حقایقی از جشنواره دوازدهم حقیقت

دوازدهمین جشنواره سینماحقیقت باوجود این‌که با اقبال علاقه‌مندان سینمای مستند روبه‌رو شده، اما به نظر می‌رسد همچون دوره قبل، اثر کنجکاوی‌برانگیز و جنجالی برای تماشا نداشت؛ آثاری مثل «بانو قدس ایران» یا «ترور سرچشمه». ملاحظه و گزینشی موقع انتخاب آثار اتفاق افتاد یا نه، فیلم‌هایی از این دست که بحث و گفت‌وگوهای مهم سیاسی در پی داشته باشد، در یک سال اخیر تولید نشد؟

به نظرم درمجموع سطح فیلم‌های امسال از آثار سال گذشته بالاتر بود و فیلم‌های مهمی در جشنواره حضور دارند. ضمن این‌که امسال جشنواره متنوع تر است و در حوزه‌های اجتماعی، محیط زیست، علمی و ... شاهد آثار متنوعی بودیم. معتقدم بعضی از این فیلم‌ها واقعا آثار درخشانی هستند، اما درباره نکته‌ای که اشاره کردید، باید بگویم ممکن است یک کارگردانی به خاطر اسم و رسمش، حواشی‌ای بسازد یا به دلیل حساسیت ذات موضوع، گفت‌وگوی زیادی درباره آن شکل بگیرد. این به معنای این نیست که سطح آن دوره جشنواره از این دوره بالاتر باشد. نه، من به گمانم امسال سطح جشنواره یک گام بالاتر از سال قبل بود، ضمن این‌که کیفیت آثار هم در مجموع بالاتر بود.

حالا و با برگزاری دوره دوازدهم سینماحقیقت، به جز آن دسته مخاطب همیشگی و پای ثابت مستند، آیا سینمای مستند به دیگر مخاطبان هم معرفی شده و آنها را جذب کرده؟ فارغ از این رویداد، فکر می‌کنید دید مردم و مخاطبان عام نسبت به گذشته درباره سینمای مستند تغییر کرده است؟

همیشه در این سال‌ها جذب مخاطب غیرمرتبط ما افزایش داشته و رشد کرده است. امسال هم به گمان من، سال بهتری بود، از این جهت که توانستیم مستندبین‌های بیشتری داشته باشیم. جشنواره همیشه مخاطبان ثابتی همچون مستندسازان و فعالان عرصه مستند دارد، اما این‌که بتوانیم فیلم مستند را برای مخاطب عام جذاب کنیم تا آنها به سینما بیایند، این کار مهم و اصلی ماست. به گواه من و به قضاوت آمار در این زمینه دوره یازدهم از دوره دهم بهتر بود و 40 درصد مخاطبان ما کسانی بودند که اصلا با فیلم مستند ارتباطی نداشتند و به عنوان علاقه‌مند آمده بودند. گمان می‌کنم امسال آمارمان همین اندازه و حتی شاید بهتر باشد.

اگر موافق باشید، فکر کنم بخش مهمی از این جذب مخاطب، به روایت و ساختار جذاب‌تر آثار مستند نسبت به گذشته مربوط باشد و مستندسازان دایره مخاطبان خود را وسیع‌تر کرده‌اند.

دقیقا همین‌طور است .

به جز آن سرفصل‌های همیشگی، آیا در این دوره اهداف و رویکرد خاصی را دنبال می‌کردید و آیا موفق شدید به آنها دست یابید یا نه؟

ما همزمان رویکردهای متعددی را دنبال می‌کردیم، یکی همان شعار همیشگی ما «مستند برای همه» بود که بتوانیم فیلم مستند را به میان جامعه مخاطب وسیع تری ببریم که فکر می‌کنم جشنواره از این نظر، توفیق داشته است. تلاش کردیم امسال در تقارن با چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی، مجموعه کاملی از مستندهای انقلاب را با کیفیت خوب و گزینش کامل مرور کنیم که این اتفاق هم افتاد.

مثل فیلم «تازه‌نفس‌ها» ساخته کیانوش عیاری و «برای آزادی» ساخته حسین ترابی.

بله، البته این بار نسخه کامل فیلم آقای ترابی به نمایش درآمد و هیچ کس این نسخه 120دقیقه‌ای آن را ندیده است. این نسخه کامل و بازسازی شده برای آزادی است که برای اولین‌بار به نمایش درمی آمد یا فیلم «تپش تاریخ» ساخته اصغر فردوست و داوود کنعانی که روز گذشته (شنبه) به نمایش درآمد، نسخه 146 دقیقه‌ای است که حتی تلویزیون بااین‌که خودش تولیدکننده اثر است هم این نسخه را در اختیار ندارد و قرار است بعد از جشنواره، آن را در اختیار تلویزیون قرار دهیم. به جز نمایش فیلم‌های دیگری که مستندسازان جوان در حوزه انقلاب کار کردند، در این دوره نکوداشت دو چهره و استاد سینمای مستند را داشتیم که در آثاری با موضوع انقلاب فعالیت داشتند؛ استاد حسین ترابی کارگردان مستند برای آزادی و استاد منوچهر مشیری که فیلمبردار بسیاری از آثار انقلاب از جمله تازه نفس‌ها ساخته آقای عیاری و تپش تاریخ هستند. مساله دیگر رویکرد دانش افزایی مستندسازان بود که با حضور استادان تراز اول جهانی و داخلی، تلاش کردیم کارگاه‌های خیلی موفق و منسجمی را برگزار کنیم که الحمدا... این اتفاق هم افتاد؛ با موضوعاتی چون صدا، نور، ایده‌پردازی و دراماتورژی در فیلم مستند، کارگاه‌های خوبی برای 120 مستندساز منتخب برگزار شد. بحث رویکرد بازار و تبادلات فیلم مستند و آموزش مستندسازان برای عرضه و ارائه آثارشان در سطح بین‌المللی، از دیگر موضوعات مهم ما بود که امسال به شکل موفقی پیگیری و انجام شد و جشنواره‌ها، بازارها و شبکه‌های تلویزیونی معتبر خریدار فیلم مستند آمدند و هم خودشان را معرفی کردند و هم با مستندسازان داخلی دیدار و گفت‌وگو برای خرید آثار داشتند. همچنین جلسات پیچینگ جشنواره برای اولین بار برگزار شد، پیچینگ یا ارائه طرح، یکی از به روزترین اشکال ارائه و دریافت حمایت مالی از سرمایه‌گذاران جهانی است. حدود صد طرح از مستندسازان کشورمان برای مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی ارسال شده بود که حمایت‌های داخلی و جهانی بگیرند که از میان آنها 18 طرح انتخاب شدند و در دو جلسه مجموعا پنج ساعته، طرح‌ها و گزیده‌فیلم‌هایشان را در حضور خریداران داخلی و سرمایه‌گذاران خارجی ارائه کردند که خیلی از آنها به قرارداد منجر شد. این اتفاق بزرگی بود، چون یکی از رویکردهای اصلی ما رفتن به سمت تولید مشترک است.

در این دوره هم مثل دوره‌های گذشته، با ظرفیت محدود سالن‌های نمایش فیلم و انبوه مخاطبان سردرگم و بی‌نظمی روبه‌رو بودیم؛ به ویژه درباره فیلم‌هایی که حتی پیش از نمایش هم می‌شود حدس زد که تعداد مخاطبان آن از ظرفیت سالن، بیشتر است. این اتفاقات، شما را به صرافت این نمی‌اندازد که در دوره‌های بعدی، اقدام به تعیین صندلی برای مخاطبان کنید؟

آقای حناچی، شهردار تهران جمعه مهمان جشنواره بودند و ما به ایشان هم عرض کردیم یکی از معضلات شهر تهران این است که کاخ جشنواره ندارد تا جشنواره‌های مهم سینمایی در آن برگزار شود. الان سالن‌های برج میلاد کفاف نمی‌دهد و جوابگوی چنین جشنواره‌هایی نیست، یک سالن بزرگ دارد اما بقیه سالن‌ها بسیار کوچک است. پردیس ملت هم به لحاظ پارکینگ و رفت و آمد و دسترسی بسیار مشکل دار است، چارسو هم همین‌طور است و تعداد صندلی هایش کفاف ما را نمی‌دهد. واقعیت این است که این را باید در حوزه شهرداری جست‌وجو کرد و آنها باید به این فکر کنند که ما برای پنج سال آینده نیاز به یک کاخی داریم که حداقل ده سالن با کیفیت و ظرفیت مناسب داشته باشد. آقای حناچی هم البته قول دادند این موضوع را بررسی کنند. من ایشان را بردم که تک تک سالن‌ها را ببینند و خب ایشان هم انبوه جمعیتی که بدون صندلی مانده بودند و ایستاده فیلم‌ها را تماشا می‌کردند، دیدند. برای ایشان هم از یک جهت، جالب بود که این همه از جشنواره استقبال شده و هم از یک جهت، عرایض ما را تایید می‌کردند که باید فکری جدی برای این وضعیت کرد.

هنوز هم بسیاری از علاقه‌مندان سینمای مستند، دوست دارند دست کم آثار برگزیده دوره‌های قبلی جشنواره را ببینند، اما در سینمای خانگی و V.O.D چنین امکانی وجود ندارد. چرا؟

این به ما ارتباطی ندارد، ما صرفا یک جشنواره را برگزار می‌کنیم...

از بابت مسؤولیت شما در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی این سوال را می‌پرسم.

نمی توانیم این کار را کنیم. البته فیلم‌هایی را که متعلق به خود مرکز است در طول سال و در کانون فیلم حقیقت به نمایش می‌گذاریم، حتی برخی فیلم‌هایی که متعلق به مرکز هم نیست، اما کارگردان‌هایشان موافق هستند هم یکشنبه هر هفته به نمایش گذاشته می‌شود. به جز مرکز، برخی از این فیلم‌ها در خانه هنرمندان هم سه شنبه‌ها برای علاقه‌مندان به نمایش درمی‌آید. اما این‌که میزان این فیلم‌ها کم است و می‌توان علاقه‌مندان فیلم مستند را با نمایش‌های بیشتری راضی کرد، من هم با شما هم عقیده ام و می‌شود آن را افزایش داد. اما آنچه برای ما مقدور است، هفته‌ای یک نمایش در کانون حقیقت است که این کار را انجام می‌دهیم.

چرا مستند ملاقلی‌پور حذف شد؟

یکی از معدود حاشیه‌ها و جنجال‌های امسال جشنواره سینماحقیقت، راه نیافتن فیلم «راه طی شده» (مستندی درباره مهندس بازرگان بود) که انتقاد علی ملاقلی‌پور، کارگردان آن را هم در پی داشت. دبیر جشنواره سینماحقیقت درباره این مساله و احتمال کیفیت پایین فیلم برای عدم پذیرش در این رویداد به جام‌جم گفت: این فیلم برای جشنواره انتخاب نشد. من درباره سطح پایین یا بالای فیلمی صحبت نمی‌کنم. جشنواره هیات انتخاب دارد، هیات انتخاب هم برمبنای قضاوتی که به لحاظ کیفیت هنری نسبت به فیلم‌ها دارد، آثاری را برای جشنواره انتخاب می‌کند یا نمی‌کند. اصلا هم موضع سیاسی ندارد، همین امسال در سبد انتخاب جشنواره هم فیلم‌های کاملا اصولگرا وجود دارد و هم فیلم‌هایی که فضای اصلاح طلبی دارند. ما یک فضای گفتمانی متنوعی را برای جشنواره در نظر داشتیم و به دوستانم در هیات انتخاب هم سفارش کردم، از زاویه سیاسی به فیلم‌ها نگاه نکنند. اگر فیلمی انتخاب نشده یعنی موردپسند هیات انتخاب واقع نشده، فارغ از موضوعات و بحث‌های سیاسی. من بااین‌که فیلم آقای ملاقلی‌پور را دیده‌ام، درباره این اثر قضاوت شخصی ندارم و تنها نکته‌ای که می‌توانم بگویم این است که این فیلم موردانتخاب هیات انتخاب جشنواره واقع نشد.

همراهی رسانه ملی با سینمای مستند

بیش از هر سپاس دیگری، باید از رسانه ملی تشکر کنم به خاطر همراهی همه جشنواره‌ها از جمله سینماحقیقت دارد. امسال شبکه اول، شبکه پنج، شبکه چهار و ... همراهی خوب و موثری داشتند. به طور ویژه باید از آقای معینی‌پور، مدیر محترم شبکه چهار قدردانی کنم که فرصت مبسوطی را دراختیار جشنواره سینماحقیقت قرار دادند و برنامه زنده شبانه در اختیار ما گذاشتند. ما قدر این محبت را می‌دانیم، از ایشان و از رسانه ملی و جناب آقای علی عسکری سپاسگزاریم. شبکه اول هم همکاری خوبی با ما داشت و از آقای زین‌العابدین، مدیر محترم این شبکه سپاسگزارم که هم به جشنواره تشریف آوردند و هم نسبت به بازتاب این رویداد اهتمام داشتند. از آقای رمضان‌نژاد مدیر محترم شبکه افق هم تشکر می‌کنم، همین‌طور از شبکه‌های برون مرزی مثل سحر، پرس‌تی‌وی، کوثر و مجموعه رسانه ملی که درک فرهنگی بسیار ستودنی را در عرضه و ارائه آثار مستند داشتند. همچنین باید به شکلی ویژه از رادیو هم صمیمانه سپاسگزاری کنم که شبکه‌های مختلف آن در این یک هفته به جشنواره پرداختند.

علی رستگار

سینما