غبــــار فراموشی روی نقاشی پشت شیشه

هنر ممتاز خانه امینی‌ها
میثم حصاری، معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قزوین در همین رابطه می‌گوید: نقاشی پشت شیشه از هنرهای دستی پررونق مربوط به دوران صفویه و همچنین زندیه و قاجاریه به شمار می‌رود که در تزئینات خانه‌های قدیمی از آن به وفور استفاده می‌شود که نمونه بارز آن را می‌توان در بنای تاریخی حسینیه امینی‌ها مشاهده کرد.
حصاری البته در توضیح بیشتر به ایرنا می‌گوید که خیلی‌ها هنر نقاشی پشت شیشه را با نقاشی روی شیشه که یک هنر خارجی است و از دیگر کشورها به ایران وارد شده، اشتباه می‌گیرند؛ در صورتی که این دو اگرچه به جهاتی مشابه ‌است، اما تفاوت‌هایی نیز در تکنیک و شیوه ساخت دارند که آنها را از یکدیگر متمایز کرده است.
با این حال معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قزوین هم بر کم‌رونق شدن این هنر تاکید کرده و با بیان این‌که احیای آن در دستور کار اداره‌کل میراث فرهنگی است، می‌افزاید: در حال حاضر تعداد افرادی که در این رشته در قزوین مشغول به فعالیت هستند کمتر از ده نفر است که از این میان نیز حدود دو تا سه استادکار به شیوه سنتی فعالیت می‌کنند.
کوچ نقاشی از پشت شیشه
درست از وقتی که سبک معماری خانه‌ها تغییر کرد و دیگر خبری از نقاشی پشت شیشه در تزئینات خانه‌ها نبود، این هنر هم کم‌کم از رونق افتاد. همین جا بود که تعدادی از استادکاران جدید این رشته به فکر راه چاره و ارائه محصولات جایگزین افتادند. موضوعی که معاون صنایع‌دستی اداره میراث فرهنگی قزوین با اشاره به آن می‌گوید: این افراد نقاشی پشت شیشه را از آنجا که دیگر خانه‌ای با سبک و سیاق قدیمی ساخته نمی‌شود تا تزئینات داشته باشد، روی محصولاتی مانند سینی و لیوان و قاب آینه اجرا می‌کنند که می‌تواند در منازل مورد استفاده قرار بگیرد یا گردشگران آن را به عنوان سوغات خریداری می‌کنند.
این مقام مسؤول اما در ادامه به راهکارهای احیای این هنر قدیمی و اصیل هم اشاره می‌کند؛ راهکارهایی مثل برگزاری کارگاه‌های زنده نقاشی روی شیشه برای جذب علاقه‌مندانی برای ادامه این رشته هنری تا از این طریق بتوان این هنر را حفظ کرد.
پای درددل‌های یک هنرمند
چراغ عمر نقاشی پشت شیشه با این‌که رو به افول گذاشته، اما هنوز هستند هنرمندانی که با تلاش زیاد در جهت احیای آن فعالیت می‌کنند. حمیده اذان‌گو، هنرمند قزوینی و عضو انجمن نقاشان پشت شیشه ایران یکی از همین هنرمندان است که تایید می‌کند نفس‌های این هنر امروز به شماره افتاده. او با بیان این‌که رد پای نقاشی پشت شیشه را هنوز می‌توان در برخی ابنیه‌های تاریخی در شهرهای مختلف از جمله قزوین دید، به ایرنا می‌گوید: به دلیل تخریب خانه‌های تاریخی و از آنجا که این هنر روی شیشه و آسیب‌پذیر بوده اکنون آثار قدیمی کمی از این هنر به یادگار باقی مانده، از سویی در حال حاضر این هنر کاربرد چندانی ندارد، چرا که ساخت و ساز خانه‌ها با مصالح جدید و سبک مدرن است و در ساخت خانه‌ها از تزئینات قدیمی و نقاشی روی آینه و شیشه خبری نیست.
او با بیان این‌که به دلیل درآمد کم، وقت‌گیر بودن و ظرافت و دقت بسیار بالایی که این هنر دستی می‌طلبد، معمولا افراد کمی به سراغ آن می‌آیند هم می‌گوید: برای مثال از ۲۰ علاقه‌مند و متقاضی یادگیری این هنر پس از برگزاری کارگاه زنده، شش نفر در دوره آموزشی آن شرکت کردند که از این تعداد هم تنها دو نفر آن هم نه چندان جدی پیگیر این رشته هستند و بعید است که به کار ادامه دهند، چراکه این هنر به ذهن خلاق، ظرافت و دقت بسیار بالایی نیاز دارد، اما درآمد و خروجی مناسبی به دنبال ندارد.
مشکل بازاریابی و فروش
این هنرمند، فروش و بازاریابی را یکی دیگر از مشکلات اصلی هنرمندان رشته نقاشی پشت شیشه عنوان می‌کند.
اذان‌گو که یکی از محصولات هنری‌اش در قالب نقاشی پشت شیشه موفق به دریافت نشان ملی مرغوبیت هم شده و سبک نقاشی او گل و مرغ است، می‌افزاید: گاهی ایجاد و خلق یک اثر هنری در رشته نقاشی پشت شیشه مانند یک قاب آینه به بیش از یک ماه زمان نیاز دارد و هنرمندان این رشته باید صبر و دقت بالایی داشته باشند که از حوصله خیلی از هنرجویان خارج است.
او البته از کم‌توجهی مسؤولان هم نسبت به صنایع‌دستی و هنرمندان این عرصه گلایه و تصریح می‌کند: مدتی پیش پیشنهاد برگزاری نمایشگاه انفرادی نقاشی پشت شیشه در تهران به من داده شد، اما از آنجا که به تنهایی از پس هزینه‌های مربوط به آن از جمله مواد اولیه برنمی‌آمدم، آن را رد کردم.
به گفته این هنرمند، باید برای جلوگیری از انقراض هنرهای اصیل و قدیمی از جمله نقاشی پشت شیشه برنامه‌ای منسجم و مدون برای حفظ آنها وجود داشته باشد که متاسفانه چنین چیزی در کشور وجود ندارد.
پیشنهاد خود او البته برای احیای اصولی این هنر آن است که آن را به عنوان رشته‌ای دانشگاهی برای دانشجویان صنایع‌دستی و هنر تدوین کنند.

از گل و مرغ تا پرتره
از گذشته تا به امروز، موضوع بیشتر نقاشی‌های پشت شیشه آیین‌های مذهبی و شمایل و تصاویری از ائمه‌اطهار (ع) و همچنین گل و مرغ و پرتره افراد است که همچنان این سبک در بین هنرمندان این رشته ادامه دارد.
در گذشته روال به این صورت بوده که هنرمندان ابتدا طرحی را خلق و آن را روی سطح شیشه رسم سپس به رنگ‌آمیزی آنها اقدام می‌کردند. اما هنرمندان امروزی این رشته برای خلق آثار خود از رنگ روغن و شیشه‌های تخت بهره می‌گیرند و با توجه به این‌که دیگر از تزئینات داخلی منازل به سبک و سیاق دوره‌های تاریخی صفوی و قاجار در بناها خبری نیست، بیشتر به تولید محصولاتی چون قاب عکس و در آینه و سینی اشتغال دارند.

مینا مولایی

گروه ایران