نه چندان پویا

اولین نکته مهم این است که اساسا سینمای انیمیشن ایران چقدر ظرفیت این بهره‌برداری فرهنگی و مادی بیشتر را دارد؟ صنعت پویانمایی ایران، نوپاست و تعداد فیلم‌های سینمایی انیمیشن ما هنوز به 20 فیلم هم نرسیده است. ضمن این‌که بیشتر این آثار باوجود تلاش‌های بارز و جدی صورت گرفته، کارهای مهم و خوبی نبودند و نه اکران خوبی به دست آوردند و نه اصلا با مخاطبان ارتباط برقرار کردند و وقتی اثری چنین مختصات شکست خورده‌ای دارد، تولید محصولات جانبی و فرهنگی مرتبط با آن، منتفی خواهد بود. اما در سال‌های اخیر و با پیشرفت ساختاری و تکنیکی و افزایش قدرت قصه‌گویی، صنعت انیمیشن ایران، تکانی خورده و برخی فیلم‌ها موفق شدند ارتباطی با مخاطبان کودک و نوجوان برقرار کنند و به فروش‌های خوبی هم در گیشه دست یابند. این، تازه گام اول برای توجه به دیگر ظرفیت‌های مادی و معنوی است و امکان توجه جدی‌تر به آنها را در بخش صنایع فرهنگی به وجود می‌آورد. با این حال به نظر می‌رسد حتی سازندگان آثار موفق در این زمینه هم هنوز به ظرفیت جدی و گسترده این فضا پی نبرده‌اند و تصوری از اثرگذاری بیشتر آنها از طریق تولید محصولات جانبی و فرهنگی ندارند.با این حال تاکنون سازندگان آثار موفق و پرمخاطبی چون شاهزاده روم و فیلشاه، به این مهم توجه نشان دادند و شاهد تولید و انتشار محصولات جانبی و فرهنگی و نوشت افزارهایی با نقش شخصیت‌های این فیلم‌های انیمیشنی بوده‌ایم. موفقیت سینمایی این آثار در کنار انیمیت و طراحی جذاب شخصیت‌ها، به ظرفیت تولیدات جانبی افزود و باعث شد بچه‌های ایرانی اقبال خوبی به محصولات مرتبط با آنها نشان دهند.

توجه به سری‌سازی
نکته مهم و قابل اشاره دیگر این‌که معمولا چنین ظرفیتی بیشتر در مجموعه‌های انیمیشن و آثار دنباله دار وجود دارد و این تولید سری‌ها و قسمت‌های متعدد، باعث تثبیت کاراکترها و محبوبیت بیشتر آنها نزد مخاطبان کودک و نوجوان می‌شود. مگراین‌که یک فیلم سینمایی انیمیشن به فروش و محبوبیت فوق‌العاده‌ای دست یابد که ضرورت توجه به صنایع فرهنگی را ایجاب نماید. در ایران و در این چند سال اخیر، این اتفاق و تولید محصولات جانبی و فرهنگی برای مجموعه‌هایی چون شکرستان و دیرین دیرین افتاده است. همچنین می‌توان به تولید محصولات جانبی فیلم سینمایی شهر موش‌ها هم در این زمینه اشاره کرد که قسمت دوم یک فیلم و سریال موفق و خاطره‌انگیز عروسکی بود.

نبود آگاهی و اراده
کارگردان انیمیشن سینمایی بنیامین که این روزها اکران است و تا اینجا حدود 200 میلیون تومان هم فروش کرده، درباره تولید محصولات جانبی انیمیشن‌های سینمایی ایران به جام‌جم گفت: هر کارگردان انیمیشن دوست دارد کاراکترهای فیلمش ساخته شود و در دسترس بچه‌ها قرار گیرد. حتی تولید و فروش چنین محصولاتی پیش و همزمان با اکران، به فروش فیلم هم کمک می‌کند. اتفاق خوبی است که کاراکترهای ایرانی به اتاق و میز تحریر بچه‌ها راه پیدا کنند و راه ارتباطی بچه‌ها با محصولات فرهنگی از این طریق باشد. به عنوان مثال به بچه بگویند این بنیامینی که تصویرش روی جلد دفتر من است، همانی است که در فیلم بنیامین فلان کار را انجام داد. تولید چنین محصولاتی، اثرگذاری فرهنگی را بالا می‌برد.
محسن عنایتی افزود: به نظرم حتی یک شبه هم می‌توان این موضوع صنایع فرهنگی و تولید محصولات جانبی انیمیشن‌های سینمایی ایران را جدی گرفت، منتهی اراده می‌خواهد. اصلا آیا مسؤولان امری که در ارشاد و آموزش و پرورش هستند، می‌دانند انیمیشن چیست و نسبت به اهمیت آن آگاهند؟ آنها می‌دانند انیمیشن از نظر فرهنگی چقدر می‌تواند اثرگذار باشد و از نظر آموزشی چقدر می‌تواند به بچه‌ها کمک کند؟ اگر مسؤولان واقف به این مهم هستند، چقدر اهل عمل و اراده هستند؟

غفلت کلی
مدیرعامل مجمع تولیدکنندگان نوشت‌افزار ایرانی- اسلامی درباره چرایی بی‌اعتنایی به تولید محصولات جانبی انیمیشن‌های ایرانی به جام‌جم گفت: در این زمینه یک غفلت کلی صورت گرفته است و خودمان هم سوالاتی داریم که چرا مساله‌ای به این مهمی با بی‌اعتنایی مواجه شده است؟ اول این‌که مساله تولید انیمیشن سینمایی در داخل کشور، خیلی مطلوب نیست و کلا با یک جریان جدید و نوپا مواجهیم. ضمن این‌که خیلی از این انیمیشن‌های سینمایی که تولید می‌شود هم جنبه تجاری ندارد. اساسا کارهایی که دارای ظرفیت تولید محصولات جانبی باشد، وجود ندارد.
سعید حسینی ادامه داد: نکته دیگر درباره کاراکترهای انیمیشن‌های خارجی است که در داخل کشور و در تولیدات جانبی فرهنگی و نوشت‌افزاری و اسباب‌بازی استفاده می‌شود که بالعکس همه دنیا بدون هیچ‌گونه مجوزی صورت می‌گیرد. اینها کاراکترهای خیلی محبوبی میان بچه‌ها هستند و خیلی دیده شدند و محصولاتی که تصویر آنها را بر خود دارد، با اقبال و فروش خوبی هم روبرو می‌شود. یکی از عواملی که کالاهای ایرانی با نقش کاراکترهای انیمیشن‌های ایرانی نمی‌تواند با این آثار رقابت کند، همین محبوبیت و جذابیت آن کاراکترهاست. برخی تولیدکنندگان داخلی همان طرح‌ها و نقش‌های آثار خارجی را با نازل‌ترین کیفیت به بازار عرضه می‌کنند و صرفا به دلیل علاقه بچه‌ها به آنها به سود هم می‌رسند. در صورتی که اگر بخواهند لیسانس تولید این محصولات را از صاحبان آثار در خارج از کشور بگیرند، باید ده‌ها هزار دلار هزینه کنند.
او درباره این‌که چه نهادی باید با این جریان مقابله کند، هم توضیح داد: وزارت ارشاد باید به این مساله ورود کند، حتی در این زمینه و در شورای انقلاب فرهنگی هم قانونی داریم. شورای نظارت بر علائم، نشانه‌ها و تصاویر هم به همین مساله مربوط می‌شود. اما بحث اصلی درباره نقصان این سازوکار است و این مورد یکی از عوامل زیرساختی است که اجازه نمی‌دهد فضا رقابتی شود.
مدیرعامل مجمع تولیدکنندگان نوشت‌افزار ایرانی- اسلامی افزود: بحث دیگر مربوط به سازمان صدا و سیماست که متاسفانه از فرصت‌هایی که داشته به‌درستی استفاده نکرده است. در مقاطعی کاراکترهای جذابی در تلویزیون ایجاد شده همچون جناب خان و قبل‌تر شخصیت‌های کلاه‌قرمزی که توجه و اهمیت چندانی به آنها در زمینه تولید محصولات جانبی داده نشده است. یا به عنوان بسته‌ای به آن نگاه کرده‌اند و اجازه ندادند که تبدیل به یک اتفاق فرهنگی شود. در حالی که می‌توانست به یک محل درآمد دائمی برای خود سازمان تبدیل شود. افت صبا هم از دلایل دیگر این وضع است که زمانی تولیدات خوبی داشت.
حسینی گفت: همه اینها باعث شده است تولیدکنندگان رغبتی به انجام این کار نداشته باشند و بیشتر سراغ کاراکترهای خارجی بروند. طبیعی است مخاطبان هم چندان انگیزه‌ای برای خرید محصولات داخلی با نقش کاراکترهای انیمیشن‌های ایرانی ندارند. با این حال ما سعی کردیم در مجمع تولیدکنندگان نوشت‌افزار ایرانی - اسلامی، برخی انیمیشن‌های خوب ایرانی سال‌های اخیر را نمونه‌سازی موفقی کنیم. نشان دادیم که اگر درست، به‌موقع و باکیفیت مناسب، اجناسی را تولید کنیم، بچه‌های ایرانی از آن استقبال می‌کنند. اگر بتوانیم سازوکار مالکیت معنوی را برای کالاهای خارجی حل کنیم و از اینسو نیز در حوزه سرمایه‌گذاری و بازار انیمیشن بتوانیم سازوکاری تعریف کنیم که تولیدات باکیفیتی داشته باشیم، اتفاقات مثبتی در این زمینه خواهد افتاد. با حمایت رسانه ملی و دیگر رسانه‌ها هم این روند خوب، تقویت خواهد شد.
مدیرعامل مجمع تولیدکنندگان نوشت‌افزار ایرانی- اسلامی درباره تعامل با سینماگران و سازندگان انیمیشن‌های سینمایی ایران هم گفت: تلاش می‌کنیم این تعامل صورت بگیرد و با کمک تهیه‌کنندگان انیمیشن‌های سینمایی، بازار فرهنگی مناسبی در این زمینه فراهم کنیم. یکی از اتفاقات خوبی که در این چند سال افتاده و می‌توان آن را تبدیل به فرصت کرد، V.O.D است که باعث می‌شوند انیمیشن‌ها بیشتر دیده شوند و بیشتر بفروشند و طبعا تولید بیشتر محصولات جانبی را هم به دنبال دارد.

علی رستگار

سینما