راهکارهایی برای افزایش قاطعیت یا رفتار قاطعانه با دیگران

آیا می‌توانید بدون خرید از مغازه‌ای پول خرد کنید؟ آیا می‌توانید در مترو به یک فال‌فروش «نه» بگویید؟ آیا می‌توانید جنس خریداری ‌شده معیوب را بازگردانید؟ آیا می‌توانید از راننده تاکسی بخواهید که رادیو را خاموش کند چون مزاحم مطالعه شماست؟ آیا می‌توانید غذای نامناسبی را که از بیرون تهیه کرده‌اید برگردانید؟ آیا می‌توانید کار عملی دانشجویی را که یک کپی بیش نیست برگردانید؟ آیا می‌توانید همسایه طبقه بالا را به رعایت سکوت و آرامش دعوت کنید؟ اگر می‌توانید لازم نیست ادامه این مطلب را بخوانید! شما فرد قاطعی هستید! ولی اگر نمی‌توانید این متن برای شما نوشته شده است!
مهارت ابراز وجود یا جرأت‌ورزی یک مهارت ارتباطی و مربوط به روابط بین‌فردی است. اگرچه ابراز وجود همیشه به تأمین خواسته‌های شما منجر نخواهد شد اما باعث احساس خوبی نسبت به خودتان می‌شود که برای سلامت جسم و روان اهمیت بسزایی دارد. از طرفی ارتباط ناموثر عامل تنهایی، مشکلات خانوادگی، عدم صلاحیت و نارضایتی شغلی، فشارهای روانی، بیماری جسمی و حتی مرگ است!
ابراز وجود یا قاطعیت یعنی حمایت‌کردن از حق و عقیده خود بدون این‌که به حق و عقیده دیگران تجاوزی شود. ژوزف ولپی مبدع ابراز وجود آن را این‌گونه تعریف می‌کند: ابراز مناسب هرگونه احساسی نسبت به طرف مقابل بدون احساس اضطراب. بنابراین، افرادی که در موقعیت‌های می‌ان‌فردی منفعل یا پرخاشگر هستند موردهای مناسبی برای جرأت‌آموزی تلقی می‌شوند. جرأت‌آموزی برای اغلب اضطراب‌های مربوط به تعامل‌های میان فردی یک درمان انتخابی محسوب می‌شود. در یک کلام، ابراز وجود، مخالف سبک زندگی روان‌رنجور است چون کسانی‌که دچار کسالت روانی هستند همیشه از زیادی نیروهای بازدارنده رنج می‌برند. به عبارتی، فرد غیرقاطع چون در عمل، خودش نیست مضطرب است.
وقتی آنچه را درست می‌دانید انجام نمی‌دهید، به خود شک خواهید کرد و اعتماد به نفس خود را از دست خواهید داد و هنگامی که برای رسیدن به آنچه که می‌خواهد تلاش نمی‌کنید عزت نفس خود را از دست می‌دهید و در نتیجه احساس حقارت خواهید کرد. البته قاطع‌بودن کار آسانی نیست.
در برخی موقعیت‌ها بر سر حرف خود ایستادن و رفتار قاطع داشتن می‌تواند خطرناک باشد. برای مثال، وقتی که با یک زورگیر مواجه می‌شوید! به‌علاوه، رفتار قاطع در برخی فرهنگ‌ها، به‌ویژه برای زنان متداول نیست اما با این وجود رفتار قاطع اغلب نتایج مثبتی دارد. تعریف قاطعیت این است که رفتار متناسب باشد.

به‌طور خلاصه رفتار بین‌فردی به سه دسته تقسیم می‌شود:
رفتار انفعالی:
یعنی ابراز نکردن نیاز و احساسات خود یا ابراز آن‌ها به نحوی بسیار ضعیف به‌طوری‌که دیده و درک نمی‌شوند.
رفتار تهاجمی:
خواستن چیزی یا بیان احساس به شیوه‌ای که با تهدید یا تمسخر یا تحقیر همراه است و موجب رنجش دیگران می‌شود.
رفتار قاطع:
ابراز درخواست و احساس خود به نحوی صادقانه و احترام‌آمیز که به حقوق دیگران نیز تخطی نکرده یا افراد را خوار و خفیف نمی‌کند. قاطع بودن همانند دو روی یک سکه است؛ یک روی آن درخواست‌کردن چیزی است که می‌خواهید و روی دیگر آن امتناع از انجام آنچه که نمی‌خواهید. برای داشتن رفتار قاطع باید آنچه می‌خواهید را «به روشنی» بیان کنید، از حق خود برای داشتن آنچه که می‌خواهید دفاع کنید، احساس خود را به زبان بیاورید، از انجام کاری که به نفع شما نیست امتناع کنید و در عین حال به طرف مقابل خود احترام بگذارید.

آموزش ابراز وجود، اغلب فرد را مجبور به ارزیابی مجدد ارزش‌های اساسی زندگی خود می‌سازد. برای یادگیری ابراز وجود می‌توانید از یک روان‌شناس، دوره‌های آموزش ارتباط موثر و کتاب‌هایی که در این زمینه وجود دارد، بهره‌ببرید اما در این‌جا چند توصیه برای تمرین ابراز وجود مطرح می‌شود:
*در ابتدا مطمئن شوید برای مسائل واقعی به ابراز وجود می‌پردازید. به‌علاوه، اول مطمئن شوید که چه می‌خواهید بگویید: «بله» یا «نه»؟ اگر می‌خواهید «نه» بگویید ابتدا کلمه «نه» را گفته سپس دلایل خود را توضیح دهید. برای این کار از عباراتی با ضمیر «من» استفاده کنید و به جای سرزنش یا محکوم‌کردن طرف مقابل به مطرح‌کردن موضوع بپردازید تا جایی که می‌توانید پاسخ کوتاهی داده و از دادن توضیحات طولانی و آوردن دلایل زیاد خودداری کنید.
*سعی کنید حرکات غیرکلامیتان با پیامی که می‌فرستید همخوانی داشته باشد. درخواست خود را به‌صورت واضح و مستقیم بیان کنید. همواره به‌خاطر داشته باشید که پرخاشگری عملی علیه دیگران بوده، اما ابراز وجود ایستادگی مناسب برای حقوق خودتان است.
*اگر در زمینه‌ای نمی‌توانید ابراز وجود کنید؛ روشی را که در زمینه‌های دیگر موجب موفقیت شما شده‌ در این مورد به‌کار بگیرید.
*تمرین کنید در امور غیرمهم حرفتان را بزنید.
*عمل کنید! همین که اعمال شما تغییر کند احساسات و افکار شما نیز تغییر خواهد کرد.
*به یاد داشته باشید که توانایی ابراز وجود یک حالت دایمی نیست. همان‌طور که شما تغییر می‌‌کنید اوضاع زندگی نیز تغییر می‌کند و با مسائل جدیدی برخورد می‌‌کنید پس مهارت‌های جدیدی لازم دارید. برای مثال، رفتار، رفتار می‌آفریند. یعنی، تقریبا هر پیام ابراز وجود به‌عنوان یک حمله تجربه می‌شود و در پاسخ به آن نیز تقریبا همیشه یک حمله متقابل صورت می‌گیرد! هنگام مواجهه با این رفتار قابل پیش‌بینی دیگران، می‌توانید با کمک فرآیند ابراز وجود به موفقیت‌های زیادی دست پیدا کنید. برای این کار شما باید حقوق خود را بشناسید و برای به دست آوردن آن‌ها ایستادگی کنید.

همیشه پنج حق اساسی وجود دارد:
١- تا زمانی که مزاحم کسی نباشید حق انجام هر کاری را دارید.
٢- حق دارید ارزش و مقام خود را با ابراز وجود حفظ کنید.
٣- حق دارید از دیگران تقاضا کنید و آن‌ها نیز حق دارند به شما بگویند نه!
۴- باید بدانید که در رابطه با دیگران مرزهایی وجود دارد که حقوق افراد در آن‌ها کاملا مشخص نیست اما شما همیشه این حق را دارید که مسأله را با طرف مقابلتان در میان بگذارید و آن را روشن کنید.
۵- شما حق دارید حقوق خود را به‌دست آورید. حقوق فردی دیگر عبارتند از حق آری یا نه گفتن، حق ابراز احساسات، حق انتخاب، حق ایجاد تغییر، حق مالکیت بر بدن، وقت و دارایی، حق‌داشتن نگرش مثبت به خویشتن، حق ابراز نیاز‌ها و آرزو‌ها، حق برخورداری از احترام، حق تغییر تصمیم قبلی، حق رد تقاضا، حق برخورداری از اطلاعات و... (مجتبی دلیر - متخصص روان‌شناسی و مدرس دانشگاه/ شهروند)

*انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی در «جام جم سرا» لزوماً به معنای تایید یا رد محتوای آن نیست و صرفاً به قصد اطلاع کاربران بازنشر می‌شود.