طرح پرداخت مستمری به کم‌درآمدها، نیامده رفت

معاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در چند ماه اخیر دست‌کم دو بار مردم و رسانه‌ها را شگفت‌زده کرده است. بار اول وقتی بود که احمد میدری، از پرداخت مستمری به کم‌درآمدها سخن گفت و اعلام کرد تمام خانوارهایی که درآمدشان کمتر از میزان تعیین شده در برنامه ششم است، می‌توانند برای دریافت مستمری مددجویی در سامانه خدمات حمایتی ثبت‌نام کنند. قرار بود در این طرح نیازمندی خانواده‌ها بر اساس محاسبه اموال منقول و غیرمنقولشان انجام شود و در صورتی که نیازمندیشان احراز شود، تحت پوشش قرار گیرند، البته طرح در همان زمان هم منتقدان زیادی داشت.

بار دومی که میدری توانست مردم و رسانه‌ها را متعجب کند، ‌همین دیروز بود که درباره آخرین وضعیت اجرای طرح پرداخت مستمری به کم‌درآمدها گفت تعداد کسانی که در سامانه رفاه اجتماعی برای شناسایی نیازمندان غیرتحت پوشش نهادهای حمایتی و پرداخت مستمری به کم‌درآمدها ثبت‌نام کرده‌اند، بسیار زیاد است و وزارت رفاه برای انجام بررسی‌های بیشتر طرح را متوقف کرده است.

معاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره رابطه میان زیادی جمعیتی که ثبت‌نام کرده‌اند و متوقف کردن طرح به ایسنا می‌گوید: با آن که اعلام کردیم فقط افراد نیازمند که دارایی و درآمدشان بیانگر نیازمند بودن آنان است، در این سامانه ثبت‌نام کنند و حتی براساس بعد خانوار سقف میزان درآمد خانوار‌های متقاضی را نیز اعلام کردیم، متاسفانه 50درصد کسانی که تاکنون در این سامانه ثبت‌نام کرده‌اند هم اکنون تحت پوشش کمیته امداد یا بهزیستی هستند و بنابراین ثبت‌نام آنها بی‌دلیل بوده است همچنین از میان 50 درصد دیگری که تحت پوشش نهادهای حمایتی نبوده و در این سامانه ثبت‌نام کرده‌اند نیز تنها یک سوم آنان مشمول بازرسی میدانی خواهند شد تا متوجه شویم نیاز آنان واقعی است یا خیر؛ سایر ثبت‌نام‌کنندگان نیز اصلا مشمول این طرح نمی‌شوند.

آیا زیاد بودن ثبت‌نام‌کنندگان و لزوم سنجش وضعیت اقتصادی آنها، می‌تواند دلیلی بر توقف اجرای یک طرح باشد؟ آنها که با ترازوی منطق این سخن را می‌سنجند، اما چنین توجیهی را بیشتر بهانه‌تراشی می‌دانند چون طبیعتا با اندک کاری در حوزه آسیب‌های اجتماعی و ارائه خدمات حمایتی می‌شود به این نتیجه رسید که معمولا وقتی سخن از طرحی حمایتی به میان می‌آید، جمعیت زیادی خود را برای استفاده محق می‌دانند و در نتیجه برای ثبت‌نام هجوم می‌آورند. پس خیل ثبت‌نام‌کنندگان در این شیوه دعوت از مردم، زیاد است و سازمانی که پیشنهاد آن را می‌دهد باید منتظر انبوهی از متقاضیان باشد که پس از غربالگریشان، نیازمندان مورد نظر را شناسایی کرده و تحت پوشش قرار بدهد.

اگر کار را به کاردان می‌سپردید

یکی از کارشناسانی که توجیه میدری را منطقی نمی‌داند، دکتر حجت‌الله عبدالملکی، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق ( ع ) است که می‌گوید فرض کنیم تعدادی از ثبت‌نام‌کنندگان، در تعریف وزارت رفاه از نیازمند، نمی‌گنجیده‌اند، اما این علت منطقی برای متوقف کردن یک طرح حمایتی نیست و معتقدم گرچه نفس حمایت از قشر کم‌درآمد پسندیده و لازم است، اما آنچه رخ داده بیشتر مانوری تبلیغاتی بوده که با شروع انتخابات آغاز شد و با پایان انتخابات، متوقف شده است، مثل یارانه‌های قطع شده‌ای که پیش از انتخابات وصل شد یا قول‌هایی که درباره تحت پوشش گرفتن برخی بیماران خاص از سوی دستگاه‌ها داده شد، اما هرگز جامه عمل نپوشیدند.

این استاد دانشگاه، سازوکار تعریف شدن حمایتی را در این طرح درست نمی‌داند و می‌گوید لازم نبود از مردم بخواهند در سامانه ثبت‌نام کنند بلکه می‌توانستند شاخص‌های شناسایی نیازمندان را در نهادهای حمایتی اصلی سازمان بهزیستی و کمیته امداد تغییر بدهند تا طیف وسیع‌تری تحت حمایت این سازمان‌ها قرار بگیرند، چرا که کمیته امداد و سازمان بهزیستی بر اساس قانون، متولیان اصلی حمایت از نیازمندان در جامعه‌اند و برحسب تجربه و دانش با روش‌های تخصصی شناسایی نیازمندان آشنا هستند.

پرویز فتاح،‌ رئیس کمیته امداد امام خمینی ( ره ) نیز در این دیدگاه با عبدالملکی هم رای است. او پیشتر در واکنش به این طرح گلایه کرد که رئیس‌جمهور در افطاری ماه رمضان از او پرسیده آیا ثبت‌نام نیازمندان در سایت به صلاح است؟ و او پاسخ داده است خیر، چون معتقد است نیازی نیست سایتی برای ثبت‌نام ایجاد شود. چون عدد بالای ثبت‌نامی‌ها و توقع از سوی مردم، روی دست سازمان‌های حمایتی می‌ماند و این همان تجربه‌ای است که به گفته فتاح، پیشتر در ماجرای یارانه‌ها شبیه آن را داشته‌اند.

رئیس کمیته امداد در آن زمان پیشنهاد کرد اگر دولت و مجلس می‌خواهند کمکی کنند، می‌توانند دامنه تحت پوشش سازمان‌های حمایتی را وسیع‌تر کنند و مثال زد که هم اکنون زنان بدسرپرست از لحاظ قانونی تحت پوشش کمیته امداد نیستند که می‌شود این قانون را اصلاح کرد یا کمیته امداد هنوز نمی‌تواند افرادی را که درآمد 200 هزار تومانی دارند، تحت پوشش قرار بدهد، اما اگر قانون اصلاح شود و سقف درآمد 400 هزار تومان شود، می‌تواند از آنها حمایت کند.

افزایش تعداد مستمری‌بگیرها هنر نیست

از دیگر منتقدان طرح پرداخت مستمری به کم‌درآمدها،دکتر محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی است؛‌ او هم به اجرای طرح پرداخت مستمری به کم‌درآمدها، انتقاداتی دارد و هم از شیوه متوقف کردن آن ناراضی است.

نماینده مردم کرمان و راور می‌داند که پس از شوک اقتصادی سال 91، که قدرت خرید مردم را به یک سوم کاهش داد، باید سیاستگذاری‌های کلان در کشور به گونه‌ای باشد که مردم دوباره قدرت خرید داشته باشند؛ اما او راه افزایش قدرت خرید مردم را پرداخت مستمری نمی‌داند بلکه اعتقاد دارد برای رسیدن به این هدف، باید تولید ناخالص داخلی افزایش پیدا کند. بر همین اساس دولت برای افزایش رفاه اجتماعی باید بر توانمندسازی اقشار کم‌درآمد تمرکز کند تا عزت نفس ملی حفظ شود و مردم وابسته به مستمری ماهانه نباشند.

رئیس کمیسیون اقتصادی توضیح می‌دهد: کسانی که در دولت‌های قبل، با توزیع مساوی یارانه میان دهک‌های کم‌درآمد و پردرآمد مخالف بودند، زمانی که خودشان هم مسئولیت اجرایی گرفتند، همین مسیر غلط را ادامه دادند. در حالی که اگر می‌خواهیم از دهک‌های کم‌درآمد حمایت کنیم، در گام اول باید یارانه دهک‌های پردرآمد را قطع می‌کردیم اما دولت به دلیل برخی تبعات، نتوانست این طرح را که قانون به او تکلیف کرده بود، اجرایی کند و پردرآمدها را از فهرست یارانه‌بگیرها خط بزند.

پورابراهیمی از این شیوه عمل نتیجه می‌گیرد وقتی مسئولان،‌ هم اکنون از ظرفیت قانونی برای حمایت از محرومان استفاده نمی‌کنند و دهک‌های پردرآمد را از فهرست یارانه‌بگیرها خارج نمی‌کنند، چگونه می‌خواهند با طرح حمایتی دیگری از محرومان حمایت کنند در حالی که خشت اول این طرح کج است چون نه «جامعه هدف» مشخص دارد و نه منابع بودجه‌ای آن تعیین شده است.

به عبارتی دیگر پیشنهاددهندگان این طرح دقیقا مشخص نکرده‌اند از چند هزار نفر یا چند میلیون نفر قصد حمایت دارند، این افراد باید چه شاخص‌هایی داشته باشند که در تعریف نیازمند از دید آنها بگنجند و از همه مهم‌تر این که بودجه اجرای این طرح قرار است از کجا تامین شود.

محمود شکری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در گفت‌وگو با جام‌جم، با رویکرد پورابراهیمی موافقت می‌کند و توضیح می‌دهد؛ استفاده از سیاست مستمری دادن برای توانمندسازی جامعه راه غیرعلمی است.

او شیوه متوقف کردن این طرح را هم نمی‌پسندد و می‌گوید: «این که وسط راه پشیمان شویم و عده‌ای را از پرداخت مستمری که وعده داده‌ایم محروم کنیم، نوعی تخطی از قول و قرارهای گذشته دولت است.»

به گفته این نماینده مجلس، راه علمی حمایت از اقشار محروم این است که ساکنان شهرهای کوچک و روستاها را توانمند کنیم و برای اشتغال آنها گامی برداریم. این همان مسیری است که در کشورهایی مانند هند و چین طی شده است و با توانمندسازی ساکنان روستاهای شان علاوه بر مقابله با فقر و محرومیت، به قطب‌های مهم اقتصادی جهان بدل شده‌اند.

این که به تعداد مستمری‌بگیران اضافه کنیم، به اعتقاد شکری اصلا هنر نیست، بلکه هنر در این است که با توانمندسازی اقشار محروم، سال به سال، تعداد مستمری‌بگیران را کاهش دهیم.