همدستی طبیعت و فناوری

این روزها که مشکلات بیشتر از همیشه به محیط‌زیست‌مان چنگ می‌اندازد، راه‌حل‌های مختلفی برای حل این مسائل مطرح می‌شود. یکی از مواردی که این روزها با پیشرفت فناوری اطلاعات می‌توان به آن توجه کرد، نقش فناوری در رفع مشکلات زیست‌محیطی است. در این گزارش راهکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و جنبه‌های مختلف کارآمدی آن در حل مشکلات زیست‌محیطی را بررسی کرده‌ایم.

فناوری؛ سود یا ضرر؟

با نگاهی مثبت می‌توان گفت فناوری اطلاعات، ابزار و راهکاری مناسب برای حل بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی است، اما روی دیگر سکه این است که فناوری می‌تواند برای محیط‌زیست مشکل‌ساز باشد. پردازش‌های عظیم در سال‌های اخیر موجب شده گرمای تولیدی دستگاه‌های رایانه‌ای افزایش پیدا کند و مصرف انرژی می‌تواند موجب مشکلات زیست‌محیطی شود. محمد درویش، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در گفت‌وگو با کلیک ضمن تاکید بر اهمیت همیشگی تعادل میان تولید و مصرف انرژی می‌گوید: «روزگاری تولید کاغذهای سربی با مشکلات قطع درختان بلای طبیعت بود و سرب معضلاتی را برای محیط‌زیست ایجاد می‌کرد و امروز گرم شدن سیستم‌ها و مصرف انرژی‌های مختلف برای خنک کردن آنها، اما باید دید در ازای به دست‌آوردن چه ارزشی، چه چیزی را از دست می‌دهیم؟ باید گفت این روزها اینترنتی و دیجیتالی شدن بیش از ضرر به سود محیط‌زیست ما عمل کرده و حداقل در بحث حذف کاغذ توانسته‌ایم معضل بزرگی را با استفاده از دنیای دیجیتال حل کنیم. البته برای رفع مشکلات ناشی از استفاده از فناوری‌های نوین هم راهکارهایی مانند انتقال سیستم‌های رایانه‌ای به اعماق اقیانوس‌ها و تولید برق از طریق سلول‌های خورشیدی در بیابان‌ها می‌تواند راهکارهای مناسبی باشد.»

از طرف دیگر استفاده از فناوری اطلاعات و اینترنت توانسته سبک کسب‌وکارها را تغییر دهد و با کاهش رفت‌وآمدهای شهری کمک شایانی به کاهش آلودگی هوا و صوتی شده است. البته این مساله می‌تواند موجب تحرک نداشتن انسان و ایجاد مشکلاتی در سلامتی او شود که این روزها هزینه‌های زیادی را برای جامعه در بر دارد.

آگاهی‌بخشی از طریق شبکه‌های اجتماعی

ناآگاه بودن افراد نسبت به مشکلات و معضلات محیط‌زیست نیز بلای جان محیط اطراف ما شده است. در سال‌های اخیر شاهد آگاهی‌بخشی در زمینه مشکلات زیست‌محیطی در کشور با استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بوده‌ایم. مساله‌ای که دغدغه مسؤولان را به رفع مشکلات بیشتر کرده است. درویش می‌گوید: «در گذشته به دلیل آگاه نبودن جامعه از اهمیت بالای محیط‌زیست، کمتر کسی در بحث‌های انتخاباتی شوراهای شهر، مجلس شورای اسلامی و حتی ریاست جمهوری به مسائلی از جمله موضوعات اقلیمی، مشکلات زیست‌محیطی و… توجه می‌کرد. حتی ممکن بود برخی افراد در مورد این مسائل اظهار بی‌اطلاعی کنند، اما با فاصله زمانی چند ساله و افزایش استفاده مردم از
رسانه ها ،شبکه‌های اجتماعی و فناوری اطلاعات، میزان آگاهی مردم در این زمینه افزایش یافته و مسائل زیست‌محیطی به‌عنوان یک نیاز از سوی آنها مطرح است. مسؤولان، امروز این مسائل را به‌عنوان یک دغدغه مهم می‌دانند.» به گفته این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در این تغییر نگرش نمی‌توان نقش فناوری اطلاعات را نادیده گرفت. او همچنین تاکید می‌کند این مساله به کشور ما ختم نمی‌شود و به‌عنوان مثال در انتخابات اخیر آمریکا نیز این موضوع بسیار حائز اهمیت بوده و چالش‌های زیست‌محیطی توانسته تغییراتی را در روند انتخابات داشته باشد. در مجموع فناوری اطلاعات به‌عنوان یک ابزار توانسته به آگاهی‌بخشی مردم در حوزه محیط‌زیست و مطالبه آن از مسؤولان کمک کند.

بازیافت؛ افزایش سلامت زیست بوم

استفاده از ابزارهای الکترونیک، جنبه‌های زیان‌بخش برای محیط‌زیست هم دارد. این روزها اکثر این ابزارها از باتری‌هایی استفاده می‌کنند که پس از اتمام عمرشان به زباله‌هایی تبدیل می‌شوند که اگر بدرستی بازیافت نشوند، می‌توانند آب و خاک را دچار مشکلات اساسی کنند. محمد درویش-که کویرشناس نیز است- در تاکید بر دولبه بودن این مساله می‌گوید: «در گذشته از بیابان‌ها به‌عنوان دشمن آفرینش یاد می‌شد، اما امروز با استفاده از فناوری‌های پیشرفته از همین بیابان‌ها می‌توان برای تولید انرژی پاک خورشیدی و مقاصد گردشگری کسب درآمد کرد. در واقع چالش گذشته امروز به یک فرصت ارزشمند تبدیل شده است.» به نظر می‌رسد این نگاه ماست که می‌تواند مسائل را به چالش‌های جدی یا فرصت‌های ارزشمند تبدیل کند.

زنجیره‌های انسانی در دنیای مجازی

شاید بالاترین قدرت رسانه ها و شبکه‌های اجتماعی در رفع مشکلات زیست‌محیطی ایجاد تشکلات و زنجیره‌های انسانی حامی محیط‌زیست باشد. در گذشته برای حمایت از یک مساله زیست‌محیطی افراد به جغرافیای حول آن مساله محدود بودند و کمتر امکان حمایت همه جانبه از کل کشور وجود داشت، اما این روزها کمپین‌های مختلفی در شبکه‌های اجتماعی تشکیل شده و توانسته بسیاری از مشکلات را با همین حمایت‌ها حل کند. هشتگ «من‌ـ‌دریاچه‌ـ‌ارومیه‌ـ‌هستم» نمونه‌ای ساده، اما بااهمیت از حمایت همه‌جانبه مردم ایران از دریاچه ارومیه در شبکه‌های اجتماعی بود که موجب توجه مسؤولان در داخل و خارج از کشور به این مساله شد. محمد درویش به‌عنوان یک کنشگر محیط‌زیست معتقد است: «ما با استفاده از دنیای مجازی توانستیم کارهای بزرگی انجام دهیم، ما با حمایت مردم و جمع‌آوری کمک‌های مالی مردمی توانستیم از اعدام دو تن از محیط‌بان‌ها جلوگیری کنیم. در برنامه‌ای دیگر با استفاده از کمپین‌های مجازی صدها هکتار زمین و جنگل از دست زمین‌خواران و جنگل‌خواران آزاد شد. پویش‌هایی مانند پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو با استفاده از همین ابزارهای دنیای مجازی شکل گرفته است و کاهش مصرف سوخت را موجب می‌شود.»

جمع‌سپاری برای حل مشکلات

ایجاد بسترهای مناسب برای تعاملات انسانی به‌صورت مجازی می‌تواند موجب شود افراد برای مشکلات راه‌حل ارائه دهند. پیدا کردن کسانی که در زمینه حل مشکلات زیست‌محیطی تجربه یا دانش دارند ساده نیست، اما می‌توان با استفاده از زیرساخت‌های مناسب و ایجاد فضای دیجیتال افراد فعال در این زمینه را دور هم جمع کرد. به‌این‌ترتیب امکان استفاده از نظرات مختلف و جمع‌آوری تجارب از سراسر کشور وجود دارد. نوآوری باز و جمع‌سپاری، راهکاری موثر برای حل مشکلات زیست‌محیطی است که با استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات می‌توان آن را پیاده‌سازی کرد. در واقع بسترهای فناوری اطلاعات امکان به اشتراک گذاشتن راه‌حل‌ها را به افراد می‌دهد. به عنوان مثال فرض کنید کشاورزی برای رفع مشکل کم آبی در یک منطقه، راهکاری خلاقانه در نظر گرفته است. با استفاده از امکانات شبکه‌های اجتماعی، مستندی چند دقیقه‌ای از این راهکار می‌تواند دست به دست و با سرعت بالا به کل کشور منتقل شده و در همه جای کشور از این روش تست شده و ابتکاری استفاده شود.

اینترنت اشیا و محیط‌زیست

فناوری‌های جدید مانند اینترنت اشیا، جذابیت‌هایی در حوزه رفع مشکلات زیست‌محیطی دارند. نصب حسگرهای حرکتی روی درختان، امکان اطلاع‌رسانی قطع غیرقانونی درختان را به محیط‌بانان می‌دهد. همچنین حسگرهای حرارتی می‌توانند خطرات مربوط به آتش‌سوزی جنگل‌ها را اعلام کنند. این حسگرها در سیستم‌های یکپارچه اینترنت اشیا می‌توانند مشکلات را اطلاع‌رسانی و مدیریت کنند. داده‌های مختلف در حوزه‌های متفاوت زیست‌محیطی می‌توانند توسط حسگرها ذخیره شوند و با استفاده از تحلیل آنها تصمیمات مناسبی را برای رفع مشکلات اتخاذ کرد.

محسن سمسارپور