مدرنیته در عصر حجر

ایران، تمدنی بسیار کهن دارد و تمدن‌های مختلفی در سرزمین ما شکل گرفته‌اند، شهر سوخته یکی از میراث‌ گذشتگان است که در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. سیستان و بلوچستان قدمت زیادی دارد و از مناطق باستانی ایران است. تاریخ طولانی این شهر باعث شده آثار تاریخی زیادی داشته باشد، یکی از این آثار شهر سوخته است.

شهر سوخته و تمدن هوشمند و خلاق آن با بیش از 5000 سال قدمت، به‌عنوان بزرگ‌ترین استقرار شهرنشینی در نیمه شرقی فلات ایران، نمونه‌ای منحصر به‌فرد و حکایت‌گر واقعی علم، صنعت و فرهنگ گذشته‌های دور این مرز و بوم است.

شهر سوخته در 56 کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده
زابل ـ زاهدان واقع شده است. شهر سوخته در 3200 سال قبل از میلاد پایه‌گذاری شده و مردم شهر سوخته در چهار دوره بین سال‌های 3200 تا 1800 قبل از میلاد در آن سکونت داشته‌اند. در ادامه به برخی از این پیشرفت‌های شگفت انگیز اشاره می‌کنیم:

سازنده نخستین چشم مصنوعی جهان

برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش کشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30ساله بوده که در یکی از گور‌های شهر سوخته مدفون شده بوده است. چشم مصنوعی روی جمجمه او دیده می‌شود.

چشم مصنوعی یافت شده در چشم چپ او کار گذاشته شده و با وجود گذشت زمان نزدیک به 4500 سال از ساخته شدن آن هنوز سالم است. جنس این چشم مصنوعی یافت شده هنوز به‌طور کامل مشخص نشده، اما به نظر می‌رسد در ساخت آن از قیر طبیعی مخلوط به نوعی چربی جانوری استفاده شده است. روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ‌های داخل چشم توسط مفتول‌های طلایی به قطر کمتر از نیم میلی‌متری طراحی شده‌اند. مردمک این چشم در وسط طراحی شده و تعدادی خطوط موازی که تقریبا یک لوزی را تشکیل می‌دهند در پیرامون مردمک دیده می‌شود.

سرپرست گروه باستان‌شناسی شهرسوخته سید‌منصور سید‌سجادی در این باره گفته است: برای نخستین‌بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی پیدا شد‌. مطالعات اولیه نشان می‌دهد چشم چپ زن تنومند مدفون در قبر شماره 6705 مصنوعی بوده است .

جراحی مغز در شهر سوخته

یکی از شگفت‌انگیزترین یافته‌های شهر سوخته، وجود نشانه‌هایی از کهن‌ترین جراحی مغز در این شهر است. جمجمه‌ای از دختر 12 یا 13 ساله که در 4800 سال پیش، پزشکان آن دیار برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع در جمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی کردند که مدت‌ها بعد از این عمل زنده مانده است. اسکلت کامل پیدا شده از یک دختر 14 ساله که مورد جراحی مغز قرار گرفته است... چهره این دختر توسط اندام‌شناسان باستان‌شناس بازسازی شده است.

خط‌کش 5000 ساله

در کاوش‌های انجام گرفته در شهر سوخته یک ‌خط‌کش ساخته شده از چوب آبنوس کشف شد. دکتر سیدمنصور سیدسجادی، سرپرست هیات باستان‌شناسی شهر سوخته درباره خط‌کش کشف شده، گفت: این خط‌کش به طول ده سانتی‌متر با دقت نیم‌میلی‌متری و از جنس چوب آبنوس است. کشف خط‌کش در شهر سوخته زابل نشانگر این است که ساکنان این شهر باستانی پیشرفت‌های زیادی در زمینه علم ریاضیات داشته‌اند.

قدیمی‌ترین تخته نرد جهان

از گور باستانی موسوم به شماره 761 کهن‌ترین تخته نرد جهان به همراه 60مهره آن در شهر سوخته پیدا شد. این تخته نرد بسیار قدیمی‌تر از تخته نردی است که در گورستان سلطنتی «اور» در بین‌النهرین پیدا شده بود. این تخته نرد از چوب آبنوس است. روی این تخته نرد، ماری که 20 بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است. این تخته نرد 20 خانه بازی و 60 مهره دارد. مهره‌ها که در یک ظرف سفالی در کنار تخت نرد قرار داشتند از سنگ‌های رایج در شهر سوخته یعنی لاجورد، عقیق و فیروزه است.

نخستین انیمیشن جهان

باستان‌شناسان هنگام کاوش در شهر سوخته، در گوری 5000 ساله جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می‌شود. آنها پس از بررسی این شیء دریافتند نقش موجود بر آن برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه‌های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد.

آنها با نزدیک کردن این تصاویر به یکدیگر موفق شدند نمونه‌ای از یک‌تصویر متحرک را در قالب یک فیلم 20 ثانیه‌ای به دست آورند. سرپرست تیم کاوش در شهر سوخته درباره کشف اخیر خود گفت: «حرکت بز به سوی درخت و تغذیه او از برگ درختان در پنج حرکت مصور شده است. در این تصاویر نه تنها بز به سمت درخت حرکت می‌کند، بلکه جهش وی و پریدن او روی برگ درختان کاملا دیده می‌شود.»

از این جام برای نوشیدن استفاده می‌شده است. ارتفاع این جام ده سانتی‌متر و روی یک پایه استوار شده است. سجادی، درباره منحصر به‌فرد بودن این تصاویر در دنیای باستانی گفت: «تاکنون در دوره‌های پیش از تاریخی چنین تصاویری دیده نشده و ما برای اولین بار به این تصویر در شهر سوخته برخورد کرده‌ایم. در بسیاری از ظروف، اشکالی را می‌بینیم که فقط تکرار شده‌اند، اما حرکتی در آنها دیده نمی‌شود. تحقیقات ما نشان داده است این نقش، قدیمی‌ترین ایده مردمان باستان برای ارائه «تصویر متحرک» و به تعبیر امروزی «انیمیشن» است.