردید؟
ایده اولیه من نوشتن یک رمان براساس زندگی ایشان بود. حتی نسخه اول را هم تمام کردم اما وقتی کار را به اساتید و همسرم نشان دادم، نظرات همگی بر این بود که این اثر، ظرفیت و ارزش آن را دارد که به‌جای رمان، در قالب یک زندگینامه مستند و روایی ارائه شود. پس از مطالعه و تامل بیشتر، پذیرفتم که نظر اساتید درست‌تر است. بنابراین، دوباره از اول شروع کردم و کتابی نوشتم که کاملا مستند براساس مصاحبه‌ها باشد؛ با زمان و مکان دقیق و بدون هیچ شخصیت اضافه یا تخیلی. خط قرمز من این بود که از وقایع حقیقی و روایت‌های راوی دور نشوم.
در این مسیر، چگونه میان «واقعیت محض» و «جذابیت‌های داستانی» تعادل برقرار کردید؟
کاملا آگاهانه تلاش کردم که جذابیت داستانی کتاب فدای تعهد به واقعیت نشود. من نمی‌خواستم کتاب صرفا یک تاریخ شفاهی خشک باشد. بنابراین در نامگذاری فصل‌ها، ترتیب روایت خاطرات و پرداخت زبانی اثر، از تکنیک‌های داستانی استفاده کردم اما محتوا کاملا مستند بود. حتی وقتی خاطرات از زبان افراد دیگر نقل می‌شد، دقت می‌کردم که دقیقا همان‌چیزی باشد که راوی تایید کرده است. تخیل را به‌معنای وارونه‌کردن واقعیت به‌کار نبردم اما برای روایت، پرداختی داستانی داشتم.
ویژگی‌های شخصیتی «خانوم ماه» و عنوان کتاب
به‌عنوان کسی که ماه‌ها با زندگی «خانوم‌ماه» زندگی کرده‌اید، بارزترین ویژگی‌های شخصیتی ایشان به‌عنوان «درس زندگی» چه بود؟
دو ویژگی ایشان برایم بسیار شاخص و الهام‌بخش بود. نخستین‌چیزی که نظرم را جلب کرد، تواضع و دوری ایشان از «منیت» بود. ایشان در هیچ جای روایت‌های‌شان نگفتند«من این کارراکردم».حتی درجمله‌بندی‌هامی‌گفتند«خداوند کمک کرد»یا «آرامگاه ساخته شد.»این نگاه، بسیار درس‌آموز بود. دوم، یک «نگاه رندانه» به زندگی داشتند.منظورم نگاهی فراتر از حساب‌وکتاب‌های معمولی ماست. به‌همین دلیل،هرفصل از کتاب رابا یک بیت ازحافظ آغازکردم،چون احساس می‌کردم این بیت دقیقا توصیف‌کننده ایشان است: «غلام همت آنم که زیر چرخ کبود / ز هرچه رنگ تعلق پذیرد آزاد است.» این نگاه، ایشان را استثنایی می‌کند. علاوه بر این، ویژگی‌های مشترک همسران شهدا مانند ساده‌زیستی، صبوری و عشق به همسر نیز در ایشان کاملا مشهود بود.
انتخاب عنوان «خانوم ماه» چگونه انجام شد؟
نام اصلی همسر شهید شیرعلی سلطانی «ناز» است. از حاج‌خانم پرسیدم شهید شما را چه صدا می‌زد؟ گفتند: «خانوم‌ماه.» از طرفی در فرهنگ ایرانی به عزیزان‌مان می‌گوییم مثل «ماه» هستی. این نام، هم برآمده از زندگی واقعی بود و هم برازنده ایشان. عناوین زیادی در نظر داشتم اما این نام، صمیمی‌ترین و گویاترین آنها بود.
انتشار، بازخورد و تقریظ رهبری
چرا انتشارات «به‌نشر» را برای چاپ کتاب انتخاب کردید؟
این کتاب قبل از چاپ، در جشنواره ملی «بوی خاک» برگزیده شد و انتشارات علمی‌فرهنگی برای همکاری اعلام آمادگی کرد اما با مشورت اساتید، به‌ویژه آقای اکبر صحرایی، تصمیم گرفتیم کتاب را به «به‌نشر» ارائه دهیم. این اولین و تنها تجربه من با به‌نشر بود و الحمدلله تجربه بسیار موفقی از همکاری بود.
بازخوردهای اولیه از کتاب چه بود؟
با وجود انتشار کتاب در ایام کرونا، از همان ابتدا بازخوردهای خوب و تأثیرگذاری دریافت کردیم. بسیاری از خوانندگان، به‌ویژه همسران دیگر شهدا، می‌گفتند: «چقدر خانوم ماه، همه ماست!» آنها تأکید می‌کردند که تمام تجربیات‌شان را به شکلی جزئی و دقیق در این کتاب دیده‌اند. حتی همسر یکی از شهدای مدافع حرم به من گفت این تنها کتابی است که توانسته یک همسر شهید را تا این اندازه دقیق به تصویر بکشد.
انتشار این کتاب با استقبال بی‌نظیری روبه‌رو شد و به تقریظ مقام معظم رهبری نیز نائل آمد. این اتفاق چه حسی داشت و چه مسئولیتی برای شما ایجاد کرد؟
تقریظ، رویای هر نویسنده‌ای در حوزه ادبیات انقلاب و دفاع‌مقدس است. از همان ابتدا احساس می‌کردم این کتاب به لطف سوژه خاصش می‌تواند این توفیق را کسب کند. وقتی خبر را شنیدم، بسیار خوشحال شدم اما معتقدم تقریظ مقام معظم رهبری بر کتاب، پایان راه نیست بلکه آغاز یک مسیر حرفه‌ای‌تر و مسئولانه‌تر است. این اتفاق، نویسنده را ترغیب می‌کند تا با کیفیت بیشتر و ارتباط گسترده‌تر با مخاطب، به کار خود ادامه دهد.
نقش ادبیات و تفاوت قلم‌ها
به نظر شما داستان و زندگی‌نامه‌نویسی چه نقشی در ترویج فرهنگ دفاع‌مقدس دارد؟
حقیقت دفاع‌مقدس و ارزش‌های والای آن، تا زمانی که در قالب هنر ریخته نشود، هم در معرض فراموشی است و هم تأثیرگذاری چندانی ندارد. داستان و زندگینامه، علاوه بر تبیین این فرهنگ، می‌توانند زمینه‌ساز خلق آثار هنری دیگر مانند فیلم و سریال باشند و از این جهت جایگاهی بسیار خاص و کلیدی دارند.
کتاب خانوم ماه چگونه توانسته است شخصیت و تأثیرگذاری شهید سلطانی را در جامعه امروز تبیین کند؟
هرکسی که این کتاب رابخواند، درمی‌یابدشهیدسلطانی ازدهه‌های ۴۰ و۵۰درمحله خودش درشیراز وسپس درسطح شهرستان‌های اطراف، شخصیتی اثرگذار بود. این تأثیرگذاری در کتاب نشان داده شده؛ از نقش‌آفرینی در خانواده گرفته تا فعالیت در سپاه و حضور در جبهه. اما نکتۀ مهم، تأثیر شهادت اوست. هم نحوه شهادت و هم سبک زندگی او، این فرصت را به وجود آورده تا مخاطب امروزی بیشتر با این شهید آشنا شود. این آشنایی، تأثیری عمیق بر زائران آرامگاهش و همه کسانی که با او ارتباط می‌گیرند، می‌گذارد. امیدوارم این کتاب بتواند همچنان نقش خود را در معرفی هرچه بهتر این شهید به جامعه ایفا کند.
به عنوان یک نویسنده، نقش داستان و زندگینامه را در ترویج فرهنگ دفاع‌مقدس چقدر می‌دانید؟
به گمان من، حقیقت دفاع‌مقدس و ارزش‌های والای آن، تا زمانی که در قالب هنر ریخته نشود، نه تنها ازگزند فراموشی در امان نمی‌ماند بلکه آنطور که باید تبیین و تأثیرگذار نیز نخواهد شد. در میان همه قالب‌های هنری از فیلم و سینما تا شعر، داستان و زندگی‌نامه‌نویسی یک جایگاه خاص و پایه‌ای دارد،چرا که می‌تواندزمینه‌ساز خلق آثارهنری دیگر مانند فیلم و سریال شود. تقویت ادبیات دفاع‌مقدس در حوزه داستان، به طور مستقیم به تقویت سینما و هنرهای نمایشی در این عرصه نیز منجر خواهد شد.
به نظر شما تفاوت قلم زنان و مردان در حوزه دفاع‌مقدس چیست؟
این تفاوت، مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر است. بی‌تردید آقایان که از نزدیک درفضای جبهه حضور داشتند، می‌توانند توصیف‌های دقیق‌تر و ملموس‌تری از صحنه‌های نبرد ارائه دهند. اما وقتی پای موضوعات پشت جبهه و زندگی خانواده‌های شهدا به میان می‌آید، به نظرم خانم‌ها با نگاه موشکافانه و بیان عاطفی و تأثیرگذارشان تاکنون موفق‌تر عمل کرده‌اند. احساس می‌کنم در بیان روایت‌های پشت جبهه، قلم بانوان توانایی و ظرافت بیشتری دارد.
با توجه به محوریت یک بانوی ایثارگر در کتاب، خانوم ماه تا چه میزان می‌تواند به عنوان یک الگوی زنانه مطرح شود؟
نگاه من در خلق این اثر، اصلا معطوف به جنسیت نبوده است. من خانوم ماه را صرفا به عنوان یک الگوی زنانه برای بانوان معرفی نمی‌کنم؛ همان‌طور که شهید همت را فقط الگویی برای مردان نمی‌دانم. این یک سبک زندگی است برای همه. صبوری، توکل، تشخیص به موقع و درست و دیگر ویژگی‌هایی که در وجود این همسر شهید می‌بینیم، اختصاص به زن یا مرد ندارد. هرکسی در هر شرایطی می‌تواند چنین شخصیت‌هایی را معیار قرار دهد و از رفتارهای‌شان الگوبرداری کند. من به طور جدی در این جریان، نگاه جنسیتی ندارم.
و سخن پایانی؟
می‌خواهم از همه کسانی که در خلق این کتاب یاری‌ام کردند تشکر کنم. از همسرم، استاد صحرایی، مدیران و همکاران مجموعه «به نشر» و بالاتر از همه، از مقام معظم رهبری. فرهنگ تقریظ‌نویسی ایشان هم به رونق کتاب و کتاب‌خوانی کمک کرده و هم باعث دیده شدن شهدایی شده که در شهرستان‌ها گمنام مانده‌اند. این بزرگترین دستاورد این مسیر بود.
دیدگاه اکبر صحرایی درباره «خانوم‌ماه»
پاداش صبر و صداقت راوی و نویسنده
«خانوم‌ماه» دومین اثر ازیک پروژه پنج‌گانه درانتشارات به‌نشربه دبیری اکبر صحرایی ازنویسندگان، پژوهشگران و نویسندگان ادبیات پایداری و دفاع‌مقدس است که پیش‌تر، کتاب «آخرین فرصت» نوشته سمیرا اکبری از همین مجموعه، موفق به دریافت تقریظ شده بود.
اکبر صحرایی می‌گوید: چند سال پیش با انتشارات به‌نشر در موضوع خلق و تولید پنج اثر فاخر دفاع مقدس، همکاری می‌کردم که یکی از آنها سال گذشته موفق به تقریظ رهبری شد کتاب «آخرین فرصت» نوشته سمیرا اکبری که پیش از آن هم به دفعات به چاپ رسیده بود. اخیرا نیز کتاب «خانوم ماه» نوشته ساجده تقی‌زاده تقریظ مقام معظم رهبری را گرفته است.
کتاب«خانوم‌ماه»، زندگی پرتلاش، دغدغه‌مند و عجیب همسر شهید شیرعلی سلطانی را از دوران خواستگاری تا جنگ روایت می‌کند. شوهری بی‌بدیل و قهرمان که خود را نوکر، شاعر و نوحه‌خوان امام حسین(ع) می‌دانست.
قلب تپنده این کتاب، بر سه پایه استوار است. نخست مصاحبه دقیق و زیرکانه نویسنده مستعد، ساجده تقی‌زاده است. دوم این‌که، صداقت و راستگویی بی‌بدیل «خانوم‌ماه»، همسر شهید که زندگی خصوصی و رنج‌هایش را بی‌سانسور روایت کرد.
بخش دیگر و شگفت‌انگیز داستان، به شهید شیرعلی سلطانی بازمی‌گردد که پیش از اعزام به آخرین جبهه، نحوه شهادت خود را پیش‌بینی و قبر خود را بدون سر، حفر کرد و عازم جبهه شد. او در عملیات فتح‌المبین سال ۱۳۶۱ بر روی تپه ۱۱۰، دقیقا مطابق با همان پیش‌بینی به شهادت رسید.
بعد از شهادت شهید شیرعلی سلطانی، داستان با ورود فعال‌تر شخصیت خانوم‌ماه، برای مبارزه و تلاش در جبهه زندگی آغاز می‌گردد و ابعاد حماسه‌ای دیگری از ایستادگی یک زن مسلمان را به تصویر می‌کشد، آنجایی که همسر شهید با انبوهی از مصائب و چندین فرزند، مبارزه تنهایانه‌اش را در جبهه زندگی شروع می‌کند.
موفقیت کتاب «خانوم ماه» نشان‌دهنده ظرفیت بالای سوژه‌های اصیل دفاع‌مقدس و توانمندی نسل جدید نویسندگان در بازآفرینی این روایت‌های ماندگار است. خانوم‌ماه تنها یک کتاب نیست؛ یک رمان مستند تأثیرگذار و زیبای ناب ایرانی است که هم روایتی عاشقانه دارد، هم حماسی و هم عرفانی است. دریافت تقریظ مقام معظم رهبری بر این کتاب، پاداش صبر و صداقت راوی، نویسنده و همچنین هنرمندی ناشری است که به آثار جوانان میدان داد.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
دکتر مرندی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «جام‌جم» به تشریح ظرفیت‌های دوران گذار جهانی برای کشورمان پرداخت
فرصت تاریخی عبور از تحریم
گفت‌وگو با بهمن نامورمطلق، استاد دانشگاه شهید بهشتی
ثبتهای مشترک در یونسکو می‌تواند به نفع ایران باشد
متین محجوب از تجربه حضور «میخوام به دنیا بیام»در مناطق محروم می گوید