روی موج نجف تا کربلا

دعا و آرزویی که در آن یک حسرت بی‌اندازه نهفته است و غم‌انگیز این که بسیاری از آدم‌های آن روزها هرگز به آرزویشان نمی‌رسند. آرزویی که تحقق آن در روزهای جنگ و بودن دیکتاتوری مانند صدام در عراق محال می‌نمود و حتی در شعارهای رزمندگان آن روزها رسیدن به کربلا یک هدف و معادل پیروزی محسوب می‌شده است.

در این سال‌ها همان‌طور که درباره سریال‌های تاریخی، مذهبی و عاشورایی تلویزیون هم گفته شد آثار محدودی تولید می‌شود و موضوع اربعین در حد یک روز خاص در تقویم باقی می‌ماند چه آن که اربعین امام حسین(ع) و آداب و مناسکش نیاز به حضور فیزیکی و طی طریق برای رسیدن به کربلا دارد اما راه بسته است.

در سال‌های انتهایی دهه 70 بالاخره به شکل محدود راه کربلا باز می‌شود اما با توجه به حکومت وقت عراق این سفرها بسیار محدود به همراه کنترل‌های امنیتی بسیار است. با سقوط صدام سفرهای گروهی بدون مجوز آغاز می‌شود. سفرهایی که با توجه به شرایط این کشور بسیار خطرناک است اما عشق بی‌نظیر به اباعبدا...(ع) و خاندان مطهر ایشان هر خطری را قابل تحمل می‌کند. در این سال‌ها هم باز اربعین یگانه مناسبت شیعیان برای چهلمین روز شهادت امامشان است اما هنوز پیاده‌روی اربعین به شکل امروزی اتفاق نمی‌افتد و لازم به توضیح است که پیاده‌روی اربعین رسمی قدیمی و محلی است که در حقیقت به احترام بازماندگان واقعه عاشورا و بازگشت‌شان با پای پیاده از شام به سوی مکه برگزار می‌شود. در برخی منابع تاریخی این‌طور آمده که کاروان بازماندگان واقعه کربلا 40 روز پس از عاشورا و هنگام مراجعت به سوی مکه و مدینه به کربلا می‌رسند و به همراه جابر بن عبدا... انصاری به عزاداری برای امام حسین(ع) و یاران شهیدشان می‌پردازند. روایتی که سندیت آن مخالفان و موافقان بسیاری در میان علمای شیعه دارد اما همین روایت در حقیقت جرقه‌های اولیه بزرگ‌ترین پیاده‌روی مذهبی جهان در حال حاضر را می‌زند.

دهه 90 در حقیقت آغاز جدی حرکتی خودجوش و مردمی به نام پیاده‌روی اربعین است. کنشی عاشقانه از سوی مردمی که همواره عشق به کربلا را در دل داشته‌اند و همان‌طور که گفته شد در سخت‌ترین شرایط برای سفر به کربلا جان خود را به خطر انداخته‌اند. در این سال‌ها اما به نظر تلویزیون مهم‌ترین نقش را در توسعه و سازماندهی این حرکت مردمی داشته است.

تلویزیون در این سال‌ها با هوشمندی اهمیت و وسعت موضوع را درک کرده و دیگر مانند دهه‌های گذشته آن را در حد یک روز وفات یا شهادت در تقویم نمی‌بیند. حالا به نظر این حرکت نیاز به یک برنامه‌ریزی جدی دارد و اولین برنامه‌ها در حقیقت سریع‌ترین واکنشی است که مجموعه رسانه ملی می‌تواند به این مراسم داشته باشد. پخش زنده پیاده‌روی اربعین به سمت کربلا نخستین برنامه‌ای است که تلویزیون برای آن برنامه‌ریزی می‌کند. توجه داشته باشیم که این حرکت با حضور تکفیری‌ها و داعش در عراق همزمان می‌شود و شگفت‌انگیز این که در بدترین شرایط امنیتی عراق هم این پیاده‌روی با باشکوه‌ترین شکل ممکن برگزار می‌شود. پخش زنده که معمولا از چند روز قبل از اربعین و از نقاط مختلف منتهی به کربلا آغاز می‌شود نیاز به یک هماهنگی لجستیکی و نیروی انسانی بسیار جدی و منظم دارد که حالا در بهترین شکل اتفاق می‌افتد و با توجه به شرایط کنونی کشور عراق و دوستی دو ملت، تلویزیون توانسته است بیشترین حضور رسانه‌ای را در مسیر و شهر کربلا داشته باشد. یک حضور بسیار مهم که باعث شده سایر ارگان‌ها و نهادهای مرتبط با این حرکت هم آرام آرام به اهمیت و وسعت موضوع واقف شوند و حالا به نظر یک عزم ملی در زمینه تسهیل این راهپیمایی عظیم وجود دارد که نقش تلویزیون در اطلاع‌رسانی آن بی‌رقیب است.

پیاده‌روی اربعین حرکتی جمعی و بی‌نظیر است که برخلاف سایر سفرهای زیارتی در ایام سال نیاز به تمکن مالی آنچنانی ندارد و اتفاقا سفری سخت و پر مشقت است که در ابتدای امر برای بسیاری غیرممکن می‌نماید. این اتفاق اما در طی سال‌های گذشته به شکلی توسعه پیدا کرده که شور و شوق برای رفتن به این سفر را می‌توان در تمام کشور مشاهده کرد و مجموعه تلویزیون هم حالا علاوه بر برنامه‌های پخش زنده برنامه‌هایی با ساختارهای مختلف را تولید می‌کند که می‌توان آن را به این شکل تقسیم‌بندی کرد:

الف: برنامه‌های نمایشی: با توجه به نوپا بودن این حرکت برنامه‌های نمایشی هنوز به تعداد بالایی نرسیده اما در بسیاری از سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیونی می‌توان رد پای این حرکت را به صورت یک داستان فرعی دید. در این میان مجموعه هاتف به کارگردانی داریوش یاری سریالی است که به صورت مستقیم و جدی به این موضوع می‌پردازد. مجموعه‌ای که داستان پیاده‌روی اربعین در آن یک داستان اصلی و جدی است و به نظر در آینده‌ای بسیار نزدیک شاهد سریال‌های بیشتری در این زمینه خواهیم بود و باید توجه داشت در این ایام عموما تلویزیون تله‌فیلم‌ها و سریال‌هایی را روی آنتن دارد که مستقیما با موضوع عاشورا مرتبط هستند.

ب: برنامه‌های ترکیبی و تحلیلی: توجه به این نکته ضروری است که عموم برنامه‌های ترکیبی و تحلیلی مربوط به ایام اربعین ماهیتی متفاوت نسبت به برنامه‌های روز عاشورا و دهه اول محرم دارند، چرا که در این ایام عموم برنامه‌های کارشناسی با محوریت آثار و پیام‌های عاشورا روی آنتن می‌رود و فرصت مناسبی برای واکاوی این واقعه عظیم وجود دارد. برنامه‌های این ایام بیشتر با حرکت حضرت زینب(س) و افشاگری‌های ایشان درباره حکومت یزید و شرایط پس از واقعه عاشورا متناسب است. شرایطی که به شکل حیرت‌انگیزی پس از 1400 سال باز در منطقه در حال تکرار است و به نظر پیام شیرزن دشت کربلا همان چیزی است که این روزها باید آن را بازخوانی کرد. نکته مهم برنامه‌های با این ساختار در این سال‌ها حضور در استودیوهای سازمان در کربلا و در حرم حضرت امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) است که می‌تواند بدون واسطه حس زیارت را به مخاطب منتقل کند. برنامه‌هایی مانند روز خدا و راوی سبز (ویژه نابینایان) در شبکه یک، اقیانوس آرام در شبکه دو، مسیر شیدایی و در آستان خورشید در شبکه سه، راویان عشق در شبکه چهار، مسیر در شبکه پنج و مجموعه موکب رسانه‌ای شبکه افق که در سال گذشته از شبکه‌های مختلف تلویزیون پخش شد و امسال هم قطعا به شکل جدی‌تری ادامه خواهد یافت. برنامه‌هایی مناسبتی که با رنگ‌آمیزی متنوع می‌تواند تمام گروه‌های سنی و مخاطبان مختلف تلویزیون را پوشش دهد.

ج: فیلم‌های مستند: واکنش مستندسازان جوان که عموما هم متعلق به تلویزیون هستند در مقابل این حرکت عظیم عاشقانه در نوع خود بی‌نظیر است. مستندساز ایرانی با هوشمندی رابطه این پیاده‌روی را با تحولات منطقه درک و پیوندی تماتیک میان آنها برقرار می‌کند. حالا عراق سرزمینی است که بسیاری از جوانان باشرف ایرانی جانشان را برای حفاظت از حرم فدا کرده‌اند و خاک عراق و سوریه بوی حججی‌ها را می‌دهد. مستند‌های اولیه با آن که بیشتر ساختاری ابتدایی براساس همراهی دوربین با آدم‌هایی که در مسیر پیاده‌روی حرکت می‌کنند دارد اما به مرور شکل و روایت‌های مختلفی می‌گیرد، ولی همواره پیاده‌روی و موکب‌هایی که مردم در مسیر که عمدتا عراقی هستند برپا می‌کنند یکی از موضوعات اصلی است و فیلمسازان از این موضوع به روایت‌های متفاوتی می‌رسند.

مستندهایی مانند شما چه کسی هستید، قصه‌های کربلا، آب مار طناب، از استکهلم تا کربلا و کربلا یک روایت نمونه‌هایی از مستند‌هایی است که در این سال‌ها ساخته و پخش شده و در این میان شبکه مستند با پخش مستندهایی مانند اربعین ساخته ناصر تقوایی در سال 1349، آثار کلاسیک مستند در حوزه مستندهای مذهبی را هم مرور می‌کند.

رسانه اربعینی

مجموعه سازمان صدا و سیما در این سال‌ها نقش پیشرویی در انعکاس واقعیت‌های پیاده‌روی بزرگ اربعین داشته و حتی با تاسیس شبکه‌ای رادیویی مانند رادیو اربعین یک فضای اختصاصی برای برنامه‌های مختص این ایام فراهم کرده است.

اربعین و پیاده‌روی‌های عاشقانه‌اش در هیچ قاب و تصویری نمی‌گنجد همان‌طور که کربلا و حماسه‌اش را نمی‌توان به تصویر کشید. تلویزیون اما در این سال‌ها در حد توانش، خالصانه گوشه‌ای از این عشق را برای مخاطبانش به تصویر کشیده است. حماسه‌ای که تا انتهای تاریخ ادامه دارد. حماسه‌ای که برخلاف تمام سفرهای دنیا با پاهای پیاده اتفاق می‌افتد....

آیین میزبانی

مجموعه‌های زیادی با موضوع اربعین ساخته شده است، اما مستندی که به‌طور خاص به موضوع موکب‌ها، نحوه پذیرایی و میزبانی شگرف از زائران امام حسین(ع) بپردازد کمتر ساخته شده است. گرچه در برنامه‌های خبری و گزارش‌هایی که از راهپیمایی بزرگ اربعین گهگاه تصاویر مختلفی از این موکب‌ها دیده‌ایم، اما حالا قرار است مجموعه مستند تازه‌ای با این موضوع روی آنتن شبکه مستند برود. تصاویری که از این موکب‌ها دیده‌ایم شوق‌انگیز است و آ‌ن‌قدر حس‌های خوب را در مخاطب زنده می‌کند که باعث تحیر هر بیننده‌ای می‌شود. حالا دو مستندساز خوب کشورمان قرار است مجموعه مستندی بسازند که یکسره به این موضوع می‌پردازد. محمود جوانبخت و رضا برجی در مجموعه مستند «آیین میزبانی» تلاش کرده‌اند زوایای ناپیدای پذیرایی از زائران حرم امام حسین(ع) را به تصویر بکشند.

دیدن این مستند که بخش اعظم آن در کشور عراق تصویر برداری شده و گوشه‌ای از شور و حال مجاوران و زائران مرقد امام حسین(ع) را بازتاب می‌دهد، پیشنهاد می‌کنیم.

مخاطب خاص و برنامه‌های دیگر

شبکه سه سیما امسال هم برنامه‌های ویژه‌ای برای اربعین در نظر گرفته است.

رسالت بوذری، مجری جوان و توانای برنامه‌های مذهبی اجرای این برنامه را به‌عهده دارد. این برنامه به‌صورت زنده از کربلای معلی روی آنتن می‌رود و با شخصیت‌های مختلف مذهبی، شاعران، مداحان، نویسندگان و... گفت‌وگو می‌کند.

برنامه شناخته شده سمت خدا هم روز اربعین برنامه‌ویژه‌ای را برای پخش در نظر گرفته است. این برنامه «همزمان با فرارسیدن اربعین حسینی روز دوشنبه هفتم آبان ماه از عمود 1080 (موکب حضرت معصومه(س) با حضور حجت‌الاسلام فرحزاد و اجرای علی اسماعیلی پخش می‌شود.

همچنین روز سه‌شنبه هشتم آبان در کربلای معلی با حجت‌الاسلام پناهیان و حجت‌الاسلام عابدینی گفت‌وگو خواهد کرد.

دیگر برنامه‌ای که شبکه سه سیما برای این ایام پخش خواهد کرد برنامه چهلچراغ است این مجموعه با اجرای محمدرضا شهیدی‌فرد با موضوع حوزه فرهنگ و هنر در ارتباط با نهضت عاشورا و حضرت سیدالشهدا(ع) خواهد بود. مهمانان برنامه نیز کارگردان، مولف و خالقان آثار مرتبط با سبک زندگی حسینی و دغدغه‌های مربوط به نهضت عاشورا خواهند بود.در آستانه خورشید هم نام برنامه‌ای است که با موضوع اربعین از این شبکه پخش خواهد شد.

این مجموعه به تهیه‌کنندگی مهدی زمانی بیدختی است که راهپیمایی از بصره تا کربلا را با اجرای میثم آقابیگی به تصویر می‌کشد. این برنامه هر روز در 4 قسمت 15 دقیقه‌ای به‌صورت زنده روانه آنتن شبکه سه سیما می‌شود.

جاذبه

شبکه افق در سال‌های گذشته حضور قدرتمندی در نمایش برنامه‌های متنوع دینی و مذهبی داشته است و در همین مدت زمانی که از آغاز پخشش می‌گذرد مجموعه قابل اعتنایی از برنامه‌های گزارشی وتحلیلی درباره جنبه‌های گوناگون آیین‌های دینی و مذهبی را به آنتن پخش سپرده است. این شبکه برای اربعین امسال برنامه ترکیبی جاذبه را تدارک دیده است. شهرام شکیبا، مجری این برنامه می‌کوشد هر شب در گفت‌وگو باکارشناسان مختلف سویه‌های مختلف قیام عاشورا را روایت کند. گفت‌وگو با یک چهره شناخته شده هنری در حوزه‌های مختلف سینما، تلویزیون، موسیقی، کتاب و... بخش نخست این برنامه را تشکیل می‌دهد و در بخش دوم شاهد گفت‌وگویی صمیمی با افرادی خواهیم بود که به‌واسطه ارتباط با امام حسین(ع) و اربعین، تحولات عمیقی در آنها ایجاد شده و اتفاقات مهمی در زندگی‌شان رقم خورده است.

مستند «او کیست» هم روایتی است از این دلدادگی و عاشقی زائران کوی حسین، بازسازی رخدادی واقعی که در اربعین سال 1391 روی داده است. این مستند از دانشگاه ورشو در لهستان آغاز می‌شود، جایی که شاید ربط چندانی به پیاده‌روی اربعین نداشته باشد اما قهرمان قصه فیلم از میان میلیون‌ها زائر سر درمی‌آورد که با پای پیاده راهی دیار عشق شده‌اند.

بهرنگ ملک محمدی