توصیه‌های پیشگیرانه و درمان‌های كمكی طب ایرانی برای كووید 19

لازم به ذكر است این راهنما جهت درمان كمكی بیماری كووید 19 ارائه شده است و نباید موجب تاخیر در انجام روش‌های تشخیصی و شروع درمان‌های طب رایج شود.

پیشگیری

سبك زندگی

انجام دقیق توصیه‌های وزارت بهداشت مانند شست‌وشوی دست‌ها، رعایت فاصله اجتماعی، استفاده از ماسك و پرهیز از حضور در مناطق پرازدحام (در صورت وجود بیماری زمینه‌ای یا مصرف همزمان سایر داروها اعم از گیاهی و شیمیایی، موارد احتیاط و تداخلات دارویی مدنظر قرار گیرد و در صورت نیاز با پزشك متخصص طب ایرانی مشاوره شود).

شست‌وشوی حلق و بینی با آب‌ نمك رقیق ولرم

(یك قاشق چایخوری نمك در یك لیوان آب گرم) حداقل دو بار در روز (لازم به ذكر است مصرف مواردی مانند زنجبیل و سیر هنگام ابتلا به بیماری كووید-19 خاصه در مراحل ابتدایی بیماری منع شده است و جز با دستور پزشك قابل تجویز نیست).

استفاده از روایح ملایم نظیر پرتقال، نارنج، لیمو، به (پس از شستن كامل آنها) یا گلاب و پرهیز از بوهای تند و محرك.

پرهیز از پرخوری و همچنین بسیار كم‌خوردن.

مصرف انواع سوپ سبزیجات (با آلو و روغن زیتون)، سبزیجات بخارپز، جوانه غلات و میوه‌هایی مانند سیب، انار شیرین یا ملس، مركبات شیرین و پرهیز از غذاهای دیرهضم و فست‌فودها.
پرهیز از بی‌خوابی و خواب نابجا (مثلا خواب در روز و بیداری در شب).
داشتن فعالیت فیزیكی معتدل و ورزش ملایم روزانه.
پرهیز از شرایط تنش‌زا و حفظ آرامش روحی و معنوی.

فرآورده‌های طبیعی

افزودن متعادل مواردی مانند زنجبیل، دارچین، تخم گشنیز، سیر یا پیاز حین پخت غذا.
مصرف روزانه یك تا دو لیوان از یكی از این موارد: شربت لیمو یا نارنج، شربت جلاب (مخلوط سه‌چهارم لیوان آب، سه قاشق غذاخوری گلاب، یك قاشق مرباخوری عسل یا شكر و اندكی زعفران) یا لیمو و زعفران (احتیاط در افراد مبتلا به دیابت).
مصرف یكی از دمنوش‌های بابونه، نعنا، گل گاوزبان، آویشن، زوفا، چای كوهی یا سرخارگل (اكیناسه) (یك قاشق غذاخوری از نیمكوب یكی از این گیاهان با نصف لیوان آبجوش به مدت ده دقیقه دمكرده و حداكثر سه بار در روز میل ‌شود).
مصرف روزانه شیرین‌بیان (نصف قاشق چاپخوری رب (عصاره) شیرین‌بیان یا دمنوش، یك قاشق مرباخوری پودر ریشه شیرین‌بیان در یك فنجان آبجوش، ضمن در نظر گرفتن احتیاط در فشار خون بالا).
مصرف روزانه سیاهدانه (یك قاشق چایخوری با عسل یا همراه با نان صبحانه).
پرهیز از مصرف داروهای گیاهی بدون نظر پزشك.

بیماران سرپایی بدون علامت

تشخیص بیماری در این مرحله فقط با تست آزمایشگاهی RT-PCR است كه حین بیماریابی در افراد بی‌علامت در تماس نزدیك با افراد مبتلا به كووید-19 با تست RT-PCR مثبت یا حین غربالگری از افراد بی‌علامت در مكان‌های تجمعی (نظیر زندان و... ) صورت می‌گیرد. این افراد بعد از مدتی ممكن است علامت‌دار شوند؛ لذا پایش علامتی آنها لازم است.

سبك زندگی

انجام دقیق توصیه‌های وزارت بهداشت مانند قرنطینه، استفاده از ماسك و رعایت اصول بهداشتی.
توصیه‌های سبك زندگی در افراد سالم (ذكر شده در بخش پیشگیری همین راهنما) با تأكید بر محدودیت مصرف ادویه گرم و محرك مانند سیر و زنجبیل.
در صورت بروز علائم، توصیه‌های مرتبط با سبك زندگی و درمان در بیماران سرپایی علامت‌دار.

فرآورده‌های طبیعی

در صورت وجود بیماری زمینه‌ای یا مصرف دارو، موارد احتیاط مصرف و تداخلات دارویی مدنظر قرار گیرد و در صورت نیاز با پزشك متخصص طب ایرانی مشاوره شود.
استفاده از فرآورده‌های گیاهی توصیه‌شده در بخش پیشگیری با تأكید بر احتیاط در مصرف ادویه گرم و محرك مانند سیر و زنجبیل.
پرهیز از مصرف داروهای گیاهی بدون نظر پزشك.

بیماران بستری

بیمارانی كه علاوه بر علائم بالینی ذكرشده در بیماران سرپایی، یكی از معیارهای بستری در كووید-19 مانند تعداد تنفس بیشتر از 24 در دقیقه در نبود تب، درصد اشباع اكسیژن كمتر از 90 تا 93 درصد برحسب شرایط بیمار، تنگی نفس، شواهد رادیولوژیك درگیری ریه و... را دارند.

سبك زندگی

تمام موارد توصیه‌شده در بیماران سرپایی علامت‌دار به شرطی كه بیمار تحمل خوردن و آشامیدن داشته باشد، با هماهنگی كامل با پزشك معالج توصیه می‌شود.

درمان

باتوجه به پیچیده بودن شرایط بیماران بستری مانند وجود بیماری‌های زمینه‌ای، آسیب ارگان‌های حیاتی، احتمال بروز عوارض و تداخلات دارویی با داروهای طب ایرانی، توصیه می‌شود این بیماران با نظر پزشك معالج و در قالب مشاوره، توسط متخصص طب ایرانی ویزیت و برحسب مورد تصمیم‌گیری شود. لازم به‌ذكر است تاكنون بیش از 90 كارآزمایی بالینی با موضوع طب ایرانی و مكمل در بیماران سرپایی و بستری مبتلا به كووید-19 در مركز ثبت كارآزمایی‌های بالینی ایران، ثبت شده و در مراحل مختلف تحقیقاتی قرار دارند. نتایج این مطالعات پس از انتشار رسمی، در به‌روزرسانی‌های بعدی گزارش خواهند شد.

بیماران سرپایی علامت‌دار

طبق تعریف به بیمار مشكوك، محتمل یا قطعی با علائم خفیف تب كمتر از 38 درجه، گلودرد با یا بدون سرفه‌های خشك، لرز، سردرد، از دست دادن حس چشایی و بویایی، تهوع، استفراغ، بی‌اشتهایی، اسهال، بدن‌درد و ضعف و خستگی مفرط گفته می‌شود. این علائم می‌تواند در هر فرد متفاوت باشد و ممكن است بیمار یك یا چند مورد از این علائم را داشته باشد. در این مرحله علائم حیاتی (نبض، فشارخون و تعداد تنفس) پایدار است و سطح اشباع اكسیژن بیشتر یا مساوی 93 درصد است.

علائم هشداردهنده جهت ارجاع به بیمارستان

در صورتی كه بیمار هریك از این علائم را گزارش کند باید جهت ارزیابی‌های بیشتر به بیمارستان ارجاع شود: تنگی نفس، احساس درد و فشار در قفسه سینه بدون تب یا با تب بیشتر یا مساوی 38 درجه، تعداد تنفس بیشتر یا مساوی 24 در دقیقه در بیمار بدون تب، هایپوكسی براساس درصد اشباع اكسیژن (SpO2) كمتر از 90 درصد (در SpO2 بین 90 تا 93 درصد ارجاع براساس سایر علائم و بیماری‌های زمینه‌ای فرد تصمیم‌گیری شود)، كاهش سطح هوشیاری، فشار خون سیستولیك كمتر از 90 میلیمتر جیوه یا شواهد درگیری ریه در CT scan یا CXR.

پیگیری

درمان‌های طب ایرانی به صورت مكمل درمان‌های طب رایج و به مدت پنج تا هفت روز تجویز و بیمار پس از پنج تا هفت روز یا در صورت تشدید علائم، بررسی و برحسب شرایط تصمیم‌گیری شود. در بیماران سرپایی در معرض خطر متوسط و شدید، كه در ادامه به تعریف آنها اشاره می‌شود، ارزیابی بیمار به صورت روزانه انجام شود. همچنین در این بیماران تجویز درمان‌های گیاهی باید با در نظر گرفتن احتمال تداخلات دارویی و شرایط زمینه‌ای فرد و با نظر پزشك متخصص طب ایرانی انجام گیرد.

بیماران در معرض خطر متوسط و شدید

بیماری‌های شدید قلبی - عروقی نظیر نارسایی قلب، بیماری‌های عروق كرونر و كاردیومیوپاتی، بدخیمی‌ها، دیابت، نارسایی مزمن كلیوی، بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی، چاقی، آنمی سیكلسل، پیوند عضو، آسم متوسط تا شدید، فشار خون بالا، بارداری، مصرف سیگار، حوادث عروق مغزی، مصرف داروهای گلوكوكورتیكوئید و ایمنوساپرسیو (احتیاط در صورت وجود تنگی نفس).

سبك زندگی

انجام دقیق توصیه‌های وزارت بهداشت مانند قرنطینه، استفاده از ماسك و رعایت اصول بهداشتی.
شست‌وشوی حلق و بینی با آب‌نمك رقیق ولرم حداقل دو بار در روز.

مصرف انواع سوپ سبزیجات، سبزیجات بخارپز، جوانه غلات و استفاده از میوه‌هایی مانند سیب، انار شیرین یا ملس، به شیرین پخته، لیموشیرین و پرهیز از غذاهای دیرهضم و فست‌فودها.

تهویه مناسب هوا، پرهیز از قرار گرفتن در هوای سرد و حفظ حرارت و رطوبت محیط در حد اعتدال، استراحت كافی و پرهیز از بی‌خوابی و فعالیت سنگین.

پرهیز از ادویه تند و گرم مانند زنجبیل و سیر

مصرف كره گاو با عسل و مغز بادام یا كره گاو با مربای سیب همراه با كمی نان به عنوان صبحانه.
پودر بادام، روزانه یك قاشق غذاخوری همراه با آب گرم و شكر یا عسل (احتیاط در بیماران مبتلا به دیابت) یا به‌صورت حریره بادام. پرهیز از مصرف داروهای گیاهی بدون نظر پزشك.

درمان كلی

انتخاب یكی از این موارد برحسب شرایط بیمار و تجویز به مدت پنج تا هفت روز. در صورت وجود بیماری‌ های زمینه‌ای، مصرف سایر داروها یا عدم آشنایی كامل پزشك تجویزكننده، با پزشك متخصص طب ایرانی مشاوره شود.

ماءالشعیرطبی با روغن بادام یا مغز بادام (نصف استكان جو پوست‌كنده با ده عدد مغز بادام نیمكوب و ده استكان آب با حرارت ملایم جوشانده شود تا دو لیوان باقی بماند. مایع رقیق روی جو پس از صاف‌شدن به‌صورت گرم هر 12 ساعت یك لیوان یا هر 6 ساعت نصف لیوان برحسب تحمل بیمار، قبل از غذا مصرف شود. می‌توان به جای مغز بادام، یك تا دو قاشق غذاخوری روغن بادام شیرین به هر لیوان افزود).

ماءالشعیر طبی با عناب و سپستان (نصف استكان جو پوست‌كنده با ده عدد عناب متوسط و پنج عدد سپستان متوسط نیمكوب با 15 استكان آب با حرارت ملایم جوشانده شود تا دو لیوان باقی بماند. مایع رقیق روی جو پس از صاف‌شدن به‌صورت گرم در 12 ساعت یك لیوان یا هر شش ساعت نصف لیوان برحسب تحمل بیمار، قبل از غذا مصرف شود).

جوشانده عناب و شیرین‌بیان (پنج عدد عناب نیمكوب با یك قاشق مرباخوری پودر ریشه شیرین‌بیان با 5/1 لیوان آب جوشانده تا به حجم یك لیوان برسد، هر 12 ساعت نصف لیوان).

جوشانده عناب، آویشن، گل ختمی و انجیر (پنج عناب متوسط، یك قاشق مرباخوری آویشن، یك قاشق غذاخوری گل ختمی و دو تا سه انجیر خشك با دو لیوان آب با حرارت ملایم جوشانده شود تا به حجم یك لیوان برسد. پس از صاف كردن).

شیرین بیان و گل گاوزبان (دمكرده یك قاشق چایخوری پودر ریشه شیرین‌بیان با یك قاشق غذاخوری گل گاوزبان در نصف لیوان آبجوش).

درمان‌های علامتی

در مورد هر علامت، برحسب شرایط بیمار، یكی از موارد پیشنهادی انتخاب شود.

الف) سرفه خشك
به‌دانه (خیسانده و هر نیمساعت دو قاشق غذاخوری).
دمنوش بنفشه یا پنیرك یا گل ختمی (دم‌داده یك قاشق غذاخوری در نصف لیوان آبجوش به‌مدت ده دقیقه).
جوشانده مخلوط نیمكوب عناب، گل ختمی، انجیر و آویشن (هر هشت ساعت یك قاشق غذاخوری).
ب) سرفه خلط‌دار
در صورت وجود سرفه خلط‌دار همراه با تب، احتمال عفونت ثانویه مورد توجه قرار گیرد. همچنین احتمال افزایش مختصر ترشحات در چند روز اول شروع دارو وجود دارد.
جوشانده عناب و دارچین (جوشانده نیمكوب پنج عدد عناب متوسط با دو تا سه سانتی‌متر چوب دارچین).
جوشانده عناب و شیرین‌بیان (جوشانده پنج عدد عناب نیمكوب با یك قاشق چایخوری پودر ریشه شیرین‌بیان با یک و نیم لیوان آب تا به حجم یك لیوان برسد، هر 8 تا 12 ساعت نصف لیوان).
جوشانده عناب و آویشن (جوشانده پنج عدد عناب نیمكوب با یك قاشق غذاخوری آویشن).
ج) تب
آب سیب هر شش ساعت یك استكان
ماءالشعیر طبی ساده یا با عناب و سپستان
عرق بید هر شش ساعت یك استكان
پاشویه با آب ولرم
د) ضعف و بی‌حالی
عسل (مكیدن آهسته یك قاشق مرباخوری عسل، مخلوط آب و عسل با یا بدون لیموترش).
آب گوشت ماهیچه گوسفند یا گوشت پرندگان.
جلاب (در صورت وجود تب، تنگی نفس یا حساسیت به گلاب یا زعفران، منع مصرف دارد) مخلوط سه چهارم لیوان آب، سه قاشق غذاخوری گلاب، یك قاشق مرباخوری عسل یا شكر و اندكی زعفران، هر 8 تا 12 ساعت.
دمنوش دارچین (احتیاط در صورت وجود تب یا افراد گرم‌مزاج) دمكرده هشت تا ده سانتی‌متر چوب دارچین در دو لیوان آبجوش.
دمنوش گل گاوزبان (دمكرده یك قاشق غذاخوری گل گاوزبان در نصف لیوان آبجوش، هر هشت ساعت)
قرار دادن پاها در آب گرم به مدت 15 تا 20 دقیقه، یك بار قبل از خواب، روغن‌مالی با روغن بابونه. (احتیاط در صورت وجود تب)
هـ) بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ
شربت انار و نعنا (یك و نیم لیوان آب انار كه با یك قاشق مرباخوری عسل و چند شاخه نعنا تازه روی حرارت جوشانده تا حجم آن به یك لیوان برسد) یا رب انار (یك قاشق مرباخوری قبل از غذا).
رب به یك قاشق مرباخوری قبل از هر وعده غذا (احتیاط در صورت وجود تنگی نفس)*مخلوط یك لیوان آب سیب و آب زرشك به نسبت مساوی با یك قاشق مرباخوری عسل یا شكر، هر 8 ساعت مصرف شود.
شربت زرشك (یك و نیم لیوان آب زرشك كه با یك قاشق مرباخوری عسل روی حرارت شده و جوشانده حجم آن به یك لیوان برسد).
پودر تخم گشنیز و نبات به نسبت مساوی (یك قاشق مرباخوری قبل از غذا).
و) بدن‌درد
دمنوش چوب دارچین با عسل یا شكر (دمكرده هشت تا ده سانتی‌متر چوب دارچین در دو لیوان آبجوش به مدت یك تا دو ساعت، هر شش تا هشت ساعت یك استكان).
روغن‌مالی با روغن بابونه و بنفشه یا اسانس نعنا هر هشت ساعت (احتیاط در صورت وجود تب).
قرار دادن پاها در آب گرم به مدت 15 تا20 دقیقه، یك بار قبل از خواب.
ز) سردرد
آب سیب، یك لیوان هنگام شروع سردرد.
پودر تخم گشنیز و نبات به نسبت مساوی (یك قاشق مرباخوری پس از غذا) ماساژ ملایم پیشانی و ناحیه گیج‌گاهی با روغن بنفشه.
استشمام گلاب (احتیاط در صورت وجود تنگی نفس یا حساسیت).
ح) از دست دادن حس بویایی
اطمینان‌بخشی به بیمار در مورد موقت بودن این عارضه و برگشت حس طی چند هفته آینده.
استنشاق آب‌نمك رقیق.
استشمام عمیق بوی عصاره نعنا یا مالیدن اسانس نعنا یا منتول پشت لب فوقانی هر هشت ساعت.
بوییدن و خوردن دمنوش نعنای فلفلی هر هشت ساعت.
بخور یك لیوان آب با یك قاشق غذاخوری روغن زیتون و یك قاشق مرباخوری سركه.
بوییدن متناوب گیاهانی مانند نعنا، پونه و سیاهدانه.
ط) از دست دادن حس چشایی
اطمینان‌بخشی به بیمار در مورد موقت بودن این عارضه و برگشت حس طی حداكثر چند هفته.
شست‌وشوی دهان و غرغره با آب‌نمك هر هشت ساعت.
مزه‌مزه كردن چوب دارچین در دهان به مدت 20 دقیقه روزانه یك بار.
مزه‌مزه كردن سركه و نمك هر هشت ساعت.

پس از بیماری
منظور از عوارض ناشی از كرونا، عوارض ناشی از ابتلا به كووید-19 مانند ضعف طولانی‌مدت و عوارض ناشی از شیوع كووید-19 مانند اضطراب و افسردگی است.
ضعف و بی‌حالی
مصرف شربت جلاب (مخلوط سه‌چهارم لیوان آب، سه قاشق غذاخوری گلاب، یك قاشق مرباخوری عسل یا شكر و اندكی زعفران، هر 8 تا 12 ساعت).
آب گوشت ماهیچه گوسفند یا گوشت پرندگان یا نخوداب (گوشت و نخود پخته شده با دارچین و زیره و زعفران و كمی برنج).
دمنوش گاوزبان (دمكرده یك قاشق غذاخوری گل گاوزبان در نصف لیوان آبجوش، هر هشت ساعت).
اضطراب و استرس
مصرف دمنوش بادرنجبویه یا اسطوخودوس یا تركیب این دو (دمكرده یك قاشق غذاخوری از گیاه در یك لیوان آبجوش، به‌مدت ده دقیقه، دو بار در روز).
بوییدن اسانس لیمو هر چهار ساعت.
خشكی، خارش و كهیر پوست (بر اثر شست‌وشوی بسیار).
مالیدن روغن بادام شیرین سه بار در روز به مواضع خشكی.
مصرف سوپ جو یا ماءالشعیر طبی (هر شش ساعت، نصف لیوان).
وسواس
مصرف یك قاشق مرباخوری تخم گشنیز نیمكوب، نیم‌ساعت پیش از خواب (احتیاط در بیماران با سابقه افت قند یا افت فشار خون).
پرهیز از شرایط تنش‌زا و حفظ آرامش روحی و معنوی.
گل گاوزبان و سنبل‌الطیب.

گروه سلامت روزنامه جام جم