ظرفیت‌های داخلی را دریابیم

دیگر کار از توصیه و موعظه گذشته است و باید شاهد اقدامات اجرایی در کشور باشیم. سالی که رهبر معظم انقلاب به عنوان اقتصاد مقاومتی؛ تولید و اشتغال نامیدند خواسته اصلی جامعه است و برای هرکدام از بندهای اقتصاد مقاومتی راهکارهایی وجود دارد که می‌تواند مشکل‌گشای اقتصاد ایران باشد. البته همان طور که ایشان فرمودند محدودیت‌هایی وجود دارد که ناشی از عدم همکاری قدرت‌های بزرگ اقتصادی با ایران است.

ما نه دارای سرمایه کافی هستیم و نه دارای فناوری لازم. هر دوی اینها در اختیار کشورهای بزرگ صنعتی است زیرا کشورهای صنعتی تولیدکننده فناوری هستند و کشور آمریکا مدعی است که نه تنها تولید‌کننده فناوری بوده بلکه تولیدکننده علم هم هست. قطعا مقام معظم رهبری به این موضوع واقف هستند و می‌دانند که ما نمی‌توانیم یک کارخانه استراتژیکی فرضا در بخش‌های پیچیده صنعتی مثل فولاد، آلومینیوم، مس و حتی کار‌های ساده‌تر مانند ساخت کارخانه سیمان را بدون واردات ماشین آلات، تجهیزات و فناوری از خارج انجام دهیم. بنابراین این خودش یک محدودیت بزرگی است که اختیار آن در دست ما نیست ولی روی سخن ایشان در نهایت متوجه آن بود که در آن بخش‌هایی که می‌توانیم تحرک لازم را ایجاد کنیم.

این‌که محدودیت‌های برون‌مرزی متوجه کشور است همه کارشناسان به آن اذعان دارند. در بخش نفت نیز که ایران به عنوان یک کشور نفت‌خیز محسوب می‌شود از فناوری در بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی و حتی اکتشاف نفت و یا معدن بزرگ محروم است و این فناوری در اختیار کشور‌های صنعتی است و آنها هم در حال حاضر تمایلی برای شراکت و در اختیار گذاشتن این تکنولوژی به ایران ندارند اما بخش‌هایی در ایران وجود دارد که ارتباطی با برجام و خواسته کشور‌های بزرگ ندارد. مثل ایجاد تحول در بخش مسکن، ساخت آزادراه‌ها، ساخت سد‌های برق‌آبی و سدهای مخزنی. با استفاده از این ظرفیت‌ها می‌توان بخش‌های اقتصاد را سر و سامان داد. در تعطیلات نوروز شاهد بودیم که میلیارد‌ها مترمکعب باران بارید اما این رحمت الهی قابل کنترل نبود و باعث سیل و ویرانی هم شد. یعنی ما با توجه به تجربه و دانشی که در این سی و چند سال به دست آوردیم برای ساخت آزاد راه‌ها که حد اقل نیاز به 12 هزار کیلومتر را داریم نیازی به فناوری خارجی و منابع مالی خارجی نداریم. برای ساخت خطوط راه‌آهن حداکثر نیاز ما به بخش ارزی و فناوری به سی تا سی و پنج درصد می‌رسد. همچنین برای ایجاد شبکه‌های آبیاری نوین برای کاهش مصرف آب و افزایش تولیدات اساسی کشاورزی ما نیازی به فناوری خارجی نداریم.

مقام معظم رهبری دو سال پیش مسئولین وزارت راه و شهرسازی را فراخواندند و وزیر و معاونین این وزارتخانه خدمت ایشان رفتند. در آن جلسه رهبر انقلاب گفتند که اگر شما بتوانید حتی بیست درصد از منابع مالی موجود در جامعه را جذب کنید بخش بزرگی از مشکل بیکاری و رکود اقتصادی در کشور حل می‌شود و بدیهی است که چنین امکانی در کشور وجود دارد. پروژه بزرگی مثل تونل پنجاه و پنج کیلومتری کانال مانچ بدون کمک‌های دولت فرانسه و انگلستان از طریق یک شرکت سهامی عام ساخته شد. در ایران هم ما تجربه‌های گذشته‌ای داریم که این ابزار جواب داده و بازار سرمایه ابزاری است که بایستی به کمک دولت بیاید. از سوی دیگر سیاست‌های دیگر به ویژه در وزارت نفت باعث شده است که هزینه انرژی برای تولید هر تن فولاد گران باشد.

اگر بخواهم مثالی در این زمینه بزنم باید بگویم هزینه تولید فولاد در کشور کره جنوبی و چین که دارای ذخایر انرژی نیستند از ایران کمتر است. ما در اثر سیاست‌های اشتباه، قیمت گاز طبیعی برای صنایع پتروشیمی را در حد چهار برابر کشور‌های حوزه خلیج‌فارس و شمال آفریقا قرار دادیم. با این قیمت، سرمایه‌گذاری نه برای ایران و نه برای شرکت‌های خارجی امکان‌پذیر نیست.

وزارت نفت به یکی از بزرگ‌ترین نهاد‌های مشوق خام‌فروشی تبدیل شده است. یعنی وزیر نفت اعتقادی به صنایع پایین دستی نفت ندارد. با ساختن پالایشگاه مخالف است و برای ایجاد صنایع پتروشیمی با ارزش افزوده بالا نه تنها اهمیتی قائل نیست بلکه بیشترین مزاحمت‌ها را هم ایجاد می‌کند.

سیاست‌های اشتباه در حوزه انرژی

در این چارچوب و سیاست‌های متناقص و در عین حال مشکوک امکان برآورده کردن آن هدف‌هایی که ما اقتصاددان‌ها از اقتصاد مقاومتی برداشت می‌کنیم، وجود ندارد. قوانین کشور باید اصلاح شوند. ما قوانین ضدتولیدی در کشور داریم. اکنون قوانینی داریم که درگیر جریان‌های سیاسی بوده و از توسعه اقتصادی کشور ناراضی هستند. اینها یک مقدارش وظیفه وزارت اطلاعات است که در مورد این مسائل اهتمام و مشخص ‌کند که این عناصر چگونه توانسته‌اند در مراکز تصمیم‌گیری نظام نفوذ کنند و دارای قدرتی باشند که بتوانند جلوی توسعه اقتصادی کشور را بگیرند. ضمن این‌که به هر حال استفاده از اعتبارات فاینانس و استفاده از سرمایه‌های خارجی پیش زمینه‌های سیاسی می‌خواهد و همان طور که اشاره کردم اکنون کشورهای دیگر راغب به همکاری تمام قد با ایران نیستند. در حال حاضر در 200 کیلومتری آبادان و حوزه نفتی غرب کارون، کویت در حال ساخت یک پالایشگاه و چندین مجموعه پتروشیمی است که فقط ظرفیت پالایشگاه آن 610 هزار بشکه در روز است.

از سوی دیگر عربستان سعودی تصمیم دارد ظرفیت پالایشگاه‌های خود را به 10 میلیون بشکه برساند یعنی تقریبا تمام نفتی که تولید می‌کند را با ارزش افروده بالاتر بفروشد اما ما در حال افزایش ظرفیت تولید از حوزه‌های نفتی مشترک غرب کارون به یک میلیون و 200هزار بشکه در روز هستیم. آقای زنگنه وزیر نفت شخصا اعتقادی به ایجاد ارزش افزوده و اشتغال از طریق این ثروت خدادادی ندارند. کافی است ما در ایران به علت داشتن گاز طبیعی فراوان که کشورهای جنوب خلیج‌فارس از آن محروم هستند، عنوان کنیم گاز طبیعی خودمان را برای صنایع انرژی‌بر مانند پتروشیمی، فولاد و آلومینیوم به میزان 10درصد یا 5 درصد کمتر از میانگین خلیج‌فارس به سرمایه‌گذاران تحویل می‌دهیم.

با توجه به این شرایط و انجام چنین کاری تمام مناطق آزاد ما از سرمایه‌گذاری در این زمینه که دارای مزایای نسبی هستیم پر خواهد شد. داشتن بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی در ایران و داشتن چهارمین ذخایر کشف شده نفت جهان در ایران اینها مزایای نسبی نیستند، مزایای مطلق هستند اما متاسفانه با سیاست‌های غلطی که انجام گرفته ما تمام این مزایا را از دست داده‌ایم.

دکتر بهمن آرمان / اقتصاددان