«دوقلوها» نصیحت نمی‌کنند

دوران شکوه برنامه‌سازی کودک و نوجوان
اگر متولد دهه 50 یا اوایل دهه 60 باشید با شنیدن اسم‌های «بازم مدرسه‌ام دیر شد»، «مدرسه موش‌ها»، «محله بر و بیا» و «خونه مادربزرگه» خاطرات مشترک بسیاری برایتان زنده می‌شود. شاید اغراق نباشد اگر بگوییم بخش اعظمی از خاطرات خوب دوران کودکی ما با تلویزیون سپری شد. دوران شکوه تلویزیون در زمینه برنامه‌سازی کودک و نوجوان تا اواخر دهه 70 ادامه داشت اما پس از آن با افت چشمگیری مواجه شد. البته نباید نادیده گرفت که تاسیس شبکه‌ای مختص گروه سنی کودک به بهبود شرایط کمک کرد. همچنین شبکه دو سیما نیز با شعار شبکه‌ای برای خانواده فعالیت‌های خوبی در حوزه کودک داشته است اما با در نظر گرفتن نقش بسزای تلویزیون به عنوان رسانه‌ای همه‌گیر در رشد و یادگیری کودک و نوجوان لازم است تا مدیران رسانه ملی و تهیه‌کنندگان توجه بیشتری به این حوزه داشته باشند.

تلویزیون باید نسبت به برندهایش مسؤولیت‌پذیر باشد
در این میان کم نبودند برنامه‌هایی که می‌توانستند به یک برند در این حوزه تبدیل شود اما با کج‌سلیقگی کنار گذاشته شدند.
برنامه «فیتیله، جمعه تعطیله» با اجرای مجید قناد و ایفای نقش محمد مسلمی، حمید گلی و علی فروتن ازجمله برنامه‌هایی بود که با استقبال مخاطب کودک و حتی خانواده‌ها مواجه شد. این برنامه از فروردین ۸۳ تا اسفند ۸۹ ادامه داشت و چند ماه پس از جدایی مجید قناد، مجری محبوب این برنامه در بهمن ۸۹ توقف یافت. سال‌های ۸۶ تا ۸۹ پرکارترین، محبوب‌ترین و پراهمیت‌ترین سال‌های فعالیت این گروه بود. پس از سه ماه تعطیلی این برنامه، دوباره فیتیله‌ای‌ها با برنامه‌ای به اسم «فیتیله۲» که جمعه شب‌ها ساعت ۲۱ پخش می‌شد به تلویزیون ایران و شبکه دو بازگشتند، اما پس از حواشی به وجود آماده برای این برنامه و عدم حمایت صدا و سیما در آبان 96 متوقف شد. این برنامه از مواردی بود که ظرفیت‌های تبدیل شدن به یک برند را داشت، اما درست زمانی که در اوج خود بود، متوقف شد. تلویزیون باید نسبت به برندهایش مسؤولیت‌پذیر باشد، اما شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که با تغییر هر مدیر سلیقه‌ای که در حفظ یا کنارگذاشتن یک برنامه اعمال می‌شود هم تغییر می‌کند.

معرفی مشاغل مختلف
پرداختن به مشاغل مختلف و خارج شدن از آن قالب تکراری که آدم‌های موفق تنها پزشک، مهندس و معلم هستند، نکته مثبتی است که در این سریال به آن توجه شده است. به طور مثال دوقلوها، فروشنده یک فروشگاه می‌شوند و تلاش دارند در شغل خود موفق باشند یا یک حسابدار موفق و پرسنل آزمایشگاه تشخیص طبی که سعی دارند پیشرفت کنند را می‌بینیم. معرفی مشاغل متفاوت‌ به وسیع‌تر شدن دید کودک نسبت به جامعه کمک می‌کند. البته بهتر بود در طراحی و پرداختن به جزئیات در مشاغل توجه بیشتری می‌شد. زیرا ذات کودک کنجکاوی و توجه به جزئیاتی است که ممکن است از دید بزرگ‌ترها دور بماند.

عموهای فیتیله‌ای در قالبی متفاوت برمی‌گردند
محمد مسلمی، حمید گلی و علی فروتن سه ضلع مثلثی که با عنوان «عموهای فیتیله‌ای» در خاطر بچه‌ها ماندگار شدند، در قالبی متفاوت از گذشته با سریال دوقلوها روی آنتن تلویزیون بازگشتند. این تغییر فرم و فضا از اجرا و نمایش در استودیو به فیلمنامه داشتن و بازی در قالب سریال وجوه متفاوتی دارد. قالب سریال در مقایسه با استودیو فضای بزرگ‌تری برای کار در حوزه کودک است و امکان مانور بیشتری دارد. از طرفی هم بیم این می‌رود که مخاطب کودک با پیش‌زمینه ذهنی که از عموهای فیتیله‌ای دارد، حضور آنها را در یک سریال با شخصیت‌هایی متفاوت از آنچه در مجموعه برنامه‌های فیتیله دیده، نپذیرد.

اول سرگرمی بعد آموزش
سرعت انتقال اطلاعات و پیشرفت در دنیای امروز در رفتار و روحیات کودک امروزی تاثیر بسیاری داشته است. امروزه نیاز کودک به رسانه به مراتب متفاوت‌تر از گذشته است. کودک امروز هوشمندتر، آگاه‌تر و پرسشگرتر است. چراکه ابزارهای بسیاری برای کسب اطلاعات دارد. نیاز است تا آسیب‌شناسی درستی از کودکان این دوره انجام شود و برنامه‌ساز با شناخت عمیق‌تری دست به تولید محتوا بزند. دیگر نمی‌شود مانند گذشته پیام اجتماعی و اخلاقی را مستقیم بیان کرد. بچه‌ها با هدف سرگرم شدن پای تلویزیون می‌نشینند و زمانی که با برنامه یا سریالی مواجه می‌شوند که تمام مدت نصیحت می‌کند، فضای مدرسه برایشان تداعی می‌شود و تمایلی برای ادامه تماشای آن برنامه ندارند. هدف اول برای پای تلویزیون کشاندن مخاطب کودک باید سرگرمی باشد و در خلال آن به آموزش هم پرداخته شود. در سریال «دوقلوها» به این مهم توجه شده است. بیننده با شخصیت‌هایی مواجه نیست که مانند یک معلم سعی در انتقال پیام و آموزش داشته باشند. او تماشاگر یک زندگی معمولی با چاشنی کمدی است.

آدم بزرگ‌هایی که اشتباه می‌کنند
در این سریال شاهد آدم‌های اتو کشیده‌ای که اشتباه نمی‌کنند، نیستیم. به عنوان مثال در صحنه‌ای دوقلوها به همراه یک بزرگ‌تر در پارک ورزش می‌کنند، تعدادی جوان آنها را به تمسخر می‌گیرند. بزرگ‌تر داستان دوقلوها را به کنترل خشم تشویق می‌کند اما در صحنه بعد شاهد درگیری همان بزرگ‌تر با جوان‌های مزاحم هستیم و این‌بار این دوقلوها هستند که بزرگ‌تر را به کنترل خشم تشویق می‌کنند. این خود مواجهه با زندگی معمولی است. از طرفی زمانی که خود فرد نصیحت‌کننده مرتکب همان خطا می‌شود زشتی کار بیشتر برای بیننده نمایان می‌شود. این همان انتقال غیرمستقیم پیام است که پیشتر اشاره کردیم. البته در مواردی در اشتباهاتی که بزرگ‌ترها مرتکب می‌شوند و دیالوگ‌های رد و بدل شده اغراق شده است؛ به گونه‌ای که پدر و مادری که همراه فرزند خود به تماشای سریال نشسته‌اند گمان می‌کنند، ممکن است این سریال برای فرزندش بدآموزی داشته باشد.

لورل و هاردی در تلویزیون ایران
همان طور که عوامل سازنده در مصاحبه‌های خود با رسانه‌ها عنوان کرده‌اند؛ دوقلوها از نوعی کمدی که در دنیا با نام اسلپ استیک (slapstick) و در ایران با نام کمدی بزن و بکوب شناخته می‌شود، بهره برده‌ است. در این نوع کمدی تحرکات بدنی نقش مهمی دارد. صحنه‌ها پر از حرکت، جنجال، زد و خورد و مسخره‌بازی است و در آن از شوخی‌های فیزیکی به شکلی مبالغه‌آمیز استفاده می‌شود؛ چیزی که بیشتر آن را به نام کمدی موقعیت می‌شناسیم. این نوع کمدی در سینمای صامت رواج داشت مانند آنچه در مجموعه‌های «چارلی چاپلین» شاهد بودیم.
دوقلوها که محمد مسلمی و علی فروتن نقش آنها را بازی می‌کنند، حدودا 20 ساله‌اند اما کمی بچه مانده‌اند. این طراحی شخصیت به نویسنده و بازیگر برای جانمایی کمدی بیشتر در قالب کاراکتر کمک می‌کند. اما گاهی مخاطب دچار سردرگمی می‌شود که با یک فرد بزرگسال مواجه است یا کودک؟! لحن شخصیت‌ها کودکانه است اما رفتارها و دیالوگ‌ها به انسان بزرگسال شباهت دارد. به عبارت بیشتر به بزرگسالی با ضریب هوشی پایین شبیه است. به نظر می‌رسد طراحی شخصیت دوقلوها با الگوبرداری از شخصیت لورل و هاردی صورت گرفته است؛ با این تفاوت که تضادی که در شخصیت لورل و هاردی به این صورت که یکی مغز متفکر و دیگری ساده‌لوح بود را در طراحی شخصیت دوقلوها نمی‌بینیم. دوقلوها هر دو رفتارهایی ساده‌لوحانه دارند.
از طرفی این سادگی در شخصیت دوقلوها باعث می‌شود تا هر کار بدی که می‌کنند به چشم بیننده عمدی به نظر نیاید.

پرستو خلعتبری
رسانه