مستندسازی یکی از ساختارهای جذاب است و هر کسی نمیتواند وارد این عرصه شود، زیرا ساخت مستند مساوی است با صبر و حوصله فراوان از سوی مستندساز. گاهی مستندسازان برای ساخت یک مستند باید یک یا چند سال از زندگیشان را برای یک سوژه بگذارند تا بتوانند یک اثر درخشان و قابل توجه تولید کنند؛ بنابراین این ساختار بیش از ساختارهای دیگر نیاز به تمرکز، تحقیق و پژوهش دارد. به همین دلیل، جشنواره حقیقت جزو جشنوارههای خوب محسوب میشود که از یکشنبه ۲۰ آذر آغاز شده است. در این جشنواره مستندهایی با مضامین متفاوت در حوزههای اجتماعی، دفاعمقدس، محیطزیست و... به نمایش درمیآید.
اکنون رسانهملی که در یک سال و اندی اخیر توجه ویژهای به سینما و جشنوارههای سینمایی دارد، تصمیم گرفته فضای جشنواره را گرمتر و صمیمانهتر کند و شرایطی فراهم کند تا مخاطبان تلویزیون هم در جریان لحظهبهلحظه این جشنواره سینمایی قرار بگیرند. به همین دلیل مثل همیشه دست به کار شده و با تهیه ویژهبرنامه سعی دارد به بهترین شکل جشنواره حقیقت را پوشش داده و با مستندسازان گپوگفت داشته باشد؛ بنابراین شبکههای سه، چهار، پنج، افق و مستند در ساعتهای مختلف این جشنواره را پوشش میدهند. رسانهملی با این اقدام درصدد است به نحو مطلوب جشنواره حقیقت را پوشش بدهد. به همین دلیل با برنامه سازان و مجریانی که ویژهبرنامههایی درباره جشنواره حقیقت روی آنتن دارند، مستندسازان و کارشناسان رسانه به گپوگفت نشستیم که در ادامه میخوانید.
جشنوارههای سینمایی نهفقط برای مخاطبان خاص و دانشجویان این رشته جذابیت دارد، بلکه برای مخاطبان عام هم تماشایی است، زیرا علاقهمندند در جریان اتفاقات سینمایی کشور باشند. به همین دلیل پوشش جشنواره از سوی برنامههای تلویزیون برای مردم خوشایند است، زیرا هم برایشان سرگرم کننده است و هم اینکه به دانش آنها افزوده میشود؛ بنابراین چنین برنامههایی را دنبال میکنند.
هدف اصلی؛ اطلاعرسانی برای مردم
علی بختیان، تهیهکننده ویژهبرنامههای جشنواره سینماحقیقت در تلویزیون است که در طول برگزاری جشنواره، شبکههای مختلف میزبان آن خواهد بود. وی در خصوص جزئیات این ویژهبرنامهها به جامجم میگوید: ویژهبرنامههایی تولید شده که قرار است با ساختارهای متفاوت از شبکههای مختلف روی آنتن برود. شبکههای سه، چهار، پنج و افق قرار است میزبان این ویژهبرنامهها باشند. این ویژهبرنامهها در شبکه پنج، ساعت۱۴ پخش میشود. در شبکه سه ساعت ۱۵و ۴۵ دقیقه، شبکه افق ساعت ۱۸و۳۰دقیقه، شبکه چهار ساعت ۲۲و ۳۰دقیقه میزبان این ویژهبرنامهها خواهند بود.
وی درخصوص ویژگی این برنامهها عنوان میکند: ساختار برنامهها در شبکههای مختلف متفاوت است. مثلا در شبکههای چهار و افق، ویژهبرنامه به مدت ۲۰ تا ۲۵دقیقه خواهد بود و در شبکههای سه و پنج حدود ۱۵دقیقه است. قالب برنامههایی که در زمان جشنواره پخش میشود، اطلاعرسانی اتفاقهای داخل جشنواره است. در تمام جشنوارهها چنین برنامههایی میسازند که در خلال برگزاری از تلویزیون پخش شود. هدف اصلی آن هم، اطلاعرسانی به مردم است که چه اتفاقهایی در طول روزهای جشنواره میافتد. برنامههای این جشنواره هم به همین شکل است و هدف ما اطلاعرسانی است. در حقیقت اتفاقهای روزهای جشنواره، معرفی کارگردانها و فیلمهای پخش شده، اهداف مدیران جشنواره و برنامههایی که در طول جشنواره دارند، مواردی است که میکوشیم در طول جشنواره به تصویر بکشیم.
بختیان تصریح میکند: تلاش کردیم هر شبکه متناسب با شرایط شبکه ارائه شود. مثلا در شبکه افق تلاش کردیم برخی برنامهها درباره شهید آوینی باشد، در شبکه سه قدری برنامههای ارزشی، در شبکه پنج محوریت اجتماعی جشنواره و در شبکه چهار محوریت فرهنگ و هنر را در نظر بگیریم. هرکدام از این شبکهها با مجریان مختلف روی آنتن میرود. شهریار ربانی در شبکه چهار، محمدرضا باقری در شبکه سه، محمد میرزازاده در شبکه افق و زهرا حاجعلی در شبکه پنج به اجرای این ویژهبرنامهها میپردازند.
این تهیهکننده با اشاره به تولیدی بودن همه ویژهنامهها تاکیدمیکند: در این برنامهها تلاش شده با فیلمسازان، مدیران جشنواره و مخاطبان این جشنواره که عمدتا مستندسازان هستند، صحبت کنیم. قصدمان تحلیل نیست.
در جشنوارهها بیشتر مسأله اطلاعرسانی مطرح است و برای تحلیل، نیاز به پخش برنامههایی با زمان بیشتر است. وی درباره ضرورت پخش چنین برنامههایی از تلویزیون میگوید: به هر حال مستند در سالهای اخیر مخاطب خود را پیدا کرده و به همین نسبت مردم نیاز دارند نسبت به برنامههایی که در این زمینه ساخته میشود و اتفاقهای مختلف آگاهی پیدا کنند. به همین علت باید به خواسته مردم احترام گذاشت. مخاطب مستند در طول سالهای اخیر بالا رفته و باید اطلاع رسانی درباره اتفاقهای حوزه مستند بیشتر شود. قبلتر مردم بیشتر به سمت فیلمهای سینمایی میرفتند، اما الان سالهاست که مستند، جایگاه خود را پیدا کرده و خیلی از مردم عادی به سمت تماشای مستندها رفتهاند و به همین دلیل مخاطب مستند بیشتر شده است.
همراهی خوب میان تلویزیون و سینما
وی عنوان میکند: خوشبختانه سازمان صداوسیما با برگزارکنندگان این جشنواره تعامل خوبی دارد. همانطور که میبینید، شبکه چهار که یکی از شبکههای اصلی در تولید برنامههای فرهنگی و هنری است، همیشه در کنار جشنوارهها بوده. امسال شبکه سه هم فرصتی داده تا این ویژهبرنامهها پخش شود. شبکه افق هم چند سالی است که در جشنوارههای مرتبط با فیلم کوتاه و سینما حقیقت، برنامه مجزایی درنظر گرفته است. شبکه پنج هم در کنار این جشنواره حضور دارد و درکل تعامل خوبی بین سازمان صداوسیما و جشنوارهها برقرار است و حمایت انجام میشود. بختیان میگوید: همراهی خوبی بین تلویزیون و سینما شکل گرفته که میتواند بهتر هم شود. سینما رسانه گرانی است و نیاز به تبلیغات برای آشنایی مخاطبان و ارتباط میان تولیدکنندگان و مخاطب دارد. همانطور که تا الان هم تلاش شده، باید حمایت از این جشنوارهها در بخشهای مختلف صورت گیرد. ما در طول جشنواره یعنی ۲۰ تا ۲۵ آذر، برنامه اطلاعرسانی داریم و روز ۲۶ آذر یک قسمت گزارش نهایی جشنواره را پخش میکنیم.
حق انتخاب مخاطبان برای تماشای جشنواره حقیقت
محمد میرزازاده مجری ویژهبرنامه شبکه افق برای مستند سینماحقیقت به جامجم میگوید: جشنواره سینما حقیقت که در شانزدهمین دوره خود قرار دارد، یک نکته جذابی که دارد، تنوع در برنامهسازی برای مخاطبان متفاوت است. مثلا چهاربخش جشنواره یعنی فیلمهای کوتاه، بلند، نیمهبلند و جایزه شهید آوینی دارد که در شبکههای مختلف تلاش شده بر اساس نیاز مخاطب شبکه، برنامه سازی شود؛ مثلا در شبکه سه به یک بخش خاص و شبکه افق بیشتر به بخش جایزه شهید آوینی پرداخته شده که از بخشهای پرمخاطب جشنواره بوده و از دورههای ابتدایی جشنواره حضور داشته است. در شبکه افق بیشتر تلاش این بوده برنامه حول بخش جایزه شهید آوینی در این جشنواره باشد که این مسأله در کنار بخشهای تعاملی که با مخاطبان جشنواره داریم صورت میگیرد. البته گفتگو با فیلمسازان هم در این ویژهبرنامهها صورت میگیرد.
وی ادامه میدهد: توجه به جایزه شهید آوینی در شبکه افق باعث شده یک برنامه منحصر بهفرد ساخته شود و هر شبکه متناسب با نیاز مخاطب، برنامه بسازد. البته این برنامهها مکمل هم هستند. اینکه هر شبکه با وجود پوشش تمام جشنواره، تمرکز خود را بر یک بخش ویژه قرار دهد، باعث ارتباط بهتر مخاطب مربوط میشود. درواقع مخاطب میتواند تصمیم بگیرد که کدام شبکه را برای پوشش اتفاقهای جشنواره انتخاب کند.
یعنی هر مخاطب بر اساس علاقه خود، شبکه را انتخاب کند و این مسأله طیف بیشتری از مخاطبان را به سمت این برنامهها جذب میکند. ممکن است برخی افراد متقاضی شرکت در یک بخش خاص جشنواره برای سال بعد باشند. در این صورت میتوانند ویژهبرنامهها را از آن زاویه نگاه کنند. میرزازاده درخصوص حمایت تلویزیون از جشنوارهها عنوان میکند: نکتهای که درباره جشنوارههای مختلف وجود دارد این است که به موضوعات مختلف در فیلمسازی در رسانهملی صحبت میشود و این مسأله اتفاق خیلی خوبی است. اگر به سابقه جشنوارههای مختلف نگاه کنیم، میبینیم که رسانهملی امسال حمایت پررنگتر و بیشتری داشته است. نمونه آن پوشش تصویری است که در شبکههای مختلف صورت میگیرد.
تلویزیون، خانه مستندسازان است
هادی شریعتی، مستندساز حاضر در جشنواره سینماحقیقت، درباره این جشنواره و ارزیابی آن به جامجم بیان میکند: سینما حقیقت جدیترین جشنواره مستند در ایران است. دیگر جشنوارهها بیشتر تمرکز خود را روی آثار کوتاه میگذارد و خیلی جدی سینمای مستند را دنبال نمیکند.
درواقع جشنواره سینما حقیقت علمیترین و پژوهشیترین جشنواره این حوزه است. خانه مستندسازان تلویزیون است و اول باید آنجا دیده شود تا بعد به جشنوارهها برسد. طبیعی است اگر مستندها به صورت منظم از تلویزیون پخش و برایشان هزینه شود، بازگشت سرمایه خوبی خواهد داشت.
وی درباره مستندی که در این جشنواره ارائه کرده، عنوان میکند: مستند آت اوغلان در جشنواره امسال سینما حقیقت حضور دارد. آت اوغلان به معنای چابکسوار است که قصه آن به دو سال قبل بازمیگردد. در آن زمان و و در اوج کرونا پروژه بلندی میساختم درباره یکی از معروفترین چابکسواران ایران به نام ستار مهرانی که نزدیک چهارپنج سال است درگیر آن هستم. در آن زمان، پیشنهادی در پروژه ایران من شد و، چون آنجا پژوهش کرده بودم، نوجوانی پیدا کردم که کارگر اسب بود و نزد داییاش کار میکرد و از گنبدکاووس دور بود. خیلی علاقه داشت که وارد کورس حرفهای شود. قصه او محتوای مستند آت اوغلان است.
شریعتی تاکید میکند: علاقه سوژه مستند برای وارد شدن به کورس حرفهای سوارکاری برای این بود که بتواند اقتصاد خانوادهاش را تغییر دهد، چون هر هفته مسابقه برگزار میشود و میتواند یکی از چابکسوارانی باشد که مقام بیاورد و درآمدش بالا رود. یعنی دیگر کارگر نخواهد بود و چابکسوار حرفهای میشود. جمیل را پیدا کردم و چند روزی درباره خودش و خانواده تحقیق کردم. شرایط او بخش نادیدهای از جامعه است.
وی تصریح میکند: این مستند در پروژه ایران من و مربوط به تولیدات تلویزیون بود. اما شرطی که آن زمان وجود داشت، در نظر گرفتن یک حق معنوی برای کارگردان بود. برای همین امسال در جشنواره سینماحقیقت هم آن را ارائه کردم.
تاثیر پوشش رسانهای در ارتقای سینمای مستند
یکی از برنامههایی که در جهت حمایت از جشنواره سینما حقیقت تولید میشود و روی آنتن میرود، برنامه جشنواره سینما حقیقت به تهیهکنندگی سعید رسولی است که روی آنتن شبکه مستند میرود و پخش خود را از ساعت ۱۹ و ۳۰دقیقه شب گذشته آغاز کرده است. رسولی درباره هدف از ساخت و تهیه این برنامه به جامجم میگوید: شبکه مستند به دلیل اینکه شبکه تخصصی سینمای مستند است، حدود ۹سال است چنین ویژهبرنامهای را برای حمایت از این جشنواره تهیه میکند. معمولا هم زمان برنامه ۲۵ تا ۳۰دقیقه است.
وی در ادامه درباره محتوای این برنامه میافزاید: محتوای برنامه به این گونه است که سعی میکنیم بیشتر فیلمهایی که در بخش مسابقه ملی یعنی جایزه شهید آوینی است را بررسی کنیم. یعنی با فیلمسازها مصاحبه میکنیم. چون خیلی نمیتوانیم در فیلمها و جزئیاتشان عمیق شویم و مباحث جدیتری داشتهباشیم، بیشتر حال و هوای جشنواره را به مخاطبان و علاقهمندان سینمای مستند انتقال میدهیم.
کلیت اتفاقاتی را که آنجا رخ میدهد، یعنی از فیلمهایی که در بخش مسابقه هستند تا ورکشاپهایی را که برگزار میشوند، پوشش میدهیم. معمولا همهساله تعدادی از استادان داخلی و خارجی کارگاههایی را برگزار میکنند که ما سعیمان بر این است که بخشهایی از این کارگاهها را برای مخاطبان پوشش بدهیم.
رسولی همچنین توضیح میدهد: ما در این برنامه که هر روز پخش میشود، به بخشی از جشنواره میپردازیم. مثلا افتتاحیه یا رونمایی از کتاب و برگزاری کارگاهها؛ بنابراین سعی میکنیم به همه بخشهای این جشنواره بپردازیم. از این رو ریتم برنامه خیلی مهم است و اینکه بحثها آنقدر هم تخصصی نباشد که مخاطب عام نتواند با آن ارتباط برقرار کند.
این تهیهکننده درباره انتخاب مجری با توجه به اینکه مجریمحور نیست هم میگوید: دوره قبل علیرضا صوتی، مجری برنامه بود و امسال اجرای برنامه بهعهده مهدی معظمی است. البته این برنامه مجریمحور نیست و قرار نیست مجری با مهمان مصاحبه کند، اما مجری ما یکی از علاقهمندیهایش سینمای مستند است و به خاطر بیان مناسبی هم که دارد، گزینه خوبی برای اجرای این برنامه است.
وی درباره تاثیرگذاری چنین برنامههایی در حمایت از سینمای مستند و شناساندن فیلمسازان این عرصه به مخاطبان تلویزیون هم بیان میکند: جشنواره سینما حقیقت به نوعی مهمترین و معتبرترین جشنواره بینالمللی ماست و در حوزه سینمای مستند هم اولین جشنواره کشورمان هست و از این رو در رشد و ارتقای سینمای مستند بسیار تاثیرگذار است. چون فیلمسازان مستند معمولا دیده و شناخته نمیشوند. از این رو وقتی وارد این جشنواره میشوند و فیلمهایشان را ارائه میکنند، نوعی گمنامی دارند. از طرفی مستندسازی خیلی از نظر مالی مقرون به صرفه نیست و خانوادههایشان شرایط چندان خوبی ندارند؛ بنابراین پوشش رسانهای ما به سینمای مستند کمک بسیاری میکند. ضمن اینکه کارهایشان در این جشنواره دیده میشود و وقتی خانوادههایشان میبینند که این اتفاق افتاده، یک نوع احساس رضایت پیدا میکنند و در خانوادههایشان یک نوع حمایتی شکل میگیرد و آنها نیز انگیزهای برای ادامه کار پیدا میکنند. ما بخش اعظمی از برنامهمان را برای فیلمسازان گمنامی میگذاریم که از شهرستانها آمدهاند؛ بنابراین برنامههایی که کوتاه است، مهمترین فیلمسازان را پیدا میکنند و نشان میدهند. اما در برنامه ما این اتفاق نمیافتد، بلکه سعی میکنیم فیلمساران با استعداد شهرستانهایی را پیدا کنیم که با فیلم اول یا دومشان توانستهاند در این جشنواره شرکت کنند. این خیلی به آنها دلگرمی میدهد. کمک دیگری که این پوشش رسانهای به سینمای مستند میکند این است که بسط و گسترش و جاانداختن سینمای مستند بین خانوادههای ایرانی است. به هر حال سینمای مستند سینمای آگاهیبخش و فرهنگسازی است. به همین دلیل چند سالی است جشنواره بخش آنلاین را هم اضافه کرده است؛ بنابراین تلویزیون حمایت موثری از این جشنواره دارد.
تلویزیون کنار سینماگران است
محمدرضا باقری، مجری ویژهبرنامه سینما حقیقت در شبکه سه سیما، درخصوص این برنامهها و تاثیری که در جذب مخاطب دارد، به جامجم میافزاید: تلاش کردیم در این برنامه، بخشهایی از آن چیزی را نشان دهیم که هر روز در جشنواره اتفاق میافتد. از نشستها و برنامههای جانبی تا نظر افرادی که در جشنواره حاضر هستند. برنامهها بیشتر به صورت آیتم است و مجری نقش محوری ندارد. درواقع تلاش کردیم صرفا به معرفی بخشها بپردازم. البته چند سالی است من به عنوان مجری در شبکه سه حضور دارم و مخاطب من را در قاب این شبکه دیده و میشناسد. به همین خاطر نظر برنامهسازان این بود که یک مجری از خود شبکه در این ویژهبرنامهها حضور داشتهباشد، اما مجری در کل نقش محوری در این برنامه ندارد و بیشتر نقش معرفی بخشها و اطلاعرسانی را دارد.
وی درباره ضرورت تولید چنین برنامههایی تصریح میکند: مستند به طور کلی در حین تخصصی بودن، مخاطب عام دارد و مردم به آن علاقه دارند. این مسأله با حضور مردم در سینما ملت و تماشای این جشنواره قابل درک است. در عین حال، شبکه مستند جزو پرمخاطبترین شبکههای تلویزیون است و مستندهایی که تلویزیون پخش میکند، همیشه در میان برنامههای پرمخاطب است. مردم به مستند علاقه دارند و دوست دارند از جزئیات جشنوارهای مثل حقیقت مطلع شوند تا بدانند چه اتفاقی در جشنواره میافتد، چه فیلمهایی حضور دارند، نظر کارشناسان درباره فیلمها چیست یا چه حاشیههایی داشته است. از این منظر، تولید و پخش ویژهبرنامههای مرتبط میتواند برای مخاطبان جذاب باشد.
باقری میگوید: وقتی چند ویژهبرنامه از شبکههای مختلف در حال پخش است، خود مصداق بارزی از حمایت سازمان صداوسیما از جشنواره مستند حقیقت است. تلویزیون در چند وقت اخیر تلاش کرده بیشتر در کنار سینما باشد که مصداق آن هم تیزرهای رایگانی بود که برای برخی آثار سینمایی از تلویزیون پخش شد.
تلویزیون؛ حامی سینماگران
جبار آذین یکی از منتقدانی است که درباره حمایت صداوسیما از جشنوارههای مختلف سینمایی نظرات قابل تاملی دارد. وی در گفتگو با جامجم در این خصوص عنوان میکند: در کشور ما جشنوارههای متعدد فرهنگی، هنری و سینمایی در طول سال برگزار میشود. جشنوارههایی که هر کدام مخاطبان خود را دارند و با اهداف مشخص و معینی برگزار میشوند. در بین این جشنوارهها یک جشنواره ویژهای وجود دارد که در مقایسه با دیگر جشنوارههای سینمایی جایگاه خاصی را نزد سینماگران و هنرمندان جوان عرصه فیلمسازی به خود اختصاص داده است. وی ادامه میدهد: این جشنواره به عنوان سینما حقیقت سالهاست در کشور ما برگزار میشود و افزون بر هنرمندان حرفهای و صاحبنام و جوانان اندیشمندی که از طریق تولید آثار مستند چه مستند سینمایی و چه تلویزیونی و حتی آثار کوتاه در این جشنواره شرکت میکنند و بهترینها علاوه بر اینکه در داخل مورد تحسین قرار میگیرند، به جشنوارههای جهانی هم راه پیدا میکنند. این جشنواره با چنین رویکردی که درواقع میخواهد نگاهی متفاوت و دگرگون به برخی از واقعیتها و حقایق داشته باشد، آینهای برای نگاه و تماشای جامعه از زاویه نگرش فیلمسازان به مسائل مختلف ساخته است. بدیهی است حقیقت، جلوههای مختلفی دارد که هنرمندان تلاش میکنند با عنایت و توجه به آنها که در هستی و زندگی وجود دارد و استفاده از روشهای هنرمندانه واقعیات را در قالب فیلم و نمایش ارائه کنند. این جشنواره با این دورنما و افق هست که به سینما و سینماگر آثار مستند نگاه میکند. این منتقد همچنین میافزاید: این جشنواره طی سالها برگزاری توانسته سینماگران بسیاری را به سطح سینماگران کشور بیفزاید. در این راه همواره صداوسیما و بهخصوص تلویزیون با ساخت برنامههایی از این سینما و سینماگران حمایت و همچنان در این مدت حمایتش را هم بیشتر کرده است و سینماگران بسیاری این مجال را در رسانهملی پیدا کردند که با حضور در برنامههای تلویزیونی مرتبط با این موضوع و ارائه و معرفی آثار خود به همگان شناسانده شوند. آذین در پایان میگوید: مسألهای که این روزها جشنواره با آن مواجه است، علاوه بر اینکه در بخش داخلی و بینالمللی با استقبال علاقهمندان ایرانی و خارجی روبهرو شده، اما طیفهایی وجود دارند که به دلایل سیاسی با این جشنواره همراه نشدند و این فرصت را از دست دادند. چرا که این هدف و حرکت، ملی است. از این رو علاوه بر حمایتها و پشتیبانی سینماگران از این جشنواره معنوی و هنری، قشرهای مختلفی هم از آن حمایت میکنند. از جمله تلویزیون که همواره تلاش کرده از هنرمندان حمایت کند. در این جشنواره نیز برای ارتقای آثار مستند با سینما همگام و همراه شده است.
روزنامه جام جم
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت و درمان در گفتگو با جام جم آنلاین:
گفتوگوی جامجم با هاشم بیگزاده و مجید یحیایی، مجریان برنامه «صبحانه ایرانی »شبکه دو