فرونشست زمین؛ خطر رو به گسترش

به گزارش جام‌جم، آنچه سحر جمعه در غرب تهران رخ داد، شبیه همان تصویری بود که کارشناسان آب کشورمان بارها مشابه آن را در ذهن خود مجسم و وقوع عن‌قریب آن را در نقاط مختلف کشور گوشزد کرده بودند؛ اتفاقی که احتمالا ارتباط تنگاتنگی با فرونشست زمین به خاطر برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و نابودی آبخوان‌ها دارد؛ البته پیش از این نیز حوادث مختلفی از این دست در سایر استان‌های کشور چون فارس، کرمان، یزد و خراسان‌جنوبی (در ابعاد کوچک‌تر) بارها گزارش شده و اکنون ظاهرا قطار این حوادث به پایتخت رسیده است.

آنچه باعث انفجاری شدید در منطقه شهران تهران بود، شکستگی خط اصلی انتقال گاز شهری، انتشار گاز در فضای زیرزمین و تماس آن با سیم‌های لخت و پاره شده برق بود که البته همه اینها نیز در نتیجه وارد آمدن فشاری شدید به این خطوط به دلیل نشست زمین بود. اما چه عاملی باعث نشست زمین و ایجاد حفره‌ای عظیم در میدان شهران شد؟ گرچه مدیران بحران استان تهران در آخرین اظهارنظر خود اعلام کرده‌اند که کارگروهی برای بررسی این موضوع تشکیل داده‌اند و علت اصلی فرونشست زمین هنوز معلوم نیست و قرار است بزودی اعلام شود، اما از همان زمان وقوع انفجار، دلایل مختلفی برای این امر توسط مسئولان دستگاه‌های مختلف مطرح شد. بسیاری انگشت اتهام را به سمت حفاری غیراصولی تونل مترو نشانه رفتند و شهرداری را مقصر دانستند. اما برخی نیز از زاویه دیگری به ماجرا نگریسته و به دنبال یافتن ردپایی از پدیده فرونشست زمین در منطقه برآمدند. سیدجعفر تشکری‌هاشمی، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران یکی از این افراد بود که نشست زمین در طول زمان را باعث ایجاد حفره در لوله گاز، شکستن آن، نشت گاز به لایه‌های زیرین خاک و انفجار اعلام کرد. وی حتی معتقد بود که وجود تونل مترو در محل حادثه یکی از عواملی بود که باعث شد از فوران بیشتر آتش به بیرون و گستردگی خسارات در سطح زمین و بروز یک فاجعه انسانی جلوگیری شود.

تائید یک فرضیه؟

این فرضیه از سوی یکی از کارشناسان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران نیز تائید می‌شود. علی‌اصغر محمدی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: از آنجا که شهران در پایین دست رودخانه کن قرار گرفته و در سال‌های اخیر تغییر کاربری و ساخت و سازهای مسکونی زیادی در این منطقه صورت گرفته است، از میزان نفوذپذیری خاک و در نتیجه تغذیه آبخوان‌های لایه‌های زیر زمین به میزان زیادی کاسته شده که همین امر موجب خالی شدن خلل و فرج زمین از آب و به دنبال آن ایجاد حفره‌های کوچک و بزرگ در زیر زمین می‌شود، شرایطی که باعث شده لایه‌های زیرین خاک با یک تلنگر (مثل لرزه‌های ناشی از حفاری مترو یا ...)، استحکام خود را از دست داده و فرو بریزد و حادثه منطقه شهران رخ دهد.

وی با بیان این‌که نظیر این اتفاق حدود یک سال پیش نیز در چهارراه مولوی تهران رخ داد، می‌افزاید: اما حادثه منطقه شهران به دلیل تخلیه بیشتر آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی منطقه، با ابعاد گسترده‌تری همراه بود، به طوری که نشست زمین در ابعاد وسیع‌تری رخ داد، حفره عظیم‌تری ایجاد و پیامدها و خسارت‌های بیشتری را نیز به همراه داشت. این کارشناس، تهرانی‌ها و شهروندان استان تهران را در معرض خطرات و پیامدهای هولناک ناشی از فرونشست زمین دانسته و یادآور می‌شود: اکنون وضعیت سه دشت شهریار، ورامین و آبسرد در استان تهران بحرانی است، چراکه این دشت‌ها به طور متوسط سالانه 20 سانتی‌متر نشست می‌کنند که گاهی همچون حادثه شهران با ایجاد حفره‌های عظیم و خسارت‌های مالی و جانی بسیار همراه خواهد بود.

تهدید جدید تهران؟

شرایط بحرانی دشت‌های تهران و پیامدهای خطرناک فرونشست زمین در این کلانشهر گرچه مورد توجه کافی نهادهای مسئول قرار نگرفته، اما چندی پیش محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست به این مهم اشاره کرد و با بیان این‌که پدیده فرونشست زمین در تهران 90 برابر حد بحران اتحادیه اروپاست، گفت: در اتحادیه اروپا برای نشست سالانه چهار میلی‌متر خاک،کمیته بحران تشکیل می‌دهند، اما در جنوب تهران در دشت معین‌آباد ورامین سالانه 36 سانتی‌متر پدیده فرونشست زمین رخ می‌دهد، اما آب از آب تکان نمی‌خورد.

تهدید کشور با پدیده فرونشست

پدیده فرونشست زمین البته منحصر به استان تهران و دشت‌های آن نیست و اکنون تقریبا تمام مناطق کشور را تهدید می‌کند. در دشت‌های استان‌هایی چون فارس، همدان، چهارمحال و بختیاری، خراسان‌رضوی و خراسان‌جنوبی نیز تاکنون با پیشروی‌های زیادی همراه بوده است. دکتر داود رضاعرب، دکترای منابع آب و مدیر موسسه پژوهشی راهبرد دانش به جام‌جم می‌گوید: ادامه این روند موجب می‌شود در آینده‌ای نه چندان دور شاهد قطعی‌های سراسری برق باشیم؛ همچنین خواهیم دید که لوله‌های نفت و گاز ما بر اثر فرونشست دشت‌ها در هم خواهد شکست. جاده‌ها و خطوط راه‌آهن نیز به علت فرونشست آسیب‌های فراوانی خواهد دید؛ اتفاقی مشابه آنچه در منطقه شهران مشاهده شد. همین حالا در همدان و در دشت کبودرآهنگ نیز به علت ناپایدار بودن دشت، هیچ خطوط لوله‌ای قرار نیست گذر کند. اگر در این منطقه نیروگاه برق وجود داشت، ممکن بود به از دست رفتن آن بینجامد.

فاطمه مرادزاده