سیاست‌ تشویقی و تنبیهی برای نوسازی ناوگان فرسوده

در جریان بررسی لایحه بودجه 95 در مجلس شورای اسلامی، نمایندگان مجلس به پیشنهاد کمیسیون تلفیق درباره حفظ کارت سوخت و دو نرخی شدن قیمت بنزین در سی و یکم فروردین ماه رای مثبت دادند. تصویب این طرح در همان ابتدا با مخالفت‌هایی از جمله از طرف وزیرنفت همراه بود. پیش از این نیز وزیر نفت در نشست خبری در 20 بهمن‌ماه گفته بود: «موافق ادامه استفاده از کارت سوخت بنزین نیستم.»

بیژن حاج‌محمدرضا، رئیس اتحادیه جایگاهداران سوخت نیز بدون اشاره به دستاوردهای حفظ کارت سوخت خواستار تجدید نظر در تصمیم مجلس شده است؛ در حالی که سهمیه‌بندی بنزین بر بستر سامانه هوشمند سوخت، ابزار قدرتمندی را برای سیاستگذاری درست در اختیار دولت قرار می‌دهد.

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های سیاستگذاران بخش حمل‌ونقل، کاهش آلودگی ناشی از تردد خودروهاست، چرا که قسمت عمده آلاینده‌های کلانشهرها را وسایل نقلیه متحرک تشکیل داده‌اند. به عنوان مثال، قالیباف شهردار تهران اعلام کرده است سالانه 800 هزارتن آلاینده وارد هوای تهران می‌شود و حدود 82 درصد آنها توسط منابع متحرک یعنی وسایل حمل ونقل شخصی، غیرشخصی و موتورسیکلت‌ها تولید می‌شود. آلودگی هوا توسط وسایل نقلیه زمانی تشدید می‌‌شود که این وسایل فرسوده باشند و از استانداردهای فعالیت در سطح شهر برخوردار نباشند. وسایل نقلیه فرسوده علاوه بر آلودگی هوای شهر، باعث مصرف سوخت اضافی تا 2برابر نیز می‌شوند.

تاکنون برنامه‌های مختلفی برای جایگزینی خودروهای فرسوده طراحی شده است. طبق قانون برنامه چهارم توسعه، دولت موظف شده بود از سال 1384 تا 1388 به ترتیب سالانه 200، 300، 400، 500 و 600 هزار دستگاه خودروی فرسوده را از رده خارج کند، ولی شواهد نشان‌دهنده عدم توفیق در نیل به اهداف برنامه است و اظهارات مطرح شده از به وجود آمدن برخی تغییرات در این برنامه نشان دارد. به‌عنوان مثال خودروهایی که تا اوایل سال 89 یعنی پایان پنج سال برنامه چهارم از رده خارج شده‌اند حدود 750 هزار دستگاه بوده که معادل تعهد دو سال و نیم برنامه چهارم است.

یکی از راهبردهای حاکمیتی برای جایگزینی خودروهای فرسوده استفاده از ظرفیت کارت سوخت است. می‌توان با اعطای سهمیه تشویقی به خودروهای زیر پنج سال و کاهش یا قطع سهمیه خودروهای بالای 15 سال، انگیزه‌ها را برای نوسازی ناوگان فرسوده افزایش داد. به عنوان مثال، درتیر ماه 93 ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور کارت سوخت خودروهای شخصی بالای 25 سال و موتور‌سیکلت‌های بالای ده سال را غیر‌فعال کرد. تا پیش از این اقدام، مالکان خودروهای فرسوده انگیزه کمتری برای تعویض خودروهای خود داشتند و به دلیل اختلاف قیمت سوخت سهمیه در کارت سوخت و قیمت سوخت آزاد، صرفه و انگیزه اقتصادی بیشتری برای تعویض خودروهای فرسوده به وجود آمد. در واقع وجود ظرفیت کارت سوخت باعث شد براحتی با اتخاذ تصمیمی صحیح، در فرآیند تعویض خودروهای فرسوده تسریع شود.

اگرچه طرح ها و برنامه‌های مختلفی برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده تدوین شده، اما استفاده از ظرفیت کارت سوخت به دلیل ارتباط روزانه مردم با آن، تاثیرگذاری بیشتری در روند اجرایی آن خواهد داشت. با استفاده از سهمیه سوخت و سامانه هوشمند می‌توان سیاست‌های تشویقی و تنبیهی متعددی اعمال و نوسازی ناوگان فرسوده را تسهیل کرد. این اقدام علاوه بر کاستن آلودگی هوا، مصرف سوخت را نیز کاهش می دهد و این قابلیت بسادگی امکان اجرایی شدن برای سایر استانداردهای آلایندگی در بستر کارت سوخت را دارد.

محسن دانشمند