نمایش ‌آبادی در دل پایتخت

پای غرفه‌ای که از آن قطعه‌های موسیقی شمالی پخش می‌شد، زنی میانسال با لباس محلی در میان سبدهای حصیر خود نشسته و می‌گوید، از شش سالگی از مادرش حصیربافی را یاد گرفته است و در 55 سالگی به چنان تسلطی در این کار رسیده که می‌تواند انواع و اقسام سبد، ساک و سفره را با حصیر ببافد. معصومه شهدی‌گلشنی البته تعریف می‌کند که امروزه کارش را به حدی توسعه داده که بیش از 50 نفر در روستای فشتکه شهر خمام شهرستان رشت زیر دستش آموزش دیده‌ و برای خودشان کار می‌کنند. او این را هم اضافه می‌کند که امروزه بیشتر تولیدات خود و شاگردانش را از طریق فضای مجازی می‌فروشد، اما در سال‌های گذشته که خبری از این فضا نبود، مجبور بود حصیربافی‌هایش را با قیمتی ارزان به دست واسطه‌هایی برساند که آن را به بازار شهرهای مختلف استان گیلان می‌بردند. این کارآفرین نمونه گیلانی همچنین تعریف می‌کند که در سال معمولا در ده تا 20 نمایشگاه کشوری شرکت می‌کند و نمایشگاه‌هایی مثل این را فرصت بسیار ارزشمندی برای معرفی آثار خود و دیگر زنان روستایشان می‌داند.
نمایش، موسیقی و دکور
در میانه یکی از سالن‌های نمایشگاه، غرفه‌ای که به واسطه اجرای برنامه‌های نمایشی جذاب بیش از همه نظرها را به خود جلب می‌کرد، غرفه استانداری زنجان بود. جایی که همه اعضای آن لباس‌های محلی پوشیده و دکور بزرگ و ایوان‌دار آن نیز بسیار زیباست. فاطمه محرم‌خانی، مدیرعامل موسسه یادآوران فرهنگ کهن که می‌گوید مدیریت این غرفه از سوی استانداری به آنها موسسه آنها واگذار شده است، درباره این دکور توضیح می‌دهد: نمای کلی غرفه ما برگرفته از نمای یکی از خانه‌های تاریخی استان زنجان به نام «خانه مقدم» است. البته در تهران و بعضی از دیگر شهرهای ایران نیز بناهایی با عنوان خانه مقدم وجود دارد، اما قدیمی‌ترین خانه تاریخی که از سوی این خاندان بنا شده، در شهرستان ابهر قرار گرفته است. ما هم برای این که این موضوع را به همگان گوشزد کنیم، تصمیم گرفتیم در این نمایشگاه دکورمان را بر اساس نمای کلی این خانه تاریخی بسازیم. دلیل ایوان‌دار بودن دکورمان هم این است که می‌خواستیم اثری از بهارنشین‌های معروف خانه‌های بومی استان زنجان در دکورمان وجود داشته باشد. صدای بلند موسیقی ترکی که تقریبا بدون وقفه و آن هم به صورت زنده در این غرفه نواخته می‌شد، سبب شده بود که صدا به صدا نرسد. با این حال از صحبت‌های محرم‌خانی می‌توان فهمید موسسه آنها چند سالی است که برای معرفی آثار فولکلوریک استان زنجان در نمایشگاه‌های مختلف حضور پیدا می‌کند و در این نمایشگاه‌ها سعی دارند که طراحی دکور، چیدمان غرفه‌ها، لباس اعضای گروه، اجرای برنامه‌های موسیقی و نمایش و بسته‌های هدایایی که به بازدیدکنندگان داده می‌شود، همه در راستای معرفی این آثار باشد.
در گوشه‌ای از سالن، غرفه‌های مربوط به استان کرمان قرار گرفته‌اند که در میان آنها غرفه‌ای که از طرف یک‌اقامتگاه بوم‌گردی در شهر راین استان کرمان دایر شده است، بیش از همه مشتری دارد؛ چراکه متصدیان آن با استفاده از کرسی، گلیم، پشتی، صندوقچه، سماور و تابلوفرش‌های قدیمی فضایی شبیه اتاق‌های اقامتگاهشان را در غرفه خود ایجاد کرده‌اند و مردم زیادی هم برای عکس گرفتن با دکور این غرفه جذب آن شده‌اند.
وحید طاهری که از مدیران این اقامتگاه است، می‌گوید اولین سالی است که در نمایشگاه توانمندی‌های روستاییان و عشایر حضور پیدا کرده و تاکنون کمتر فرصت ارتباط با مردم برای تبلیغ اقامتگاه‌شان را در فضاهایی مثل این پیدا کرده است. البته به گفته او، آنها اساسا کمتر از دو سال است که اقامتگاه‌شان را در یکی از خانه‌های تاریخی استان کرمان که سال‌ها دست دولت بوده و خاک می‌خورده، دایر کرده‌اند.
طاهری توضیح می‌دهد که آنها در اقامتگاه‌شان ایده ایجاد زنجیره غذایی ارگانیک را دنبال می‌کنند. به این صورت که مسؤولان این اقامتگاه به دنبال این هستند که نان، گوشت، لبنیات و سبزیجاتی که به مردم می‌دهند، همگی به صورت ارگانیک از سوی خود آنها تهیه شود که اکنون نیز آنها در همین راستا پخت نان محلی و پرورش مرغ و گوسفند را در اقامتگاه‌شان راه انداخته‌اند. زمانی که او این صحبت‌ها را بیان می‌کرد، جوانی در گوشه غرفه مشغول فلزکاری بود. صنعتی که طاهری آن را دارای سابقه‌ای دیرینه‌ای می‌داند و می‌گوید در زمان‌های قدیم فلزکاران این شهر شمشیر، سرنیزه و ابزار کشاورزی درست می‌کردند و امروز در راین با استفاده از صنعت فلزکاری، ابزار کاربردی آشپزخانه مثل ساتور، قندچین، قندشکن و آتش‌گیر تولید می‌شود.
بلوچستان را ببینید
هرکدام از سالن‌‌های این نمایشگاه مخصوص معرفی آثار روستاییان و عشایر تعدادی از استان‌ها بود. مثلا در یک سالن غرفه‌های استان‌های زنجان، کرمان، یزد، کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، خراسان‌جنوبی، البرز، قم و تهران قرار گرفته و در سالن دیگری نمایندگان استان‌های گیلان، آذربایجان‌غربی، ایلام و خراسان‌شمالی حضور داشتند؛ هر کدام هم با انواع و اقسام صنایع‌دستی از گلیم، حصیر و گیوه گرفته تا آثار سوزن‌دوزی، معرق‌کاری، منبت‌کاری و قلم‌زنی. همچنین در غرفه‌های این نمایشگاه انواع محصولات غذایی و سوغات مربوط به همه استان‌های چهارگوشه ایران نیز به وفور یافت می‌شد و بعضی از کارآفرینان هم با کارهای خلاقانه‌ای مثل آثار ویترای، سنگ‌تراشی، تابلوهای نقاشی و گل‌ها و گیاهان زینتی در نمایشگاه حاضر شده بودند.
در گوشه‌ای از محوطه بیرونی نمایشگاه، نمایندگان عشایر شهرستان‌های گوناگون استان سیستان و بلوچستان سیاه‌چادرهایی برپا و در آن با گلیم و بالش‌های محلی، فضایی را برای نشستن بازدیدکنندگان فراهم کرده‌اند. در یکی از این سیاه‌چادرها چند نوازنده موسیقی بومی بلوچی را می‌نوازند و در سیاه‌چادری دیگر چند بانو مشغول طبخ خوراکی‌های مخصوص این استان هستند.
بخش دیگری از غرفه‌های استان سیستان و بلوچستان در داخل یکی از سالن‌ها قرار گرفته و در هرکدام از آنها نمایندگان شهرستان‌ها مختلف این استان، از جمله نیمروز، قصر قند، ایرانشهر، سیب و سوران، هیرمند، هامون، خاش، سرباز، مهرستان، زابل، زاهدان و میرجاوه حضور داشتند.
غرفه مربوط به شهرستان مهرستان نیز مانند دیگر غرفه‌های این استان دور تا دور با صنایع‌دستی بلوچی تزئین شده است. در بخشی از غرفه محصولات حصیری قرار گرفته و در بخشی دیگر، آینه‌ای بزرگ که مهره‌های رنگارنگ و پارچه‌های سوزن‌دوزی‌شده، آن را احاطه کرده‌اند. عبدالباسط ملازهی متصدی این غرفه می‌گوید که هنوز هم عشایر این استان از این آینه‌ها در سیاه‌‌چادرهایشان استفاده می‌کنند.
او که پنج سالی است در حوزه صنایع‌دستی کارآفرینی می‌کند، از سوزن‌دوزی‌های بلوچی به عنوان مشهورترین آثار صنایع‌دستی استان نام می‌برد و می‌گوید: این آثار بیشتر به دست بانوان بلوچ، آن هم به صورت کاملا خانگی ساخته می‌شود. یعنی در سراسر استان سیستان و بلوچستان کمتر می‌توان کارگاه‌های بزرگ سوزن‌دوزی را پیدا کرد که این ناشی از بی‌توجهی مسؤولان به ساماندهی این صنعت در استان ماست.
این بی‌توجهی همچنین باعث شده که بخش اندکی از سود فروش محصولات سوزن‌دوزی نصیب تولیدکنندگان این صنعت شود و در این میان سود اصلی به جیب واسطه‌هایی می‌ریزد که پارچه‌های سوزن‌دوزی‌شده را با قیمت‌های پایین از تولیدکنندگان می‌خرند و به چند برابر قیمت به بازارهای شهرستان‎های مختلف استان و کلانشهرها می‎برند.
ملازهی نیز ضمن انتقاد از این روند، تاکید دارد حضور دلالان در این صنعت باعث اجحاف به بانوانی می‌شود که ماه‌ها روی یک اثر وقت می‌گذارند و بعضا حتی به اندازه ماهی صد هزار تومان نیز از این کار درآمد کسب نمی‌کنند. او همچنین معتقد است با این که بعضی از واسطه‌ها پارچه‌های سوزن‌دوزی‌شده را به کلانشهرهای مختلف می‌برند، اما این محصولات آنچنان که باید و شاید در میان مردم نقاط مختلف ایران شناخته نشده‌اند که از نظر ملازهی، علت اصلی این مساله نیز نبود ساماندهی در میان فعالان صنایع‌دستی این استان است. متصدیان غرفه‌های گوناگون استان سیستان و بلوچستان مثل بیشتر غرفه‌داران دیگر با لباس‌های محلی مناطق خود در این نمایشگاه حضور پیدا کرده بودند. اصلی که به‌خصوص از سوی بانوان حاضر در چهارمین نمایشگاه توانمندی‌های روستاییان و عشایر رعایت شده که خود می‌تواند در معرفی فرهنگ نواحی مختلف ایران تاثیر بسزایی داشته باشد.

محمدحسین خودکار
جامعه