حالا واقعا به ماه رفته‌اند؟!

در حوزه‌های دیگر علم نیز مسائلی از این دست را می‌شنویم. مثلا می‌گویند نژادی از خزندگان خود را به شکل انسان درآورده‌اند و هدایت سکان سیاست جهان در دست ایشان است و سرانجام (این آخری را اخیرا در صفحه هموطنی با مخاطبان مجازی و حقیقی بسیار دیدم): دایناسورها وجود نداشته‌اند و همه‌ آنچه درباره آنها گفته‌اند و خوانده‌ایم، دست‌ساخته غربی‌هاست برای فریب ما شرقی‌ها!
باور به چنین نظریات توطئه‌آمیزی در همه جوامعی که در برابر مسائل علمی قرارگرفته‌اند، سابقه دارد و راستش را بخواهید، تقریبا کاری از دست مروجان علم برای باورمندان به چنین نظریاتی برنمی‌آید. بزرگ‌ترین خطای این گروه از باورمندان اینجاست که دچار سوگیری‌شده‌اند و پیش از دریافت و شناخت شواهد و مدارکی که نظریه آنها را ضعیف یا رد می‌کند، آنها تصمیم خود را گرفته‌اند و چشم و گوششان را بسته‌اند. مثلا اگر به کسانی که باور دارند سفر به ماه دروغ تبلیغاتی آمریکا بوده است بگویید روس‌ها (رقبای آمریکایی‌ها طی دوران جنگ سرد و مسابقه فضایی) تردیدی در صحت و موفقیت سفرهای فضانوردان آمریکایی به ماه ندارند، این موضوع را به نحوی توجیه خواهند کرد که به عقل خود روس‌ها هم نرسیده باشد که استثنائا در این قضیه چطور همدست آمریکا شده‌اند! آنچه میان هواداران نظریات توطئه مشترک است، همین روحیه لجاجت و نپذیرفتن هرگونه شاهد و مدرک و استدلالی است که نظریه آنها را سست کند.
خواه‌ناخواه در هر جامعه‌ای عده‌ای با عقاید عجیب و غریب پیدا می‌شوند و نوشداروی ترویج علم هم بر این جماعت کارگر نخواهد بود؛ پس ترویج علم چه فایده‌ای می‌تواند داشته باشد؟ یکی از مأموریت‌های مروجان علم آشناسازی مخاطبان با شیوه‌های شناخت و دسترسی به منابع علمی برای افزایش سواد علمی و دانش و بینش سنجش‌گرانه مردم است. ترویج علم فقط محدود به ارائه پاسخ‌های شسته‌رفته علمی به پرسش‌های کوچک و بزرگ نیست، بلکه به مخاطب می‌آموزد چگونه خود به دنبال چنین پاسخ‌هایی برود و در این راه، چگونه منابع علمی را به‌درستی تشخیص دهد و با نگاهی نقادانه یا به شیوه حدس و ابطال، فرضیه‌هایی را بررسی کند و به پاسخ آنها نزدیک شود.

عرفان خسروی

زیست‌شناس و مروج علم