توجه ویژه به سلامت روان در رادیو و تلویزیون

برنامه تازه‌نفس برای نوجوان‌ها و جوان‌های بین 13 تا 30 سال به نمایش درمی‌آید و علوم رفتاری، روابط عمومی، ارتباط با جنس مخالف و دیگر مسائل این گروه سنی را بررسی می‌کند.

محمد سلامیان، تهیه‌کننده برنامه تازه نفس درباره موضوعات آن به جام‌جم گفت: رویکرد این برنامه اجتماعی است و یک مجله تصویری محسوب می‌شود که در آن چالش‌های امروز نوجوانان و جوانان از جمله پدیده مد، خالکوبی، نگهداری از حیوانات خانگی و مواردی از این دست را بررسی می‌کنیم.

سلامیان تحلیل رفتاری را مهم‌ترین رویکرد این برنامه ذکر کرد و توضیح داد: در تازه نفس سه مشاور حضور خواهند داشت که در زمینه علوم ارتباطی و روان‌شناسی نوجوانان و جوانان متخصص هستند.

برنامه جوان بمانیم که در شبکه سلامت در مرحله پیش‌تولید است، به نقد سیاست‌ها و قوانین مرتبط با حوزه سلامت روان اختصاص دارد و برگی از دفتر وجود نیز با هدف مدیریت احساس مخاطب به رفتارها و واکنش‌هایش، عجایب فیزیولوژی بدن انسان را به نمایش خواهد گذاشت. همچنین این شبکه در تدارک برنامه‌ای در حوزه سلامت جنسی و تاثیرات روانی آن است که در مرحله پیش‌تولید قرار دارد و برای پخش در ساعت 22 در نظر گرفته شده است.

این برنامه‌ها در کنار برنامه‌های متعددی که با موضوع مشاوره و روان‌شناسی تولید می‌شود، نگاهی تخصصی‌تر به مقوله روان‌شناسی و مدیریت رفتار دارد. هم‌اکنون در برنامه‌های خانوادگی رادیو ایران، برنامه‌های رادیو جوان، رادیو تهران و به صورت کاملا تخصصی در شبکه رادیویی سلامت به مساله سلامت روان توجه می‌شود.

رادیو سلامت هم‌اکنون در برنامه‌هایی مانند خیابان بهبودی، سایبان آرامش، زندگی جاری است و خانه ما با حضور روان‌شناسان و کارشناسان علوم رفتاری اطلاعات متنوعی در سلامت روان به مخاطبان ارائه می‌کند و رادیو تهران نیز در برنامه‌های خانه ما، میوه زندگی، ساعت تندرستی و خانه و خانواده به این مقوله می‌پردازد.

رسانه ملی و مدیریت رفتار

سابقه برنامه‌های رسانه ملی که با حضور روان‌شناسان و متخصصان به مقوله سلامت روان می‌پردازند و آسیب‌های ارتباطی افراد در خانواده و اجتماع را بررسی می‌کنند، به اندازه عمر برنامه‌های خانواده‌ محور در رسانه ملی است. حضور مشاوران در رسانه ملی به شکل‌گیری برنامه خانواده در رادیو در سه دهه پیش بازمی‌گردد و امروز نیز تقریبا تمام شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی دستکم در یکی دو برنامه به صورت جدی به مقوله روان‌شناسی می‌پردازند و همچنان برنامه‌هایی در این زمینه در دست تولید است، ضمن این‌که رادیو سلامت و شبکه تلویزیونی سلامت نیز بخش اعظمی از برنامه‌های خود را به سلامت روح اختصاص داده‌اند.

هنوز هم رگه‌‌هایی از باورهای اشتباه درباره مراجعه به مشاور و روان‌شناس در جامعه محسوس است، اما طی سال‌های اخیر رسانه ملی توانسته تاثیر قابل توجهی بر این باورها بگذارد و مردم را با نقش و عملکرد علم روان‌شناسی آشنا کند.

برنامه‌های رادیو و تلویزیون توانسته‌اند سطح دانش عمومی مردم درباره علم روان‌شناسی را بالا ببرند. امروز عباراتی مانند مدیریت رفتار، کودک درون و وسواس‌ ذهنی را از زبان کسانی می‌شنویم که حتی ممکن است دانش آکادمیک قابل توجهی نداشته باشند. به واسطه برنامه‌های مشاوره، مردم از دانش اولیه برای مواجهه با مشکلاتشان برخوردار شده‌اند.

پروین ناظمی، مشاور و روان‌شناس در این باره به جام‌جم گفت: برنامه‌هایی که دانش اولیه درباره روان‌شناسی و مشاوره را در اختیار مردم قرار می‌دهند، از دو منظر توانسته‌اند بر مخاطب تاثیر بگذارند؛ یکی این‌که دیدگاه‌های فرهنگی مردم درباره مشاوره تغییر کرده است و حالا دیگر مراجعه به مشاور تصویر ناخوشایندی ایجاد نمی‌کند. نکته دوم این‌که آگاهی مردم درباره علائم مشکلات و بیماری‌های روحی و روانی و نشانه‌های آنها بیشتر شده است. آنها حتی با علائمی که از بروز مساله‌ای در آینده خبر می‌دهد نیز آشنا شده‌اند و بسیاری مواقع مراجعه آنها به واسطه دیدن نشانه‌های یک مشکل بوده است.

به اعتقاد این مشاور، تاثیرگذاری این برنامه‌ها بر سلامت روان جامعه منوط به آن است که مقطعی و گذرا نباشند و طبق یک برنامه دقیق و زماندار مخاطب را تحت آموزش قرار بدهند. ناظمی نقش کارشناسان و مشاوران حاضر در برنامه‌های تلویزیونی را هم مهم ارزیابی کرد و گفت: یک مشاور خوب آگاهی می‌دهد، اما یک مشاور کم‌تجربه ممکن است در مخاطب ایجاد ترس و وحشت کند، بنابراین خیلی مهم است که کارشناسان و متخصصان مجرب به برنامه‌های تلویزیون دعوت شوند.

به اعتقاد این متخصص، طی سال‌های اخیر مشاوره در دو بخش رشد قابل توجهی داشته که حاصل عملکرد رسانه و بخصوص تلویزیون است. او در این باره توضیح داد: والدین به انجام مشاوره برای پیشگیری یا حل مشکلات کودکان و نوجوانان ترغیب شده‌اند؛ زیرا درباره مسائل تربیتی آگاهی بیشتری پیدا کرده‌اند و نشانه‌های بروز مشکل را شناخته‌اند. همچنین مشاوره ازدواج هم برای مردم جدی شده و برای آن اهمیت زیادی قائل هستند.

این روان‌شناس اظهار امیدواری کرد که رسانه ملی بتواند در زمینه مشاوره‌های بعد از ازدواج هم فرهنگ‌سازی کند و در زمینه رشد مهارت‌های ارتباطی زوج‌ها نیز اطلاع‌رسانی بیشتری داشته باشد.

آگاهی‌بخشی و مدیریت احساس

رادیو و تلویزیون با دو شیوه تاثیرگذاری متفاوت در سلامت روان جامعه نقش ایفا می‌کنند. رادیو به عنوان یک رسانه شنیداری آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی را مد نظر قرار می‌دهد، اما تلویزیون به دلیل بهره‌گیری از تصویر که شامل نور و رنگ است می‌تواند از تاثیرگذاری احساسی نیز بهره‌ بگیرد.

اکبر محمدی‌خانی، مدیر گروه اجتماعی و خانواده رادیو تهران درباره تاثیر رادیو بر سلامت روان جامعه می‌گوید: برنامه‌های مشاوره‌ای و روان‌شناسی رادیو مانند برنامه خانه ما ابتدا مسائل را از زاویه خرد و فردی طرح می‌کنند و با جلب مشارکت مخاطبان و دریافت نظرات آنها توسط پیامک و تلفن خرد تجربی را بررسی و در نهایت از زاویه خرد علمی دانش و اطلاعات کارشناسان و متخصصان حوزه روان‌شناسی را به مخاطبان ارائه می‌کنند، اما این تمام عملکرد رادیو در این باره نیست.

محمدی‌خانی معتقد است برنامه‌های شاد، مفرح و انرژی‌بخش رادیو که عمدتا در ساعات بازگشت افراد شاغل به خانه پخش می‌شوند و تلاش دارند بر اضطراب‌ها و خستگی‌های ناشی از زندگی در کلانشهرها تاثیر بگذارند، جزو برنامه‌های موثر رادیو در سلامت روان محسوب می‌شوند.

با توجه به تعاریفی که محمدی‌خانی ارائه می‌کند، می‌توان برنامه‌های متعددی در رادیو نام برد که به طور مستقیم به سلامت روان نمی‌پردازند، اما به سبب تاثیرگذاری بر روحیه مخاطبان جزو برنامه‌های مرتبط با حوزه سلامت روان محسوب می‌شوند.

حمید صاحب، روان‌شناس و مدیر گروه اجتماعی و خانواده شبکه سلامت معتقد است عملکرد رادیو و تلویزیون درباره سلامت روان متفاوت اما در یک راستاست.

وی در این باره گفت: هم رادیو و هم تلویزیون در زمینه سلامت روان اطلاعات و دانشی در اختیار مخاطب می‌گذارند که سبب آگاهی مردم می‌شود، اما از آنجا که همیشه آگاهی منجر به سلامت روان نمی‌شود و بسیاری افراد ممکن است با وجود آگاه بودن در مدیریت رفتار یا حتی انجام رفتارهای پرخطر ناتوان باشند، وظیفه دیگری برای رسانه ایجاد می‌شود که تلویزیون به‌دلیل ویژگی‌های ماهوی بهتر از پس انجام آن بر می‌آید.

صاحب در این باره توضیح داد: تاثیرگذاری بر احساس مخاطب و ایجاد نگرش، مهم‌ترین کاری است که رادیو و بخصوص تلویزیون می‌توانند برای مدیریت رفتار انجام دهند. تلویزیون می‌تواند از نور و رنگ و تصویر و قالب‌های متنوع برنامه‌سازی بهره بگیرد و احساس علاقه یا تنفر از برخی رفتارها را ایجاد کند.

به اعتقاد این کارشناس، رسانه و روان‌شناس 60 درصد از عملکرد رسانه به تغییر نگرش اختصاص پیدا می‌کند، 30 درصد به آگاهی‌بخشی و 10 درصد به ایجاد مهارت‌های ارتباطی، چراکه فعالیت‌های مهارتی نیازمند فضاهای کارگاهی است و در رسانه امکان برپایی آن مهیا نیست.

صاحب، ایجاد تنفر نسبت به رفتارهای پرخطر و حس علاقه به رفتارهای سالم را مهم‌ترین وظیفه رسانه می‌داند و معتقد است: در کنار مهندسی احساس مخاطب، رسانه ملی تلاش دارد قوانین نوشته و نانوشته مرتبط با سلامت روان را نیز تحلیل و بررسی کند و زمینه اجرایی قوانین موجود و جلب مشارکت نهادهای دولتی و غیردولتی را برای این نهادها فراهم کند.

مدیر گروه اجتماعی شبکه سلامت ضمن تاکید بر این‌که سلامت روان از جدی‌ترین مباحث این شبکه تلویزیونی است، درباره اولویت‌ها و سیاست‌های این شبکه در بخش سلامت اجتماعی و نهاد خانواده گفت: آگاهی‌بخشی درباره حقوق، مسئولیت‌ها و تعهدات، آموزش مهارت‌های زندگی، مهندسی احساس مخاطب در زمینه بی‌بند و باری در خانواده و مقوله اعتیاد ازجمله مواردی است که برای شبکه سلامت اهمیت ویژه‌ای دارد.

عملکرد رادیو و تلویزیون و برنامه‌هایی که با موضوع روان‌شناسی در سه دهه گذشته به مخاطبان خود ارائه کرده حاکی از آن است که این رسانه در زمینه‌ آگاهی‌بخشی به رسالت رسانه‌ای خود عمل کرده و اقداماتی در جهت مدیریت احساس مخاطب نیز داشته است.

آذر مهاجر / گروه رادیو و تلویزیون