تهمینه و یک راه بِرَفته‌اش

شکایت تهمینه میلانی با واکنش‌های زیادی در فضای هنری روبه‌رو شده. عده‌ای بر این عقیده هستند که یک بانوی هنرمند که کوشیده الگویی برای زنان معترض باشد و همواره خودش را یک هنرمند آزادیخواه مدافع حقوق زنان دانسته است، چرا باید چنین واکنشی نشان دهد و از اعتراض چند جوان دانشجو و نقدها و نظراتی که درباره آثارش مطرح شده این طور به خشم بیاید. طبیعی است خانم میلانی برای واکنش نشان دادن به اقدام اعتراضی دانشجویان راه‌های زیادی در پیش داشته که تمام این راه‌های نرفته را کنار گذاشته و از میان آنها تسویه‌حساب را انتخاب کرده است، اما نشانه‌شناسی محتوایی فیلم‌های تهمیه میلانی، اقدام او برای شکایت قانونی را کاملا محتمل می‌کند تا آنجا که فقط می‌شد از کسی مانند تهمینه میلانی توقع چنین واکنشی را داشت.

اصل ماجرا

قصه از اینجا شروع شد که تهمینه میلانی مثل بسیاری از اهالی سینما، از عباس کیارستمی و نیکی کریمی گرفته تا رضا کیانیان، نمایشگاهی از نقاشی‌هایش برگزار کند. اواخر شهریور بود که نمایشگاه نقاشی‌های تهمینه میلانی با نام «فیلم‌هایی که نساختم» در گالری ایوان افتتاح شد. بماند که عده‌ای به اصل این کار اعتراض داشتند و این‌که فیلمساز را چه به نقاشی کردن اما اتفاقات دامنه‌داری که کار را به شکایت قانونی کشانده، در روز افتتاحیه نمایشگاه رخ داد.

چند هنرمند جوان مقابل در ورودی گالری ایوان ایستادند و در حالی که آثاری از استادان شاخص تجسمی از جمله محسن وزیری‌مقدم و بهمن محصص را در دست داشتند، این سوال را مطرح می‌کردند که آیا تهمینه میلانی و احتمالا کسانی که به این نمایشگاه می‌آیند، درباره این هنرمندان بزرگ چیزی می‌دانند و با هنر واقعی آشنا هستند یا نه! خانم میلانی معتقد است این جوان‌ها تهدید کرده‌اند که اگر نمایشگاه ادامه پیدا کند، تمام آثار خودشان را جلوی نمایشگاه به آتش خواهند کشید!

یکی دو روز بعد وقتی رسانه‌های رسمی و مجازی دست در دست هم آثار یک بانوی تصویرگر روسی به نام jenny meilihove را در کنار نقاشی‌های خانم میلانی به نمایش گذاشتند و مشخص شد میلانی از آثار این هنرمند روس به گفته خودش الهام گرفته و در حقیقت کپی کرده است، مدیر گالری ایوان نمایشگاه تهمینه میلانی را تعطیل کرد که به اعتبار خود و گالری ایوان بیشتر از این لطمه وارد نشود.

همان روزها بود که تهمینه میلانی اعلام کرد از کسانی که قصد برهم زدن نمایشگاهش را داشته‌اند و نیز از مدیر گالری که نمایشگاهش را تعطیل کرده، شکایت خواهد کرد و حالا احضاریه‌ها به دست افراد متشاکی رسیده است. آنها باید در دادگاه حاضر شوند و درباره آنچه خانم میلانی توهین و تهدید دانسته به محضر قانون پاسخ بدهند.

واکنش هنرمندان چه بود

تهمینه میلانی مثل هر شهروند دیگری حق دارد زمانی که احساس نیاز می‌کند از قانون کمک بخواهد اما به استناد بیشتر واکنش‌هایی که در فضای مجازی دیده شده، هنرمندان از او به عنوان یک فیلمساز و هنرمند این توقع وجود داشت که راهکار پخته‌تری را در پیش بگیرد. بجز دانشجویان هنر و هنرمندان جوان که این اقدام خانم میلانی را احساسی و ناپخته دانسته‌اند، برخی از پیشکسوتان عرصه هنر و گالری‌داری نیز معتقدند که میلانی با واکنش‌هایش در برابر معترضان، شأن و جایگاه هنرمند بودن، فعال مدنی‌ بودن، فمینیست‌ بودن، الگوی زنان معترض و آزاده ‌بودن و فعالیت‌های هنری‌اش را زیر سوال برده و به نوعی دست پیش را گرفته که پس نیفتد.

در یکی از همین واکنش‌ها، بهرنگ صمدزادگان از نقاشان جوان معاصر در اینستاگرامش نوشته که «با اعتراض دانشجویان موافق نبوده و همین اعتراضات ابزاری شده برای خودنمایی بیشتر فرد خودستایی که مجدانه بر جهل خود اصرار می‌ورزید.»

این نقاش جوان نوشته: «شما تفاوتی با شخصیت‌های زورگوی فیلم‌هایتان ندارید!»

و در ادامه تاکید کرده که اگر خانم میلانی دانشی می‌داشت حتما می‌دانست که اعتراض و هیجان، طبیعت جوان است و به این دلیل نباید او را به دادگاه کشاند.

نکته قابل توجه و تامل این است که بسیاری از هنرمندان جوان و پیشکسوت که به تهمینه میلانی برای واکنش حقوقی و قانونی خرده گرفته‌اند، فیلم‌هایی که این خانم کارگردان ساخته و محتوای آثارش مبنا و ملاک قضاوت قرار گرفته و از این کارگردان خواسته‌اند همچون شعارهایی که در آثارش داده در برخورد با معترضان هم پیشرو و آزادی‌خواه ظاهر می‌شده است، اما چرا تهمینه میلانی چنین نکرده است؟

چرا از تهمینه میلانی بعید نبود؟

کارنامه حرفه‌ای تهمینه میلانی و فیلم‌هایی که ساخته، جایگاهی برای این خانم فیلمساز رقم زده که با فمینیسم معادل فرض شده اما بر اساس نوع شخصیت‌پردازی و داستانگویی او در سینما، به نظر می‌رسد تهمینه میلانی یک فرافمینیست یا یک فمینیست افراطی باشد یا شایسته عناوینی از این دست. چرا که فمینیسم به عنوان یک جنبش دفاع از حقوق زنان تا آنجا پیش می‌رود که اعتباراتی برای زنان در زندگی فردی و اجتماعی مطالبه کند اما تهمینه میلانی به آنجا می‌رود که اعتبار مردان را سلب و از آنها هیولاهای بی‌رحم و خشنی بسازد که معمولا خون زنان معصوم و مظلوم را در شیشه کرده‌ و هر حق و فرصتی را از آنها زدوده‌اند.

از دریچه‌ای که تهمینه‌ میلانی جهان را در آثارش روایت می‌کند، مردها دیوهای پلیدی هستند که در بهترین حالت و معصومانه‌ترین شکل به زنان ظلم می‌کنند و زنان همواره، از گذشته تا امروز، قربانی این جهل و بلاهت و پلیدی‌های این دیوها هستند. اگر چه به هیچ عنوان نمی‌توان منکر برخی از واقعیاتی شد که میلانی در آثارش به آنها اشاره کرده و نیز نقدها و اعتراض‌های او را درباره برخی روش‌ها و قواعد ناکارآمد و اشتباه انکار کرد اما همه این واقعیت‌ها در جهانی کاملا سیاه و سفید روایت می‌شود؛ جهانی که مردانش که نماد دیگری و دیگران هستند، به کل سیاه و تاریک هستند و زنان که احتمالا تصویر و تصور تهمینه میلانی از خود اوست سفید و معصوم.

طبیعی است با چنین نگاهی تهمینه میلانی بیشتر از هر کسی با قهرمانان مظلوم و معصومش همذات‌پنداری می‌کند.

آذر مهاجر

ادبیات و هنر