نامهربانی با مستندنگاری «جلال»

به نظر من اتفاق عجیب دیشب نه برندگان و شایستگان تقدیر بخش‌های مختلف بود و نه حواشی عجیب و غریب درباره اظهارات دبیر اجرایی جایزه درباره اثری که برگزیده بخش رمان شد. به همه اینها خواهیم پرداخت. برای این قلم به عنوان یک خبرنگار فرهنگی حاضر در مراسم، عجیب‌ترین بخش ماجرا اظهارات دبیر علمی جایزه و صحبت‌های عتاب‌آلود او درباره آثار خاطره‌نگاری بود، آن هم در مراسم اختتامیه جایزه ادبی که نطفه‌اش برای حمایت و رشد و پرورش گونه‌های بومی ادبیات بسته شده. هرچند اظهارات بایرامی در ادامه با واکنش مستقیم هدایت‌ا... بهبودی(یکی از دو برگزیده بخش مستندنگاری) و واکنش تلویحی وزیر ارشاد مواجه شد اما اینها چیزی نیست که از تلخی ماجرا بکاهد.
اجازه بدهید مروری اجمالی داشته باشیم به صحبت‌های تند و صریحی که محمدرضا بایرامی در ابتدای مراسم بیان کرد: «در چهلمین سال انقلاب هنوز اتفاق مهم و درخوری در ادبیات نیفتاده است. حق این بود که در این سالگرد اثری به مثابه و حد واندازه دُن آرام برای انقلاب نوشته شود... شاید به همین علت است که گونه خاطره-داستان جای خودش را باز کرده. گونه‌ای مبتنی بر حجیم‌گویی که حلوا حلوایش می‌‎کنند و برایش مسابقات کتابخوانی برگزار کرده و از محل بودجه‌های عمومی برایش هزینه می‌کنند. البته این حوزه هم خوب و بد دارد و خوب‌هایش روی چشم ولی تا به حال شنیده‌اید که مثلا برای رمان هزینه و خرج شود؛ مسابقات کتابخوانی پیشکش! شاید بتوان این را گفت که متولیان ادبی ما از نقد ادبی و رمان ناامید شده‌اند یا از ترس لگدها محافظه‌کارند...»
اینها بخش‌هایی از صحبت‌هایی بود که محمدرضا بایرامی، دبیر علمی جایزه جلال در اختتامیه مهم‌ترین جایزه ادبی حاکمیتی می‌کند. این‌که بایرامی خود نویسنده‌ای است که ریشه در همین نوع گونه و ادبیات مستند دارد بماند، ولی سوال آنجاست که نقطه تمایز مرحوم آل‌احمد، ادبیات، آثار و جایزه‌ای که حالا به نام او بنیان گذاشته مگر چیزی جز رشد و نمو ادبیات مبتنی بر بوم بود؟ حال چگونه می‌شود که با چنین سخنان عتاب‌آلودی با یکی از موفق‌ترین انواع گونه‌های بومی ادبیات برخورد می‌شود که آرام آرام دارد جای خودش را بین مخاطبان عام هم باز کرده و به تعبیر مرتضی سرهنگی(مدیر دفتر ادبیات و هنر مقاومت) مردم ما خود را با حرارت شعله این نوع ادبیات گرم می‌کنند.
سخنان نامهربانانه بایرامی البته در ادامه واکنش هدایت‌ا... بهبودی را برانگیخت. بهبودی که سال‌هاست در دفتر ادبیات و هنر مقاومت، همکار و همراه مرتضی سرهنگی است و برای دریافت جایزه بخش برگزیده مستندنگاری روی سن رفته بود(برای کتاب الف لام‌خمینی) با جملاتی کنایه‌آمیز گفت: «کاش جناب آقای بایرامی قبل از آن‌که داستان و خاطره‌نگاری را روبه‌روی هم قرار می‌دادند از خدمات متقابل این دو حوزه با یکدیگر حرف می‌زدند. این صحبت‌ها من را یاد دعواهای اسلام و ایران می‎‌اندازد.» بهبودی در ادامه با سخنانی کنایه‌آمیزتر به بایرامی گفت: «به باور من، بنای داستان بزرگوارتر از آن است که با حسادت خاطره‌نگاری بلرزد!» این‌گونه بود که برگزیده یکی از بخش‌های جایزه به نقد سخنان دبیر علمی همان جایزه پرداخت.
این اما تمام ماجرا نبود. صحبت‌های تکمیلی وزیر ارشاد درباب توضیح سه بخش جایزه جلال را هم می‌شد نوعی واکنش غیرمستقیم و تلویحی به صحبت‌های دبیر جایزه جلال دانست. سیدعباس صالحی، مرد آرام و بدون حاشیه این سال‌های وزارت ارشاد با بیان این‌که مستندنگاری و ادبیات مستند، شناسنامه‌دار کردن اتفاقات و واقعیت‌های یک جامعه است، درست در نقطه مقابل دبیر علمی جایزه، اهمیت این موضوع را نشانه رفت و گفت: «اگر امور و اتفاقات شناسنامه‌دار نشوند در مسیر تحریف و انحراف و ابهام قرار می‌گیرند.» نکته جالب صحبت‌های وزیر ارشاد آن‌که او «ادبیات دفاع مقدس» و «نهضت خاطره‌نگاری» را یکی از مصادیق موفق مستندنگاری توصیف کرد. موضوعی که بایرامی در ابتدای سخنان خودش به سخنانی عتاب‌آلود و کنایه‌آمیز به آن طعنه زده بود.

معرفی برگزیدگان جایزه ادبی جلال آل‌احمد

جایزه ادبی جلال آل‌احمد شب گذشته با معرفی برگزیدگان شایسته تقدیر بخش‌های مختلف در تالار قلم کتابخانه ملی به کار خود پایان داد.
بخش نقد ادبی
بدون برگزیده، شایسته تقدیر: «بلاغت ساختارهای نحوی در تاریخ بیهقی» به قلم «لیلا سیدقاسم» نشر هرمس
بخش داستان کوتاه
بدون برگزیده، شایسته تقدیر: «زخم شیر» به قلم صمد طاهری نشر نیماژ
بخش مستندنگاری
دو اثر مشترکاً برگزیده شدند: «الف لام خمینی» به قلم هدایت‌ا... بهبودی انتشارات موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی و «رکاب‌زنان در پی شمس» به قلم حسن کرمی قراملکی انتشارات ستوده
بخش جنبی آتیه داستان ایرانی
محمدعلی رکنی، محمدرضا شرفی خبوشان، الهام فلاح و سیدمیثم موسویان که با مخاطبان ادبیات انتخاب شده بودند.
بخش رمان و داستان بلند
برگزیده: رضا امیرخانی برای «رهش» نشر افق

محمدصادق علیزاده
دبیر فرهنگ و هنر