دریاچه ارومیه همچنان در وضعیت اورژانسی

دیدیم که دریاچه آنها خشک شد و به ندانم‌کاری مسئولان آنها تاختیم، اما حواسمان نبود که بزرگ‌ترین دریاچه خودمان هم در حال خشک شدن است. آن‌قدر غافل بودیم تا این که دوسوم دریاچه ارومیه خشک شد. حالا یکی دو سال است که دولت متوجه جدی بودن بحران شده و اقداماتی در این زمینه انجام داده است.

با دکتر مسعود تجریشی، رئیس گروه علمی و فناوری ستاد احیای دریاچه ارومیه و استاد دانشگاه صنعتی شریف درباره آخرین وضعیت دریاچه ارومیه گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

خبرهای خوشی از دریاچه ارومیه به گوش می‌رسد. مسئولان گفته‌اند عمق این دریاچه بیش از نیم‌ متر افزایش پیدا کرده است. در حال حاضر دریاچه در چه شرایطی است؟

دریاچه ارومیه طی 20 سال منتهی به سال 1392 تقریبا به طور میانگین سالی 40 سانتی‌متر از ترازش کاسته شد؛ یعنی هشت متر عمق آب آن از دست رفت؛ چیزی حدود 40 میلیارد مترمکعب آب؛ به اندازه مجموع آبی که پشت سدهای ایران ذخیره شده است. در این سال‌ها اجازه ندادیم آب به میزان کافی وارد دریاچه شود و هر سال نیز حدود یک متر از آب دریاچه تبخیر شد. سرانجام کار به جایی رسید که در شهریور 1394 قسمت شمالی و جنوبی دریاچه از یکدیگر جدا شد، اما با اقداماتی که در سال گذشته صورت گرفت، عمق آب افزایش یافت و از وخیم‌تر شدن وضعیت آن جلوگیری شد.

آیا این افزایش عمق به لطف بارش‌های یکی دو سال اخیر صورت گرفته است؟

بارش‌های امسال مانند سال گذشته بود و تغییر چندانی نداشت، اما اتفاقی که از سال 94 توسط دستگاه‌های اجرایی صورت گرفت، اتصال رودخانه زرینه‌رود به سیمینه‌رود بود. با این اقدام آب‌هایی که در گذشته در منطقه پخش و تبخیر می‌شد، جمع‌آوری و به دریاچه ارومیه منتقل شد. از سوی دیگر، لایروبی رودخانه‌ها در شرق، غرب و جنوب دریاچه انجام شد. پیش از لایروبی، آب در داخل این رودخانه‌ها پخش می‌شد و به پیکره دریاچه نمی‌رسد.

همچنین از وزارت نیرو درخواست شد در فصلی که کشاورزی به آب نیاز ندارد، آب پشت سدها را به سمت دریاچه رها کند. سال گذشته دستگاه‌های اجرایی با این توجیه که کشاورزی منطقه به این آب نیاز دارد، فقط 8 درصد آب را رها کردند، ولی امسال 16 درصد مصوبه هیات وزیران بود که در اسفند گذشته و فروردین امسال روانه دریاچه شد. بر این اساس، به تراز قابل قبولی نسبت به سال‌های گذشته دست یافتیم.

با این تفاسیر می‌توان امید داشت که دریاچه از بحران خارج شده است؟

امسال نسبت به سال گذشته 60 سانتی‌متر عمق آب افزایش یافته است. باید توجه داشته باشیم که هر سال یک متر از آب دریاچه تبخیر می‌شود. بنابراین پیش‌بینی می‌شود در شهریورماه قسمت شمالی و جنوبی دریاچه از هم جدا شود، ولی امیدواریم در طول سال‌های آینده که پروژه‌ها به صورت گسترده‌تری اجرا می‌شود و کاهش مصرف آب کشاورزی مورد توجه جدی‌تر قرار می‌گیرد، وضع دریاچه از حالت بحران خارج شود. ما برای این مسأله نیاز داریم ارتفاع آب را به 110 تا 120 سانتی متر برسانیم. برای دریاچه‌ای که حوزه آبگیرش حدود 3500 کیلومتر است، به 3.6 میلیارد مترمکعب آب در سال نیاز داریم، اما امسال چیزی حدود 1.6 میلیارد مترمکعب آب وارد دریاچه شده است.

آیا در ماه‌های آتی آب رودخانه‌ها همچنان وارد دریاچه می‌شود؟

انتظار داریم تا آخر اردیبهشت آب وارد دریاچه شود، اما از خرداد با شروع کشاورزی آبی برای دریاچه نمی‌ماند تا اواخر شهریور. همچنین بارندگی پاییزه در منطقه قوت چندانی ندارد و باید بر بارندگی بهاره حساب کرد. حدود 50 درصد آبی که وارد دریاچه می‌شود ناشی از باران‌های بهاره و ذوب برف در اواخر زمستان و اوایل بهار است.

آیا اقدامی در اصلاح مصرف آب کشاورزی صورت نگرفته است؟

سابقا در منطقه در فصل بارش‌ها از سردهانه رودخانه‌ها آب را به مزارع می‌فرستادند که محلی‌ها به آن یخ‌آب می‌گویند و معتقدند با این اقدام و یخ زدن آب در مزارع، محصول آفت کمتری می‌زند. درحالی ‌که چنین تصوری غلط است. امسال اجازه آبگیری از سردهانه‌ها داده نشد و با کنترل این موضوع ،آب‌ها به سوی دریاچه هدایت شد.

آیا این اقدام با اقناع کشاورزان صورت گرفت؟

پژوهشی توسط دانشگاه تبریز در این زمینه انجام شد که مشخص کرد این تصور کشاورزان پایه و اساس علمی ندارد. این مسأله با کشاورزان و دستگاه‌ها اجرایی در میان گذاشته شد و دستگاه‌ های دولتی اجازه برداشت از آب را ندادند.

کمیل انتظاری - ایران