ترویج علم در ایران متولی ندارد

برزو سال‌ها بعد به دلایلی که شاید مهم‌ترینش دیدار و همنشینی نزدیک با فضانوردان روسی بود، عازم روسیه شد. ارتباط او با فضانوردان روسی آن‌قدر صمیمی است که آنها بسیاری از خاطرات ناگفته‌ فضانوردی شوروی سابق را در قالب حرف‌های در گوشی به او گفته‌اند و بسیاری از یادگارهای سفر خود به ایستگاه‌ فضایی بین‌المللی و ایستگاه میر را به او هدیه کرده‌اند.‌

تلاش سیروس برزو در ترویج دانش فضایی به اهدای سیزدهمین جایزه ترویج علم به او در سال 92 منجر شد. وی در مراسم اهدای جایزه در اعتراض به وضع ترویج علم در ایران و به‌ویژه وضع مطبوعات علمی، از پذیرفتن جایزه خود سرباز زد. به این امید که شاید این حرکت نمادین، مسئولان را از خواب غفلت بیدار کند. حالا پس از دو سال و در آغاز هفته ترویج‌علم، سراغ سیروس برزو رفته‌ایم و با او که به‌تازگی از روسیه برگشته است، گفت‌وگو کرده‌ایم.

آقای برزو آیا وضع ترویج علم در ایران نسبت به دو سال پیش که به آن معترض بودید بهبود یافته است؟

ما این روزها با وضع شگفت‌آوری مواجه هستیم. به من جایزه ترویج علم اهدا کردند و پس از آن نمایشگاه فضایی‌ام در فرهنگسرای اشراق تعطیل شد. سال بعد از آن، جایزه ترویج علم به مجله نجوم اهدا شد و حالا شماره اخیر مجله نجوم به علت مشکلات مالی منتشر نشده و نیمه‌تعطیل است. به جای این که وقتی نهادهای موثر در ترویج علم معرفی می‌شوند از آنها حمایت شود، در مسیر زوال قرار می‌گیرند. مجله آسمان شب هم امسال فقط یک شماره اش روی گیشه رفته است. برای‌ این وضع باید فکری بشود. اینها را چه کسی باید حمایت کند؟ به نظر من وضع نه فقط بهتر نشده که بدتر هم شده است. روزنه‌های قبلی هم که برای حمایت از مروجان علم و به‌ویژه مطبوعات علمی وجود داشت، گویی بسته شده است.

متولی رسیدگی به وضع فعلی کیست؟

مساله همین است که ترویج علم در ایران متولی ندارد. وگرنه وضع ما این نبود. ترویج علم فقط وظیفه انجمن ترویج علم نیست. هر وزارتخانه‌ای در چارچوب مأموریت‌هایی که برای خود تعریف می‌کند، باید سهمی در ترویج علم و افزایش آگاهی بدنه جامعه داشته باشد. مثلا وزارت بهداشت باید دانش مردم در حوزه سلامت و بهداشت را بالا ببرد و ردیف بودجه مشخصی در طول سال داشته باشد و آن را به روشنی اعلام کند. اگر در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند، خواهند دید که به مرور لازم نیست انرژی زیادی را صرف واردات و تولید دارو کنند. بدنه جامعه ما با مقوله منابع معتبر در حوزه دانش آشنایی ندارد و همین می‌شود که شایعات غیر‌علمی به آسانی در فضای مجازی منتشر می‌شوند. ما اصلا راهبرد و متولی برای ترویج علم نداریم.

در کشورهای دیگر ـ مثلا در روسیه که شما زندگی می‌کنید ـ وضع چطور است؟

در کشورهایی مثل روسیه که در علم به‌طور پایه‌ای کار شده، می‌بینیم به ترویج علم‌ به‌طور اصولی می‌پردازند. مثلا در مدارس روسیه کلاس‌های علوم و تاریخ و... برقرار است و دانش‌آموزان در هر کلاسی که باشند وارد آن فضا می‌شوند و با انواع وسایل کمک آموزشی مرتبط با آن علم ـ نه به صورت تزئینی ـ بلکه واقعا کار می‌کنند و می‌آموزند و علاقه‌مند می‌شوند. به علاوه بخش مهمی از وقت دانش‌آموزان در موزه‌های علم سپری می‌شود. شما هر زمان در روز به موزه‌های علم بروید، چند صد دانش‌آموز را می‌بینید که به موزه آورده‌اند؛ آن هم نه برای تفریح که رهایشان کنند. واقعا بازدید دقیق از موزه جزئی از فرآیند آموزش تلقی می‌شود. در موزه برای دانش‌آموزان سنین مختلف، راهنمای مخصوص و آموزش دیده وجود دارد. دانش‌آموز در موزه عملا با مفاهیم علمی روبه‌رو می‌شود.

نقش انجمن ترویج علم در بهبود این وضع و رفع این اشکال را چطور ارزیابی می‌کنید؟

انجمن ترویج علم فعلا متشکل از عده‌ای علاقه مند است که حمایت نمی‌شوند و سالی یک بار جایزه‌ای اهدا می‌کنند و بعد هم می‌روند تا سال دیگر. من قبلا پیشنهاد کرده‌ام انجمن ترویج علم به جای لوح و تندیس، بیاید به برندگان مدال بدهد. برندگان می‌توانند این مدال را روی سینه نصب کنند و در برنامه‌های مختلف حاضر شوند. از آنها سوال می‌شود این مدال چیست و در این صورت پاسخ دارندگان مدال خود به تبلیغی برای انجمن ترویج علم و بحث ترویج علم بدل خواهد شد. بعلاوه انجمن ترویج علم نباید فقط جایزه‌ای بدهد و بعد برندگان جایزه را فراموش کند. این انجمن باید زمینه لازم را فراهم کند تا برندگان جوایزش بیشتر از قبل به حال جامعه مفید واقع شوند. باید با مراکز مختلف مکاتبه کند که به سبب جایزه‌ای که به نهادی یا شخصی داده‌اند، مسئولان بیشتر از آنها حمایت کنند. حتی با خیرین تماس بگیرد تا شاهد نباشیم، مجله‌ای که درست یک‌سال پیش برنده جایزه ترویج علم شده، به علت نبود حمایت در آستانه تعطیلی قرار بگیرد.

قبلا گفته بودید آماده‌اید گنجینه فضایی خود را وقف کنید. آیا برای این کار حامی پیدا شد؟

بعضی مراکز پیغام دادند بیایید گنجینه‌تان را به ما بدهید و ‌به نمایش بگذارید. ولی من قبول نکردم. از کجا معلوم که با تغییر مدیر آن مرکز، مدیر بعدی به اهمیت آن واقف باشد و به‌تدریج گنجینه فضایی که عمرم را صرف جمع‌آوری‌اش کرده‌ام در طول چند سال از بین نرود. من از خیرین مدرسه‌ساز و علاقه‌مندان به ترویج علم دعوت می‌کنم بیایند ساختمانی را وقف موزه دانش فضایی و فضانوردی کنند و من هم وسایل فضایی ارزشمندی که دارم را وقف می‌کنم تا مطمئن باشم گزندی به آن نمی‌رسد. از دو سال پیش که این مساله را مطرح کردم هیچ حامی پیدا نشد. خیلی از این وسایل فضانوردی در گنجینه من جزو ابزارهای محرمانه‌ای است که با نفوذ دوستان فضانوردم در روسیه امکان انتقال به ایران را پیدا کرده است. من اینها را ثروت ملی می‌دانم. اگر ساختمانی وقف این کار شود و هیات امنایی برای نظارت بر این موزه تشکیل شود، آماده‌ام وسایلم را وقف عموم جامعه کنم.