بازار طلای خراسان در تنگنا

به گزارش جام‌جم، زعفران به‌عنوان گرانبهاترین محصول کشاورزی و دارویی جهان از جایگاه ویژ‌ه‌ای در بین محصولات صنعتی و صادراتی ایران برخوردار است. بر طبق آمار حدود 78 درصد از محصول زعفران ایران در خراسان رضوی، حدود 18 درصد در خراسان جنوبی و 4 درصد باقیمانده نیز در سایر نقاط کشور کشت و تولید می‌شود. سال 94 حدود 280 تن زعفران در خراسان رضوی و حدود 50 تن نیز در خراسان جنوبی تولید شد که با توجه به قیمت 5 میلیون و 500 هزار تومانی برای هر کیلوگرم زعفران، 1540 میلیارد تومان درآمد ناخالص فقط نصیب کشاورزان خراسان رضوی کرد. در همین سال حدود 160 تن از زعفران تولید در این دو استان به 42 کشور جهان صادر شد که بخش اعظم آن مربوط به خراسان رضوی بود و درآمدزایی بالایی را نیز برای کشور به همراه داشت.

محصولی وسوسه‌انگیز

درآمدزایی بسیار بالای این محصول که به آب کمتری هم نسبت به سایر محصولات کشاورزی نیاز دارد و آن را به یک گیاه فوق استراتژیک، قهرمان خشکی و چاه نفت تجدیدپذیر و پایدار خراسان بزرگ تبدیل کرده است، باعث شده در سال‌های اخیر و در شرایط خشکسالی کشور، کشاورزان زیادی در سراسر کشور به کشت این محصول روی بیاورند، به طوری که حتی در خود خراسان رضوی هم سطح زیر کشور زعفران هر سال در حال افزایش است. این اتفاق اما بارها با اعتراض کارشناسان حوزه زعفران مواجه شده، زیرا آنها معتقدند که افزایش کشت بی‌حساب و کتاب و بی‌رویه این محصول چالش‌های زیادی را نصیب این بخش و بویژه تولیدکنندگان اصلی آن در خراسان بزرگ خواهد کرد که به دلیل شرایط اقلیمی و گرم و خشک منطقه توانایی کشت سایر محصولات را نداشته و معیشتشان از طریق تولید زعفران تامین می‌شود و رکود کاری و بیکاری آنان یعنی بیکاری صدها هزار نفر که در این خطه از این راه امرار معاش می‌کنند.

حالا اما این هشدارها نمود رسمی‌تری یافته و مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی معتقد است که اگر روند افزایش سطح کشت زعفران ادامه یابد، باید منتظر چالش‌ها و تنش‌های متعددی در این حوزه باشیم.

به گفته محمد نقیبی گرچه قانونی برای ممنوعیت کشت زعفران در غیر از مزارع کنونی آن وجود ندارد، اما توسعه بی‌رویه این محصول آن هم بدون کار کارشناسی و مشاوره با کارشناسان این حوزه، خود تولیدکنندگان و کشاورزان را در آینده‌ای نزدیک دچار مشکل خواهد کرد.

مشکل بازاریابی مناسب

وی در گفت‌وگو با جام‌جم تصریح می‌کند که اولین مشکل مربوط به بحث فروش و بازاریابی این محصول است، چراکه بازار مصرف داخلی و خارجی، بازار محدود و اشباع شده‌ای است و بی شک افزایش تولید بدون این‌که بازار مناسبی در سطح جهان برای آن ایجاد شود، باعث باقی ماندن محصول روی دست کشاورز و افت شدید قیمت و سودآوری آن خواهد شد. این کارشناس مسئول می‌افزاید: چالش دوم درخصوص گسترش سطح زیرکشت به سایر مناطق، احتمال آفت‌زدگی آن است، به طوری که هم‌اینک نیز که سطح کشت زعفران در خراسان رضوی به مناطق مرطوب شمال استان گسترش یافته، شاهد هجوم آفت‌های سایر محصولات به این محصول در این مناطق هستیم، زیرا زعفران که خاستگاهش مناطق گرم و خشک است، هنوز نتوانسته خود را با مناطق مرطوب و خنک سازگاری دهد. نقیبی یادآور می‌شود: سومین چالش این است که درصورت آفت‌زدگی زعفران باید از سم برای مقابله با آن استفاده کرد، که در صورت سم‌پاشی اثرات آن بر روی زعفران باقی مانده و با توجه به سخت گیری‌های کیفی کشورهای اروپایی و آمریکایی در بحث خرید، لطمه زیادی به برند زعفران ایران وارد خواهد شد. وی میزان افزایش سالانه سطح زیرکشت زعفران را در خراسان رضوی 5000 هکتار اعلام و بیان می‌کند: سال 1388 سطح زیر کشت زعفران در این استان 49 هزار هکتار بود که هم‌اینک به 75 هزار هکتار افزایش یافته است.

افزایش بهره‌وری به‌جای افزایش سطح زیر کشت

رامین اسمی، مسئول واحد زعفران جهادکشاورزی خراسان رضوی نیز معتقد است این افزایش تولید و سطح زیر کشت زعفران چه در خراسان رضوی و جنوبی و چه سایر استان‌های کشور درصورتی موجه خواهد بود که علاوه بر یافتن بازارهای هدف مناسب در خارج از کشور، بتوان صنایع فراوری آن را هم در کشور ایجاد کرد؛ صنایعی که بتوان از قابلیت‌های این محصول در جهت تولید داروهای گیاهی و مواد آرایشی بهداشتی ( که هم‌اکنون در دنیا وجود دارد) استفاده کرد.

به گفته وی در این صورت هم نیازی نیست که سطح زیرکشت افزایش یابد، بلکه می‌توان با استفاده از راهکارهایی که وجود دارد بهره وری در واحد سطح را افزایش داد و از همین اراضی موجود و کاهش مصرف آب کمتر تا دو برابر تولید فعلی زعفران به دست آورد.

فاطمه مرادزاده