هنر و دنیای عشق سرعت‌ها

خالقان این آثار اغلب می‌گویند انسان امروز وقت شنیدن و دیدن چیزهایی را که زمان زیادی می‌گیرد، ندارد. دیگر کسی رمان چند جلدی نمی‌خواند و می‌گوید وقت خواندن داستان کوتاه دو سه صفحه‌ای را دارد و نمی‌تواند برای ادبیات مفصل و پر از کلمات و جمله‌های توصیفی وقت بگذارد.

همه دنبال اصل موضوع هستند، در صورتی که شاید موضوع اصلی در هنر در همان کشش‌ها و تأکیدات و کلمه و جمله‌های توصیفی باشد. با نگاهی به تاریخ هنر در خواهیم یافت که بهترین‌ها آنهایی هستند که احتیاج به وقت گذاشتن و زمانی قابل توجه دارند.

کسی نمی‌تواند از جنگ و صلح و آناکارنینا (تولستوی)، بینوایان (ویکتور هوگو)، ابله و جنایت و مکافات (داستایوفسکی)، غرور و تعصب (جین آستین)، کلیدر (محمود دولت‌آبادی) و... اپراهای موتزارت، قطعات تکان‌دهنده باخ و بتهوون و فیلم‌های سه ساعته و موقر جان فورد بگذرد. همه این شاهکارهای هنر نیاز به زمان و آهستگی دارند و زندگی سریع نمی‌تواند از آنها پر شود.

این میل به هنر سریعی که زود به نتیجه می‌رسد از همان اهمیت مقصد می‌آید، که در جایی برتر نسبت به مسیر نشسته است، دیگر کسی به کیفیت زندگی نمی‌اندیشد و تنها کمیت آن را بیشتر می‌کند. هنر به همین میزان بالا رفتن سرعت، نقشی هر چه کمتر در زندگی پیدا کرده و دارای جایگاهی گذرا و مصرفی در زندگی ما شده است.

آیا نمی‌شود با این اهمیت یافتن سرعت، آن هم با حالتی جنون آسا و غیرقابل تأمل نتیجه گرفت که انسان «عصر سرعت» بی فرهنگ شده است؟ فرهنگ نوعی توجه به حالات درونی و معنوی است. در هیچ یک از ادیان الهی سرعت در عبادت و انجام امور معنوی توصیه نشده است، در مقابل توجه و تأمل و بریدن از زمان توسط همه ادیان توصیه شده است.

انسان معاصر با بحران‌های زیادی روبه‌روست که سرعت در همه آنها به‌عنوان یک روش اصلی حاکم است.

در جهان سرعت یافته، فیلم‌ها دیگر با دیالوگ‌های زیبا و به یادماندنی، نماهای زیبا و طولانی و شخصیت‌هایی عمیق و تأثیرگذار ساخته نمی‌شوند. کتاب‌ها دیگر برآمده از توجه و تجربه نیست بلکه تنها لحظاتی کوتاه بین کارهای دیگر را پر می‌کند و برای همین دیگر یک زندگی را بازنمایی نمی‌کند. حالا دیگر آگهی‌های بازرگانی چند ثانیه‌ای و تابلوهای نه‌چندان جذاب آویزان در خیابان‌های شلوغ و دودآلود همه ارتباط ما با هنر شده است.

تازه در این تابلوها و اگهی‌ها و جمله‌های کوتاه آنچه دیده نمی‌شود زیبایی است بلکه بیشتر هدف و مقصود مورد توجه قرار می‌گیرد. درست شبیه اتفاقی که برای اخبار افتاده که سرعت در روایت شدن آنها جای صحت و امانت را گرفته است. بحران فرهنگی بشر امروز بحران سرعت کوری است که همه نادیدنی‌ها و فکرها و توجه‌ها را پنهان کرده است.

سهراب شکیب - جام جم