شاخ‌های اینستاگرام علیه تولیدات رسانه‌ای

رسانه‌ها و به‌ویژه رسانه‌های تصویری و فضای مجازی به‌طور مداوم در حال آموزش سبک زندگی هستند؛این‌که مردم چگونه اوقات فراغتشان را سپری کنند، چیدمان منزلشان چگونه باشد، قرارهای گفت‌وگو را کجا بگذارند و یا سفر را کجا و با چه کسانی بروند.
در دنیای کنونی این رسانه‌ها هستند که تعیین می‌کنند چه بدنی زیباست و چه بدنی از معیارهای زیبایی‌شناختی برخوردار نیست و چه سبکی از پوشش بدن، سبک مطلوب و ایده آل است و چه سبکی از دور یا مد خارج‌شده است و باید آن را کنار گذاشت. تغییر در نگرش افراد در خصوص مؤلفه‌های گوناگون مربوط به زیبایی بدن، تعیین‌کننده مصرف انواع کالاهای آرایشی، نحوه پوشش، شیوه ظاهر‌آرایی و... است و بخش مهمی از این تغییر نگرش در دنیای امروز تحت تأثیر رسانه‌ها و بدن‌های رسانه‌ای صورت می‌گیرد. افزایش تعداد آرایشگاه‌ها و باشگاه‌های ورزشی بانوان با تبلیغاتی چون کلاس‌های بدنسازی، ایروبیک، پیلاتس، شنا، تی‌آر‌ایکس و... برای داشتن اندامی زیبا،نشان از آن است که توجه به داشتن چهره متفاوت مطابق با آنچه در تمام دنیا به‌عنوان مد هرروزه در حال گسترش است و متاسفانه مورد توجه زنان ایرانی نیز قرارگرفته است.
بنا بر آمارهای اعلام‌شده ایران ازنظر مصرف لوازم‌آرایشی رتبه هفتم جهان را به خود اختصاص داده و 29 درصد مواد آرایشی مصرفی در خاورمیانه متعلق به ایران بوده و در جراحی‌های زیبایی، ایران جز ده کشور اول در دنیاست.
با توجه به آمارهای ارائه‌شده به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر، روند رو به رشدی در مصرف، مدیریت بدن، اوقات فراغت و ارتباطات جامعه زنان ایران و سبک زندگی آنهارخ‌داده است و بنا به نتایج پژوهش‌های دانشگاهی رسانه‌ها و به خصوص رسانه‌های تصویری ماهواره و سینما و فضای مجازی بیشترین نقش را در آن دارند.
سینما و ماهواره: رسانه تصویری به دو گونه، فرهنگ مصرفی را تبلیغ می‌کند. در رسانه ملی اول حجم قابل توجهی از برنامه‌ها همراه با تبلیغات بازرگانی است و در ماهواره نیز ارائه الگوهای نمایشی از مصرف‌گرایی به‌عنوان یک ارزش، دائم در حال تبلیغ است. در غالب سریال‌های ماهواره‌ای و فیلم‌های سینمایی سبک زندگی طبقه مرفه شهری و عناصر مرتبط با آن نشان داده می‌شود.
فضای مجازی: طبق آمار منتشرشده در نظرسنجی ملی ایسپا که سال1397 انجام‌شده است، در بین شبکه‌های اجتماعی مجازی، تلگرام رتبه اول و اینستاگرام رتبه دوم استفاده در بین کاربران زن ایرانی را دارد. با نگاهی گذرا به شبکه‌های اجتماعی می‌توانیم این موضوع را درک کنیم که حضور دختران و زنان جوان در شبکه‌های اجتماعی رو به افزایش است و زنان در نقش کاربر ـ مخاطب در فضای مجازی نقش آفرینی می‌کنند. شیوه‌های تعامل در فضای مجازی به‌شدت متفاوت از دنیای واقعی است و یک نوع الگو در میان کاربران مشاهده می‌شود. یک عده عوام هستند و یک عده خواص. کاربرانی که در نقش خواص(اینفلو‌ئنسرها) هستند بیشترین دنبال‌کننده را خواهند داشت و در بیشتر موارد سبک زندگی آنها الگوبرداری و در دنیای واقعی به‌عنوان مد در جامعه دیده می‌شود و توسط عوام تقلید می‌‌شود.
در کنار آن، تعامل در شبکه‌های مجازی به روابط چهره به چهره تغییر کرده است و از طریق چت، پیام‌گذاری و لایک بین کاربران صورت می‌گیرد. دوستی‌ها، ازدواج‌ها، گروه‌های متفاوت اجتماعی از همین شبکه‌های مجازی شکل می‌گیرد و در دنیای واقعی نمود عینی پیدا می‌کند. هنجارهای مصرف تقریباً شکل غربی گرفته است. گویی در سه بعد مدیریت بدن، مصرف و اوقات فراغت یک برنامه از پیش تعیین‌شده‌ای وجود دارد و پیام‌های رسانه‌ای از اینفلو‌ئنسرهای اینستاگرامی و کانال‌های مد و لباس تلگرامی گرفته تا فیلم‌ها و سریال‌های ماهواره‌ای با چهره‌های معروفش در حکم یک ارکستر، یک ملودی را هماهنگ با هم می‌نوازند و آن‌هم سبک جدیدی از زندگی، هویت، ارزش‌ها و باورهای زن است که در جریان جهانی‌سازی به زن ایرانی القا و تحمیل می‌شود و این زنگ خطری است که متاسفانه برای مقابله با آن خیلی جدی‌تر باید برنامه‌ریزی کرد. به بیان دیگر در فضای پررقابت رسانه‌ای کشور جای خالی قانونگذاری، سیاستگذاری و خط‌مشی‌دهی و یک برنامه جامع برای هویت بخشی، نقش شناسی زنان در تولیدات رسانه‌ای بیش از پیش حس می‌شود.

اعظم علی‌اصفهانی
دانشجوی دکتری مدیریت رسانه