وقتی آمریکایی‌ها دست به دامن سلطان می‌شوند

بدیهی است یکی از این کشورها، ایالات متحده است. کشوری که هرچند در تهران سفارتخانه ندارد و طی 36 سال گذشته از هیچ تلاشی برای ضربه زدن به نظام برخاسته از انقلاب 57 فروگزار نکرده، اما گاهی مجبور می‌شود برای طرح محرمانه مطالب خود ـ شاید به دور از چشم مخالفان داخلی ـ از میانجی استفاده کند.

براساس برخی شواهد، عمان طی سال‌های گذشته یکی از این کانال‌های رابط میان تهران و واشنگتن بوده است که فارغ از برخی مسائل نه چندان مهم مانند سرنوشت چند شهروند آمریکایی، در مسائل کلانی چون پرونده هسته‌ای کشورمان نقشی حائز اهمیت ایفا کرده تا به آنجا که یکی از حساس‌ترین ادوار مذاکرات هسته‌ای هفته گذشته در مسقط برگزار شد تا وزیر امور خارجه عمان، اینچنین به توصیف این مذاکرات بپردازد: «این نشست‌ها نتیجه پنج سال تلاش کشور سلطنتی عمان برای از بین بردن فاصله‌ها میان ایران و غرب و کنار هم قرار دادن تمام طرف‌ها برای رسیدن به یک راه‌حل صلح‌آمیز درخصوص برنامه هسته‌ای ایران است.»

منظور یوسف بن‌علوی از پنج سال تلاش، در کتاب خاطرات هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه پیشین آمریکا با جزئیات بیشتری بیان شده، آنجا که وی در کتاب «گزینه‌های دشوار» خود می‌نویسد: باوجود تماس‌های پراکنده، در نهایت کانال ارتباطی اصلی با ایران، پادشاه عمان بود که در ژانویه ۲۰۱۱ پیشنهاد وساطت بین ایران و آمریکا را داد. هرچند یادآور می‌شود اولین نامه اوباما به ایران در سال 2009 نگاشته شده، اما درباره کانال عمان برای پیشبرد مذاکرات هسته‌ای خاطرنشان می‌کند وقتی پیشنهاد سلطان قابوس را با اوباما در میان می‌گذارد با استقبال او مواجه می‌شود.

وزیر پیشین خارجه آمریکا درباره اشتیاق اوباما برای برقراری ارتباط با تهران می‌نویسد: «پرزیدنت اوباما محتاط اما علاقه‌مند بود. او به سلطان تلفن زد تا از او درباره امکان‌پذیر بودن کانال دیپلماتیک تحقیق کند. ما حلقه را کوچک نگه داشتیم... عمانی‌ها بین ما پیام مبادله کردند درباره این‌که چگونه گفت‌وگوها می‌تواند انجام بشود و هیات‌ها در چه سطحی می‌توانند فرستاده شوند...»

بی‌بی‌سی در گزارشی که از کتاب خاطرات کلینتون منتشر کرده، اشاره می‌کند که در اکتبر سال ۲۰۱۱ هیلاری کلینتون دوباره به مسقط می‌رود و در این دیدار بود که سلطان قابوس از او می‌خواهد تیمی از مقام‌های ارشد به عمان بفرستد تا به طور مستقیم در‌باره مسائل لجستیکی مذاکرات آینده با طرف ایرانی صحبت کنند، چراکه مبادله پیام از طریق وی نتیجه‌ای به بار نیاورده است. کلینتون می‌نویسد: «من با خواسته سلطان موافقت کردم، به شرط آن‌که ایرانی‌ها جدی باشند و سلطان بتواند تضمین کند طرف ایرانی از طرف رهبر جمهوری اسلامی صحبت می‌کند.»

هراس آمریکایی‌ها از افشای تلاش‌هایشان به‌منظور ارتباط با تهران جالب توجه است. در همین ارتباط هیلاری کلینتون توضیح می‌دهد اوایل جولای ۲۰۱۲ چطور جیک سالیوان در یکی از سفرهای خارجی‌اش بی‌سروصدا از پاریس به مسقط می‌رود. این سفر چنان محرمانه و غیرمنتظره بوده که به گفته وزیر خارجه پیشین آمریکا، دوستان و همکاران سالیوان فکر کرده بودند برای او مشکل اضطراری خانوادگی پیش آمده بود و نگران شده بودند! او در خاطرات خود ادعاهایی درباره حضور طرف ایرانی در این مذاکرات نیز دارد. ادعاهایی که البته تائید نشده است: «تیم ارشد ایران با یکسری درخواست‌ها و پیش‌شرطی‌هایی آمدند که هیچ‌یک از آنها قابل قبول نبودند...» او البته درباره خواسته‌های ایران توضیحی نمی‌دهد.

کلینتون در خاطرات خود تاکید دارد دیپلمات‌های آمریکایی برای ارتباط با ایران حتی حاضر بودند شرایطی که به ‌نظر تحقیرآمیز می‌رسد را تحمل کنند: «بیل برنز (قائم‌مقام وقت وزارت خارجه آمریکا) و جیک سالیوان (مشاور امنیت ملی معاون رئیس‌جمهوری) در مذاکرات شرکت داشتند، اما آنها تدابیر دقیقی اتخاذ کردند ازجمله اقامت در هتلی جداگانه و رفت و آمد از درهای پشتی تا این‌که از دید رسانه‌ها پنهان بمانند.»

براساس اطلاعات پراکنده منتشر شده درباره نقش عمان درخصوص مذاکرات هسته‌ای ایران، تلاش‌های عمان برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری 92 شتاب بیشتری گرفت تا آنجا که به دیدار محمدجواد ظریف و جان کری در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک انجامید و سپس زمینه را برای امضای توافق ژنو فراهم آورد. براساس آنچه از خاطرات کلینتون می‌توان برداشت کرد، اکنون کانال ارتباطی عمان تبدیل به کانال ارتباطی رسمی 1+5 برای پیگیری پرونده هسته‌ای کشورمان شده است. هرچند روشن نیست این مذاکرات تا مدت زمان اندک باقی مانده تا سوم آذر بتواند به فرجام دلخواه برسد، اما نگاهی به تلاش‌های مسقط برای نزدیکی تهران و واشنگتن نشان می‌دهد این کشور در این پرونده عملا جایگزین سوئیس به‌عنوان حافظ منافع آمریکا در کشورمان شده و شاید همین نقش‌آفرینی‌هاست که لقب سوئیس خاورمیانه را برای عمان معنادار می‌کند.

محمود هرندی ‌/‌ جام‌جم