پهلوانی، عیاری، فتوت و لوطی‌گری و خاطرات بازمانده از شکوه تاریخی جماعات منتسب به اینان، شبکه‌ای از مفاهیم را در ذهنیت تاریخی ما سامان داده که بخشی از تار و پود هویت ماست. این شبکه مفهومی در وجوه ایده‌آل خود همواره حسی خوشایند نیز برای ما ایجاد می‌کند، به‌رغم این حس خوشایند، باید توجه کرد که این مفاهیم در هر دوره تاریخی در مصادیقی تحول و تبدل یافته وگاه خاطر‌ه‌های ناپسند نیز آفریده ‌است. این که به‌رغم تمامی تبدلات و تحولات این مفاهیم برای ما آشنا می‌نماید و در هر سطحی که باشیم، همچنان برای ما گوشنواز، دلنشین و روح‌افزاست، حتی اگر از غیبت یا کم‌نمایی‌شان در عرصه عمل جمعی ناخرسند باشیم؛ می‌تواند موضوع پژوهشی عمیق باشد. در این نوشتار با نگاهی گذرا به شبکه مفاهیمی چون پهلوانی، فتوت، عیاری و جوانمردی خطوطی از این هزار توی درهم تنیده ما اشاراتی به منابع تاریخی دلایل تاریخی، واکاوی خواهد شد. امید که در پژوهشی ژرف، اعتبار این سخنان به طرز درخوری به بررسی درآید.