نمایشگاه کتاب نیاز به طرح جامع دارد

 رئیس انجمن قلم ایران در این گفت‌وگو نگاهی دارد به سابقه نمایشگاه کتاب تهران، مسائل و چالش‌هایی که با آن دست و پنجه نرم می‌کند و در نهایت از تصمیم‌ها و برنامه‌هایی خبر می‌دهد که به امید برطرف شدن مشکلات فعلی نمایشگاه کتاب تهران در حال شکل‌گیری هستند. پرویز از جمله کسانی است که به تغییر ماهیت نمایشگاه کتاب تهران اعتقاد دارد اما این تغییر را یک فرآیند زمانبر‌ می‌داند که نیازمند طرح‌جامع و برنامه‌ریزی بلندمدت است.

نمایشگاه کتاب تهران در سی و سومین دوره، هنوز درگیر مشکلاتی است. آیا این امکان وجود نداشت که دست‌کم از دو سال تعطیلی نمایشگاه در دوره شیوع ویروس کرونا برای حل این مشکلات استفاده شود؟

جای خوشحالی دارد که با فروکش کردن بیماری کووید ــ ۱۹ امکان برگزاری نمایشگاه به صورت حضوری فراهم شده و باید قدردان مسؤولان حوزه سلامت بود. معتقدم امسال با بخشی از مشکلات نمایشگاه کتاب مواجه نباشیم، چون عمده‌ترین مشکلات نمایشگاه به این سه مورد برمی‌گردند: دسته اول اشکالاتی است که معمولا در ارتباط با محل برگزاری و تعداد مراجعان ایجاد می‌شد. متاسفانه در کشورمان فضای مناسب برای برگزاری نمایشگاهی با حضور حداقل ۲۰۰۰ ناشر و بین چهار تا پنج میلیون نفر بازدیدکننده، وجود ندارد. در نتیجه حفظ سلامت، ایجاد امنیت و جابه‌جایی مراجعه کنندگان، مسائلی را ایجاد می‌کرد. چالش بعدی به دل‌بستن ناشران به فروش کتاب در محل نمایشگاه برمی‌گردد که البته طبیعی است و با رونق و اقتصاد کارشان مرتبط است. نکته سوم، فاصله گرفتن نمایشگاه کتاب تهران از شکل نمایشگاهی و تبدیل شدن به یک فروشگاه بزرگ است. بعید است امسال در مورد اول، مشکل جدی داشته باشیم، چون احتمالا مراجعه‌کنندگان به‌خصوص از شهرستان‌ها کمتر از دوره‌های پیشین خواهد بود،زیرا برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، همزمان در مصلی و در فضای مجازی تا اندازه‌ای می‌تواند مسأله ازدحام جمعیت را کنترل کند، به‌ویژه از این بابت که فروش کتاب و تخفیف‌ها، یارانه‌ای در بخش مجازی انجام می‌شود. سیاست‌های ستاد ملی مبارزه با کرونا نیز می‌تواند در محدود شدن تجمعات نمایشگاه کتاب مؤثر باشد. اما در هر صورت به یک فضای نمایشگاهی مناسب برای نمایشگاه کتاب تهران نیاز داریم که بعید است از عهده مسؤولان فرهنگی به تنهایی بربیاید. ساخت محل نمایشگاه جزو وظایف نهادهای دیگری مانند وزارت صمت و شهرداری‌هاست. این اقدامی است که نیاز به هم‌افزایی و تصمیم‌گیری جامع دارد.

تغییر ماهیت فروشگاهی نمایشگاه کتاب چطور؟ با چه راهکارهایی میسر می‌شود؟

نمایشگاه کتاب تهران از روز اول برای تأمین کتاب راه‌اندازی شده بود. مثل همه فروشگاه‌هایی که در قالب نمایشگاه کالا، را به صورت عرضه مستقیم و بدون واسطه به دست مخاطب می‌رسانند. در دهه ۶۰ از این دست نمایشگاه‌ها برگزار می‌شد و نمایشگاه کتاب در ضمن می‌توانست نیاز به کتاب‌های خارجی را برطرف کند اما از دهه ۶۰ تاکنون به همان روش برگزار می‌شود و تلاش‌هایی که برای تغییر وضعیت انجام شد، هنوز به نتیجه نرسیده، چون زیرساخت‌های مناسب برای توزیع کتاب به شکل مناسب در اختیار نداریم و اشکالات اساسی در آن وجود دارد. تراز بین تولید و توزیع و عرضه‌کننده در صنعت نشر برقرار نیست. نتیجه این می‌شود که تولیدکننده کتاب بخواهد کتابش را مستقیم به دست مخاطب برساند. اگر قرار باشد مسؤولان فرهنگی درباره تغییر ماهیت نمایشگاه تدبیری بیندیشند در درجه اول باید توازن را در صنعت نشر برقرار کنند. معتقدم تا زمانی که این مشکل برطرف نشود، تلاش‌هایی که برای تبدیل این فرشگاه بزرگ به یک نمایشگاه صرف صورت می‌گیرد به نتیجه نخواهد رسید. البته می‌دانم صحبت‌هایی بین متولیان امر و مسؤولان مربوط صورت گرفته اما در نهایت ناشران به‌شدت با ممانعت از فروش کتاب در نمایشگاه مخالف هستند. ضمن این‌که محروم کردن جامعه از خرید کتاب در نمایشگاه هم شاید به اقتصاد نشر ضربه‌هایی بزند که به مصلحت نباشد. تبدیل نمایشگاه به جایگاه واقعی خودش نیازمند یک برنامه دراز مدت و چند ساله است که مسؤولان باید چشم‌اندازی برای آن تعریف کنند و رسیدن به نقطه مطلوب را مشخص و سال به سال تلاش کنند به مرور زمان، هر سال درصدی از این مسیر طی شود تا به نقطه مطلوب برسیم.

آیا این امکان فراهم نیست که بخش نمایشگاهی نمایشگاه در مصلی و به صورت فیزیکی باشد و بخش فروش کاملا به فضای مجازی منتقل شود؟

فرصت فضای مجازی خیلی کمک کننده است و مسؤولان قصد بهره‌برداری از آن را دارند اما امسال امکان پذیر نشد. موانع و مشکلاتی بر سر راه این قضیه هم هست که مسؤولان اگر لازم بدانند باید راجع به آن توضیح دهند. یکی از طرح‌هایی که در شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه که بنده هم در آن حضور داشتم، مطرح شد همین بود که نمایشگاه به صورت فیزیکی باشد و فروش صرفا به بخش مجازی متمرکز شود که رأی کافی را به دست نیاورد. مخالفان این طرح استدلال‌هایی دارند و معتقدند هنوز بستر لازم برای این شیوه برگزاری نمایشگاه فراهم نیست.

شورای عالی انقلاب فرهنگی طرح بدهد

قطعا نیاز به یک نقشه راه داریم و باید برنامه جامعی تعریف و راه‌های دستیابی به آن چشم‌انداز مشخص شود. طرحی که تغییرات در آن گام به گام تعریف شود و هر سال درصدی از مسیر تغییر را پیش روی برگزارکنندگان قرار بدهد. قاعدتا این کار از عهده مراکز اجرایی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تنهایی ساخته نیست.

فکر می‌کنم شورای عالی انقلاب فرهنگی باید در این زمینه گامی بردارد، چرا‌که این شورا قرار بود بخش آموزش و فرهنگ را هدایت و حمایت کند ولی بخش فرهنگ تا حدی معطل مانده است.

دبیرخانه شورای عالی فرهنگی در حوزه‌های فرهنگی فعالیت‌های زیادی دارد اما مهم این است که محصول این تلاش‌ها در صحن شورا عرضه و به مصوبه تبدیل شود. به نظرم وظیفه شورای عالی انقلاب فرهنگی است که در این خصوص، مصوبه جامعی تدوین و ابلاغ کند.

آذر مهاجر - فرهنگ و هنر / روزنامه جام جم