صدای سیمرغ روی موج رادیـو

این نگاه البته غلط نیست، اما ناقص است. رسانه‌ها در عین رقابت حرفه‌ای با یکدیگر که چندان هم دور از منطق نیست، در بزنگاه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در نقطه مشترکی به هم می‌رسند، در هم ادغام می‌شوند، مکمل هم می‌شوند و در نهایت نوعی هم‌افزایی رسانه‌ای و همگرایی را تجربه می‌کنند. در واقع گاه یک رسانه به منبع خبری رسانه دیگر بدل می‌شود و رسانه‌ای دیگر به پوشش خبری همقطاران خود می‌پردازد.

جشنواره فیلم فجر مصداق بارزی از این اتفاق است که سینما در مرکز توجه و تولید خبر قرار گرفته و بالطبع رسانه‌های دیگر نیز به پوشش اخبار و گزارش‌های آن می‌پردازند. این البته یک رابطه دو سویه و تعاملی است. یکی خوراک خبری تولید و دیگری آن را برای مصرف و استفاده، توزیع می‌کند. بدون شک در ایام جشنواره فیلم فجر، رادیو یکی از مهم‌ترین رسانه‌های فعال در این جشنواره است که به انعکاس و بازتاب آن پرداخته و علاقه‌مندان به سینما را از آنچه هر روز در جشنواره اتفاق می‌افتد آگاه می‌کند.

براساس جدول حضور شبکه‌های رادیویی در استودیوی جشنواره فیلم فجر، عوامل برنامه‌ساز شش شبکه رادیویی از ساعت 15 تا 21 هر روز، به ارائه گزارش‌های اختصاصی و پوشش برنامه‌های مختلف جشنواره در سینمای رسانه‌ها پرداختند. از بین این برنامه‌ها، سه برنامه زنده و سه برنامه تولیدی بود و مخاطبان رادیو جوان از ساعت 15 تا 16، رادیو فرهنگ از ساعت 16 تا 17، رادیو تهران از ساعت 17 تا 18، رادیو اقتصاد از ساعت 17 و 30 دقیقه تا 18 و 30 دقیقه، رادیو گفت‌وگو از ساعت 18 و 30 دقیقه تا 19 و 30 دقیقه و رادیو ایران از ساعت 20 تا 21 شنونده ویژه‌برنامه‌های سی‌وششمین جشنواره فیلم فجر بودند. حضور شش شبکه رادیو در جشنواره فیلم فجر امسال نشان از حضور پویا و فعال رادیو در انعکاس این رخداد مهم سینمایی دارد و نشان می‌دهد رادیو بیش از تلویزیون به این اتفاق توجه کرده است. ویژگی و کارکردهای رادیو نیز به گونه‌ای است که بیش از هر رسانه دیگری می‌تواند در انتقال اخبار مربوط به جشنواره با سرعت عمل کند. البته حضور شبکه‌های اجتماعی و خبرنگارانی که با گوشی همراه خود اخبار را لحظه به لحظه مخابره می‌کنند کمی کار رادیو را دشوار می‌کند، اما ویژگی‌های صوتی و همگانی بودن رسانه رادیو، امتیاز ویژه‌ای است که رسانه‌های دیگر کمتر از آن برخوردارند. رادیو نه فقط خبر که صدای جشنواره را می‌تواند به گوش مخاطبان علاقه‌مند برساند. در یک بازخوانی اجمالی می‌توان کارکرد شبکه‌های رادیویی یا مشخصا ویژه‌برنامه‌های جشنواره‌ای رادیو را به چند دسته تقسیم کرد و در چند ساحت پی گرفت. مهم‌ترین کارکردهای رادیو در پوشش جشنواره را می‌توان به موارد ذیل
تقسیم کرد.

کارکرد خبری

سرعت انتقال خبر به‌عنوان کارویژه رادیو موجب می‌شود که این رسانه بیشترین نقش را در انتقال و انتشار اخبار مربوط به جشنواره داشته باشد. حضور عملی رادیو در محل برگزاری جشنواره این امکان را به آن می‌دهد تا هم به شکل مستقیم و هم خیلی سریع و در لحظه، اخبار و رویدادهای جشنواره از جمله اکران فیلم‌ها، حضور عوامل، نشست‌های خبری و حرف و حدیث‌هایی که در آن رد و بدل می‌شود را به گوش مخاطب برساند و در واقع او را با حال و هوای جشنواره و متن و حاشیه‌های آن آشنا کند. اکران روزانه چند فیلم سینمایی، نشست‌ها و نقد و بررسی‌های مربوط به آن و حضور عوامل فیلم و عوامل رسانه، خوراک خبری داغی را برای رادیو فراهم کرد تا آن را انتقال دهد. زنده‌بودن این برنامه‌ها یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن بود که بر پویایی و نشاط برنامه‌ها افزود. ضمن این‌که جشنواره نیز از حضور رادیو و برنامه‌سازان آن در جهت گرم‌تر شدن بازار جشنواره بهره گرفت و این یک خدمت متقابل بین رادیو و جشنواره است.

کارکرد تحلیلی

از جمله کارکردهای رادیو در ایام جشنواره و به عبارت دیگر یکی از مهم‌ترین کار‌ویژه‌های رادیو جشنواره، امکانی است که برای نقد و بررسی فیلم‌ها با حضور منتقدان و تحلیلگران سینمایی ایجاد می‌کند و فراتر از اطلاعات صرف خبری به درک و شناخت مخاطبان از فیلم‌ها نیز کمک می‌کند. حضور منتقدانی که هر روز در سینمای رسانه‌ها به سر می‌برند و شرکت آنها در برنامه‌های رادیویی کمتر در طول سال برای شبکه‌های رادیویی پیش می‌آید. آنها می‌توانند از این ظرفیت بالفعل به شکل روزانه استفاده کرده و به برنامه‌های خود رونق و اعتبار ببخشند. برخی شبکه‌های رادیویی البته از کارشناس و منتقد ثابت استفاده می‌کنند و برخی دیگر دارای تنوع کارشناس بوده و سعی می‌کنند دیدگاه منتقدان مختلفی را درباره یک فیلم جویا شوند. علاقه‌مندان به سینما از این طریق هم می‌توانند نسبت به فیلم‌ها و محتوای آن اطلاعات کسب کنند و هم می‌توانند نقد و تحلیل‌های منتقدان درباره فیلم‌ها بویژه فیلم‌هایی که تماشا کرده‌اند یا به آن علاقه دارند را از زبان منتقدان بشنوند. فارغ از مخاطبان، خود عوامل فیلم از کارگردان و نویسنده گرفته تا بازیگران نیز می‌توانند با شنیدن نقد و بررسی‌ها، عملکرد خود را در ترازوی نقد منتقدان سنجیده و نسبت به ضعف و قوت‌های کار خود آگاهی یابند.

کارکرد تبلیغی ـ ترویجی

قطعا یکی از کارکردهای رادیو جشنواره فارغ از کیفیت محتوایی آنها، سهم و نقشی است که در پویاتر‌کردن جشنواره‌ها دارند. صحبت‌های گویندگان رادیویی یا منتقدان و مدیران سینمایی و حضور آنها در برنامه‌های رادیویی، می‌تواند شنوندگان را هم بر سر ذوق آورده و آنها را به تماشای فیلم‌ها یا رفتن به جشنواره تشویق کنند. ضمن این‌که در این دوره 10 روزه سینما به دلیل مرکز توجه قرار گرفتن بیشتر مورد توجه بوده و برنامه‌های رادیویی می‌توانند بر آتش این اشتیاق بیفزایند. در واقع در اینجا رادیو، فارغ از توجه به فیلم یا کارگردان و بازیگری مشخص، خود سینما را برجسته می‌کند و برگزاری جشنواره را به عنوان یک آیین جمعی سینمایی رونق می‌بخشد.

حضور 4000 دقیقه‌ای شبکه‌های رادیویی در جشنواره فیلم فجر، حضوری فعال و موثر است و نقش آن در اطلاع‌رسانی این رویداد مهم سینمایی را نمی‌توان دست کم گرفت. شاید رادیو به این دلیل که تصویر ندارد و سینما به خاطر ماهیت تصویری‌اش یک ترکیب پارادوکسیکال باشد یا موجب شود صدای جشنواره کمتر از تصویر آن در ویژه برنامه‌های رادیویی شنیده شود اما 4000 دقیقه برنامه، یک عملکرد بالاست که صرفا حضور کمی رادیو را در جشنواره تعیین می‌کند، تولیدات محتوایی شبکه‌های رادیویی در بستر این 4000 دقیقه، قطعا نقش بی‌بدیل رادیو را در بازتاب و بازنمایی جشنواره فیلم فجر بیشتر آشکار می‌سازد.

سید رضا صائمی