سوغاتی ماندگار مظفرالدین شاه

نامگذاری روز سینما
در چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران (1379) و همزمان با بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران بود که ۲۱ شهریور به عنوان «روز ملی سینما» شناخته شد. در این روز هر سال جشن خانه سینما برگزار می‌شود و سال‌هاست که دیگر 21 شهریور به عنوان روزی نمادین وارد تقویم شده، روزی که در سال‌های گذشته با برگزاری جشن خانه سینما رسمیت بیشتری پیدا کرده است، اما تاریخچه ورود سینما به ایران به کجا برمی‌گردد!
تاریخچه کوتاه سینما
در دسامبر ۱۸۹۵ برادران لومیر دستگاهی را به راه انداختند که سینماتوگراف نام داشت. دستگاهی پیچیده که لومیرها با چرخاندن دستک آن عکس‌های متحرک را روی پرده‌ای سفید به نمایش می‌گذاشتند. آنها پس از استقبال پاریسی‌ها از سینماتوگراف، نمایندگانی به کشورهای مختلف فرستادند تا مردم دیگر کشورها را با این دستگاه آشنا کنند که البته ایران دوره قاجار جزو آن کشورها نبود.
ابراهیم خان عکاس باشی، نخستین فیلمبردار
119 سال پیش در سال 1279 شمسی مظفرالدین‌شاه، بانی ورود دوربین فیلمبرداری به ایران شد و به این ترتیب ابراهیم خان عکاس‌باشی به عنوان نخستین فیلمبردار ایرانی شهرت یافت. ماجرا هم از سفر مظفرالدین‌شاه به اروپا شروع شد. پنج سال پس از رواج سینماتوگراف در پاریس، مظفرالدین‌شاه به تاریخ (یکشنبه 17 تیرماه 1279) به اتفاق میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی به تماشای دستگاه سینماتوگراف رفت. این اتفاق به قدری برای مظفرالدین‌شاه جذاب آمد که هفته‌ بعد و بارها و بارها آن را تکرار کرد.
تقریبا حدود یک ماه پس از اولین دیدار مظفرالدین‌شاه (سه‌شنبه 23 مرداد) در شهر اوستاند بلژیک همزمان با جشن روز عید گل وقتی که میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی مشغول فیلمبرداری از شاه بود، فرمان ورود دوربین فیلمبرداری به ایران صادر شد. به این ترتیب نخستین سالن سینمایی ایران در سال 1279 با فاصله پنج سال از اختراع جهانی با نام سینما سولی در شهر تبریز تاسیس شد که البته به دلیل عدم دسترسی به فیلم‌های جدید، در سال 1295 تعطیل شد.
21 شهریور؛ درست یا غلط
بنابراین آنطور که در برخی اسناد آمده 21 یا 22 شهریور 1279 میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی وسایل و ابزار فیلمبرداری (سینماتوگراف) را به ایران آورد و بر همین اساس امروزه، این تاریخ به نام روز ملی سینما نامگذاری شده که البته مورد تایید بعضی از سینماگران نیست. چنانچه شاهرخ دولکو، منتقد سینمای ایران در این باره می‌گوید: نامگذاری ۲۱ شهریور به نام روز سینما صحیح نیست، چون هیچ اتفاقی در این روز و در تاریخ سینمای ایران رخ نداده و یک انتخاب نادرست و جعلی است.
اولین فیلم صامت و ناطق در ایران
به هر حال تا سال 1309 هیچ فیلم ایرانی ساخته نشد و اندک سینماهای تاسیس شده نیز به نمایش فیلم‌های غربی که در مواردی زیرنویس فارسی داشتند، پرداختند تا این‌که نخستین فیلم بلند سینمای ایران به نام «آبی و رابی» که فیلم صامتی بود، توسط آوانس اوگانیانس ساخته شد و پس از آن نخستین فیلم ایرانی ناطق هم خلق شد. فیلم «دختر لُر» مهر ۱۳۱۲ آماده نمایش شد و ۳۰ آبان ۱۳۱۲ نمایش آن در سینما مایاک در خیابان لاله‌زار آغاز شد که با استقبال بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شد.
سینمای ایران بعد از انقلاب
با پیروزی انقلاب اسلامی، ابتدا تصور می‌شد حاکمیت با سینما قرابتی ندارد و سینما از فرهنگ این سرزمین حذف خواهد شد، اما با سخنان امام خمینی (ره) این ذهنیت برطرف شد و با تأیید فیلم «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی از طرف ایشان، به عنوان سینمایی سالم، تلقی تازه‌ای در مورد آینده سینمای ایران پدید آمد.
سینمای ایران در دهه 60 آثار شاخصی را تولید کرد و در عین حال توانست در سطح جشنواره‌های جهانی نیز بدرخشد و بالاخره سال ۱۳۷۹ در چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران و همزمان با بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران ۲۱ شهریور به عنوان «روز ملی سینما» شناخته شد.
روز ملی سینما در ایران
از آن پس هر سال روز ملی سینما فقط بهانه‌ای بود برای بیان دغدغه‌ها و توجه افکار عمومی به این هنر-صنعت که البته چند سالی از تقویم ایران حذف شد و اردیبهشت ٩٣دوباره مورد بحث قرار گرفت تا به تقویم رسمی ایران برگردد.
پس از به تصویب رسیدن مجدد بازگشت روز سینما به تقویم رسمی، اکنون در ایران هر سال ۲۱ شهریور به عنوان روز سینما گرامی داشته می‌شود.
هر چه که بود طی این‌همه سال، سینمای ایران فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشت تا امروز به‌واسطه سینماگران و بازیگران موفق اش توانسته در مجامع بین‌الملل خودی نشان دهد و توفیق‌های درخشانی را برای ایران به ارمغان آورد؛ هر چند با تاخیر، اما این روز مبارک تمام فعالان و عشاق این عرصه باد.

باران حیدری

سینما