قفل بــاغ خونی باز می شود؟

این جملات روایت ثبت شده مک گرگر، افسر ارتش انگلیس در سال 1875 میلادی هنگام سفری به مشهد از محلی کمتر شناخته شده برای نه‌تنها گردشگران و زائران مشهد، بلکه ساکنان این شهر است. مکانی که هرچند فاصله اش تا حرم مطهر رضوی کمتر از 800 متر است، اما یکی از ناشناخته‌ترین مناطق شهری مشهد به طور قطع و حتی کشور است. دلیل این امر هم چیزی نیست جز گذشته پر رمز و راز این محوطه که البته در سال‌های اخیر هم زیاد تغییر نکرده و هنوز باغی است با رازی ناگشوده برای دوستداران فرهنگ و هویت و میراث مشهد.
باغی ثبت ملی شده که برای آشنایی با واقعیت آن اگر به لابه‌لای کتاب‌ها مراجعه کنیم درمی‌یابیم که حداقل قدمتی ناصرالدین شاهی دارد، زیرا در منابع باقیمانده از آن زمان به وجود «باغ خونی» در حاشیه برج و باروی شهر مشهد در مسیر ورودی به شهر مشهد از سوی نیشابور اشاره شده. و اما نخستین سند رسمی این باغ به سال ۱۳۱۷ شمسی بازمی‌گردد که این ملک به نام اداره مالیه وقت مشهد سند خورده. این در حالی است که چه قبل و چه بعد از این سال باغ خونی مالکان و مستاجران دیگری را به خود دیده است.
یکی از شناخته‌شده‌ترین این مستاجران کلنل محمدتقی خان پسیان بوده که براساس اسناد موجود از این باغ، قوای ژاندارمری خراسان را در سال‌های 1299و1300 هدایت می‌کرده است. دیگر مستاجر شناخته شده این بنا هم قوای روسیه تزاری بودند که کمی پیشتر از این تاریخ در سال‌های نخست سلطنت آخرین شاه قاجار در این مکان استقرار داشتند و حتی براساس برخی روایات از همین مکان حرم مطهر رضوی را به توپ بستند. و اما در اغلب سال‌های پس از سند خوردن این باغ به اسم اداره مالیه خراسان هم باز این روس‌ها البته در قالب کنسولگری و سـپس دفتر بازرگانی دولت روسیه آن را در اختیار داشتند. این وضعیت تا فروپاشی کمونیسم در سال ۱۳۶۹ شمسی ادامه داشت و پس از آن نیروی انتظامی این باغ را در اختیار گرفت تا این‌که سرانجام در اواسط دهه80شمسی بانک کشاورزی مالک این باغ تاریخی شد.
باغی که به رغم دیدن بلاهای مختلف در طول عمر خود هنوز یکی از سه ساختمان تاریخی آن محکم واستوار به عمر خود ادامه می‌دهد. عمارتی که در مرکز این باغ 5/5 هکتاری قرار داشته و خود حدود ۸۷۹ مترمربع مساحت دارد. باغی که هرچند به مرور زمان - خاصه در دو دهه اخیر -بسیاری از درختان آن خشک شده‌اند، اما هنوز با اندکی رسیدگی می‌تواند یک مکان عمومی مناسب برای مردم گرفتار در حصار ساختمان‌های بلند اطراف حرم مطهر رضوی باشد و درست به همین دلیل است که شورای شهر مشهد در سال گذشته تلاش زیادی را برای در اختیار گرفتن این بنا انجام داد. تلاش‌هایی که با همراهی کامل میراث فرهنگی همراه بود، زیرا اهل میراث هم به این نتیجه رسیده‌اند که تنها راه نجات اثر شماره ۳۲۴۰ فهرست آثار ملی ایران، تغییر وضعیت آن از باغی بی روح و ممنوع‌الملاقات به مکانی عمومی برای تمام مردم مشهد و گردشگران است.

رضا سلیمان نوری

عضو انجمن توسعه گردشگری چهار باغ خراسان