تاریخچه سوگواری سید‌الشهدا(ع)به روایت معزا

برنامه تاریخی-مذهبی معزا در تکیه دربند ضبط و تولید شده که بیش از ۱۵۰سال قدمت دارد.حال‌وهوای این تکیه و بحث‌های تازه‌ای که درباره تاریخچه عزاداری مطرح می‌شود، رنگ‌وبوی ویژه‌ای به معزا داده است. برنامه فوق هرروز صبح از شبکه تهران روی آنتن می‌رود. جام‌جم در گزارش پیش‌رو، جزئیات این برنامه را درگفت‌وگو بامحمدرضا کاشانی تهیه‌کننده و سیدحسین متولیان مجری، بررسی کرده است.
 
تاریخچه‌ای به زبان ساده 
عزاداری‎های مذهبی در ایران تاریخی طولانی دارد که روایت آن به‌ویژه از منظر تحلیل و در قاب تصویر می‌تواند، نسل امروز را نسبت به این سنت دیرینه آگاه، چرایی‌ و ابعادش را تبیین کند.محمدرضا کاشانی، تهیه‌کننده برنامه معزا درخصوص تولید این برنامه با محتوای تاریخچه عزاداری، به جام‌جم می‌گوید: تاکنون برنامه‌ای در تلویزیون نداشته‌ایم که تاریخچه عزاداری را به شکل جامع بررسی کرده باشد.از این منظر فکر کردیم که برنامه معزا می‌تواند به درک مخاطب کمک کند که این عزاداری‌ها با چه شرایطی در دوره‌های مختلف ایجاد شده و رشد کرده تابه امروز برسد.تلاش ما این بوده که تاریخ رابه‌صورت درست و خارج از فضاهای سیاسی حاکم در هر دوره، تحلیل کنیم.از این جهت معتقدیم این برنامه در شناخت بیشتر به مخاطب کمک‌کننده خواهد بود. شروع تاریخچه عزاداری در ایران و زمانی که رسمیت گرفت، از حکومت آل‌بویه بوده است. ما از آن دوران شروع کردیم تا به جمهوری اسلامی برسیم. تلاش کردیم هم کارشناس برنامه و هم مجری، در نوع بیان و گویش، بسیار ساده و روان باشند تا بتوانند بدنه کامل مخاطبان را دربر بگیرند. در حقیقت به‌نوعی باشد که یک نوجوان تا یک بزرگسال و با هر میزان تحصیلات، با تماشای این برنامه بتوانند از آن بهره ببرند. در تمام قسمت‌ها کارشناس ثابت است و با آقای موسوی‌مطلق آن را جلو می‌بریم.وی در توضیح فعالیت اتاق‌فکر برنامه هم این‌طور بیان می‌کند: یک گروه تخصصی تاریخ عزاداری را با همراهی آقای موسوی‌مطلق بررسی و جمع‌بندی خود را به شکل یک گفتمان در برنامه ارائه کردند. برنامه می‌تواند به یک مرجع قابل‌استناد تبدیل شود، چراکه تلاش کردیم هر آنچه که در این برنامه ارائه داده‌ایم، مستند و با منبع باشد. چون ممکن است پرسش‌هایی برای مخاطبان پیرامون موقعیت‌های مختلف تاریخی ایجاد شود. اما مواردی را در برنامه مطرح کردیم که سند تاریخی دارد و می‌توان در آینده به آن استناد کرد. 
 
گشتی در یک تکیه تاریخی
برنامه معزا در یک تکیه با قدمت به نام تکیه‌دربند تولید شده است. کاشانی درخصوص اشاره به قدمت این لوکیشن در خود برنامه، می‌گوید: تلاش ما این بوده که در بیشتر قسمت‌های برنامه، اشاره به لوکیشن تکیه دربند داشته باشیم و مجری یک سابقه ۳۰ثانیه‌ای از آن تکیه بیان کند. دلیلش این است که تکیه‌های باقیمانده در تهران، تاریخچه‌ای دارند و خیلی از افراد در طول تاریخ، همانجا عزاداری کرده‌اند و از همین‌رو، مکان‌های مقدسی هستند. همین که بتوانیم این فضاها را به مردم معرفی کنیم و بگوییم برای تماشا هم شده به آنجا بروند، برایمان با ارزش بوده و معتقدیم قرار گرفتن در این فضاها، رسالت خودش را انجام می‌دهد.هرچقدر بتوانیم چیزهایی که از گذشته برایمان مانده را در فضای عزای حضرت‌سیدالشهدا و مذهبی نگه‌داریم و به نسل بعد معرفی کنیم، کار بزرگی انجام داده‌ایم. به‌نظرم شاید جوانان امروزی خیلی با فضاهای اینچنینی قرابتی نداشته باشند. باید یک معرفی از این فضاها داشته باشیم چراکه این شناخت، کار خودش را می‌کند و تاثیر می‌گذارد.  این تهیه‌کننده درخصوص دلیل انتخاب سیدحسین متولیان در قامت مجری هم عنوان می‌کند: برای ما مهم بود که مجری برنامه معزا برخی پارامترها را داشته باشد؛ از جمله این‌که اطلاع دقیقی از فضای عزاداری و مذهبی داشته باشد. نمی‌توانستیم یک فرد غیرمرتبط با این فضا را بیاوریم. آقای متولیان از این منظر اطلاعات گسترده‌ای دارد و در این حوزه فردی محقق است. نکته دیگر این‌که در سیر برنامه، بحث تاریخچه عزاداری گره عمیقی با فضای ادبی دارد. نقش شعرا و مرثیه‌سراها نقش پررنگی است.به همین‌دلیل خواستیم فردی در قامت مجری قرار گیرد که با این فضا آشناست و بتواند با پرسش‌هایش در بحث شرکت کند. 
 
از معزا آموختم 
همان‌طور که اشاره شد سیدحسین متولیان اجرای برنامه معزا را برعهده دارد. او درباره دغدغه خودش برای حضور در برنامه معزا به جام‌جم می‌گوید: تاریخ کلا جذاب است، چون چیزهایی را به ما می‌آموزد که شاید بارها با آن مواجه شده اما بی‌تفاوت از کنارش رد شده‌ باشیم. تاریخ ما را با همان چیزهایی که امروز تکرار می‌شود آشنا می‌کند. از این جهت معزا تجربه ویژه و درخشانی برای من است. چون شاید از معدود برنامه‌هایی بود که نه در مقام مجری-کارشناس، بلکه در مقام یک دانش‌آموز، نشسته بودم و تاریخ را در کنار کارشناس برنامه مرور می‌کردم. بسیاری از فصولی که خودم متوجه آن نبودم و از این منظر و به شکل سیر حاکمیت‌ها در ایران و این‌که چه نقشی در عزاداری سیدالشهدا و دلدادگی مردم دارند، برای من تازه و به شکل یک کلاس درس بود. با این‌که مدت‌زمان ضبط این برنامه خیلی فشرده بود، اما برای خودم بسیار لذت‌بخش و آموزنده بود. به‌طوری که یک سرفصل جدید برای من در این مسیر و در نگاه به هیات، روضه، مناسک و عزاداری‌های حسینی مردم و دلدادگی آنها به اهل‌بیت باز شد. 
 
هم‌افزایی برای یک گفتمان واحد 
مجری که خودش اطلاعات زیادی در حوزه تاریخ عزاداری دارد، تلاش‌کرده در این برنامه یک هم‌افزایی با کارشناس برنامه داشته باشد. او در این‌خصوص عنوان می‌کند: طبیعی است گفت‌وگوهای صورت‌گرفته با کارشناس، گفت‌وگوهایی بود که تلاش می‌کردیم هم‌افزایی کنیم، یعنی طرح بحث و ویژگی‌های تاریخی توسط ایشان مطرح می‌شد و من هم گاهی نکاتی را مطرح می‌کردم که از جنس همان چیزهایی بود که ایشان عنوان می‌کرد تا مکمل صحبت‌ها باشد. چه درقالب مثال‌ها وچه در قالب ارجاعات برون‌متنی و چه در قالب ارجاع به منابعی از قرآن که همگی در تایید آن نگاه مطرح شده بود.این هم‌افزایی باعث می‌شد بحث بهتر شکل بگیرد و در کمال و بلوغ خود به مخاطب عرضه شود. 

تاریخ حسینی در تکیه دربند
متولیان درباره انتخاب تکیه دربند برای ضبط برنامه هم به نکات مهمی درباره حضور در فضاهای اینچنینی اشاره می‌کند. به گفته متولیان، یکی از حسن‌سلیقه‌های گروه کارگردانی معزا، همین بود که برنامه در دل محتوای موردنظر ضبط شده است. او ادامه می‌دهد: اگر ما درباره تاریخ عزاداری صحبت می‌کنیم، برنامه هم به دل تاریخ عزاداری یعنی تکیه دربند برده شد. می‌دانیم که تکایا در دوره‌های مختلف شکل‌گرفته و در دوره‌هایی جلوی عزاداری‌ها گرفته شده، حتی گاهی توسط حاکمیت‌ها حمایت شده و این تکیه‌ها با صدها سال عمر و سابقه‌ای که دارند، در و دیوارشان سال‌ها روضه از پیرغلامان شنیده‌اند.این خودش روح حسینی و جانمایه عزاداری سیدالشهدا را در درون خود و در عین‌حال تاریخ را در خود دارد. این برنامه که تاریخ حسینی است، هم جانمایه حسینی و هم پیشینه تاریخ را نیاز داشت. این دکور، همه اینها را باهم داشت و این از سلیقه تولیدکنندگان برنامه بود که تکیه دربند را به عنوان محل ضبط انتخاب کردند. جدا از این‌که من از مردمی که دسترسی به تکایای اینچنینی دارند، دعوت می‌کنم به این مکان‌ها سر بزنند. نوع معماری و نگاهی که چنین مکان‌هایی را ساخته، می‌تواند حاوی پیام‌های مهمی باشد.درحقیقت می‌تواند نشانی از مردمانی باشد که صدها سال در این سرزمین عزاداری کرده‌ وبرای حضرت سیدالشهدا عاشقی کرده‌اند؛ جزئیاتی مثل استکان‌هایی که سال‌ها همدم چای روضه و فرش‌هایی که میزبان قدم فرشتگان بودند.