بقایای آسمانی یک ستاره مرده

به‌ویژه سرنوشت سایر ستاره‌هایی که شبیه خورشید بودند در واقع آینده ستاره حیات‌بخشِ ما زمینیان است که می‌توانیم به نظاره‌شان بنشینیم.

ستاره‌هایی مانند خورشید در پایان عمرشان لایه‌های خارجی را از دست می‌دهند و آنچه از آنها باقی می‌ماند هسته مرکزی‌شان است که در نهایت به کوتوله‌ای سفید تبدیل می‌شود.

این مرحله از زندگی ستاره‌ها بسیار با شکوه و دیدنی است و ساختارهایی اعجاب‌آور که هنوز هم به‌درستی مشخص نیست چطور شکل می‌گیرند. اخترشناسان این مرحله از تحول ستاره‌ها را «سحابی سیاره‌نما» می‌نامند؛ البته هیچ ارتباطی با سیاره‌ها ندارند.

یکی از این سحابی‌ های سیاره‌ نما ان‌جی‌سی246(NGC246) است که در فاصله 1600سال‌نوری قرار دارد؛ البته قرن‌هاست این سحابی شناخته شده اما به‌تازگی تصویری با این دقت بالا از آن به‌دست آمده است.

در این تصویر رنگ‌های مختلف دیده شده و حضور عنصر هیدروژن با رنگ قرمز و اکسیژن با رنگ آبی‌کمرنگ نمایش داده می‌شود. این توده گازی باسرعت در حال گسترش است به‌طوری که پس از چند ده هزار سال کاملا محو خواهد شد.

این توده گازی در حال گسترش، زمانی بخشی از یک ستاره بوده است. به همین دلیل عناصر سنگین تولیدشده در ستاره در آن وجود دارند. این عناصر راهی فضای میان ستاره‌ای می‌شوند و نسل بعدی ستاره‌ها ممکن است به‌همراه بخشی از همین عناصر سنگین به‌وجود آیند.

این رویداد یعنی همان  فضای میان‌ستاره‌ای با عناصر سنگین به‌دنبال انفجارهای ستاره‌ای یا ازدست‌دادن لایه‌های خارجی در مرحله سحابی سیاره‌نما اتفاق می‌افتد.

هر چند معماهای بسیاری در مورد چگونگی آن وجود دارد اما نکته جالب توجه این که در مرکز سحابی سیاره‌نمای ان‌جی‌سی246 برخلاف تصور فقط یک ستاره وجود ندارد.

حدود شش سال پیش اخترشناسان کشف کردند که در قلب این سحابی سیاره‌ نما یک سامانه دوتایی متشکل از دو ستاره وجود دارد؛ یک ستاره کوتوله‌سفید و یک ستاره کوتوله‌ قرمز که حول یکدیگر در گردشند. فاصله آنها از یکدیگر حدود 500 برابر فاصله زمین تا خورشید است.

ستاره‌های کوتوله سفید در واقع مرده هستند و البته بسیار فشرده. اخترشناسان بر این باورند که خورشید نیز درنهایت به یک کوتوله سفید تبدیل خواهد شد؛ البته تقریبا چهارونیم میلیارد سال دیگر!

اما در مورد ان‌جی‌سی246 آنچه ذکرش رفت همه ماجرا نیست! در کمال شگفتی یک ستاره سومی هم در کار است؛ ستاره سوم در فاصله‌ای معادل 1900برابر فاصله زمین تا خورشید پیرامون این سامانه دوتایی در گردش است.

به این ترتیب سحابی سیاره‌نمای ان‌جی‌سی246 نخستین سحابی سیاره‌نمای شناخته شده است که در مرکز آن یک سامانه سه‌تایی از ستاره‌ها وجود دارد.

از این منظر منحصربه‌فرد محسوب می‌شود. این سحابی سیاره‌نما احتمالا به‌دنبال ازدست‌دادنِ لایه‌های خارجی یکی از ستاره‌هایش به وجود آمده است اما این که چگونه همچنان دو ستاره دیگر در مدارهایش باقی ماندند، مشخص نیست.

دكتر محسن شادمهری - دانشیار گروه فیزیك دانشگاه گلستان / روزنامه جام جم