همه دختران سرزمین من

جام جم سرا: برای اولین بار سال 1385 یک روز به نام دختران، توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی و براساس پیشنهاد فرهنگسرای دختران نامگذاری شد. از این‌رو روز تولد حضرت فاطمه معصومه(س)، با عنوان «روز ملی دختران» اعلام و فرهنگسرای دختران هم به عنوان دبیرخانه دائمی روز ملی دختران انتخاب شد.

بدون تردید توجه به اهمیت و ضرورت این روز و فرصت‌های آن، همچنین دقت در وضع دختران می‌تواند از این روز فرصتی مغتنم برای کار جمعی در مورد دختران بسازد تا زمینه‌های حرکت‌های بزرگ و تغییر و تحولات درخشان برای توسعه و بهبود زندگی دختران فراهم شود. این نامگذاری فرصتی است که شاید لازم بود خیلی پیش از این‌ها اتفاق می‌افتاد و اکنون که زمینه آن فراهم شده، بی‌توجهی به آن، با توجه به سرعت تحولات حوزه زنان و دختران، ممکن است زیان‌های فرهنگی اجتماعی بزرگی را همراه داشته باشد.

دختران، منشأ خیر و برکت

در ایام قدیم، نه‌تنها در کشور عربستان، بلکه در سایر کشورها نیز جایگاه دختران و زنان بسیار پایین بوده است و همان طور که همه می‌دانیم، قبل از اسلام در کشور عربستان، دختران معصوم و بی‌گناه را زنده به گور می‌کردند، اما در همان سال‌ها با آمدن اسلام، جایگاه زن ارتقا می‌یابد و دین اسلام دختر را به عنوان «ریحانه»، یعنی شاخه گل ظریف نام می‌برد و در کل، می‌توان گفت، اسلام به زن شخصیت داد و اثبات این مدعا هم احادیث فراوانی است که از پیامبر(ص) در مورد خیر و برکت و شان و شخصیت زن وجود دارد.

مریم‌سادات طباطبایی، کارشناس حوزه زنان، در گفت‌وگو با جام‌جم در این باره می‌گوید: حدیث‌های معتبر موجود درباره دختران، نشان‌دهنده اهمیت قائل شدن اسلام به شان و شخصیت دختران و زنان است؛ پیامبر(ص) در این باره فرموده‌اند که خجسته هستند و مبارک دخترانتان و یا این‌که بهترین فرزندان شما دخترانتان هستند و از پیامبر(ص) نقل شده است که هر کس سرپرستی دو یا سه دختر را داشته باشد، با من در بهشت خواهد بود.

طباطبایی می‌افزاید: این احادیث در دین اسلام به این معنا نیست که کسی که فرزند پسر تربیت می‌کند، ارزش ندارد، اما چون دختران دلسوزتر و حساس‌ترند و بنا بر روحیه خاص و حساس‌شان بیشتر به پدر و مادر از نظر عاطفی و احساسی خدمت می‌کنند، بیشتر از پسران برای والدین‌شان مایه خیر و برکت هستند.

دختر ایرانی، نماد حیا و پاکدامنی

از دیرباز دختر مسلمان ایرانی به متانت و داشتن حجب و حیا، معروف و بیشتر آنها در این زمینه مایه افتخار خانواده‌ها بوده‌اند.

اما این‌که در مواردی این روزها در رعایت حجاب و عفاف، بویژه در شهرهای بزرگ دچار مشکل شده‌ایم، مساله دیگری است و بحث بر سر این‌که چه چیز باعث شده​ حجاب، که سال‌های نه چندان دور شاخص حیا و پاکدامنی زنان و دختران ایرانی بوده است، این روزها در بین بعضی از جوانان کمرنگ شود، هم خود بسیار مفصل است اما نکته اینجاست که حیا و عفت سرچشمه همه زیبایی‌هاست و در فقدان حیا، هیچ کار زیبایی انجام نمی‌شود و هیچ کار زشتی ترک نمی‌شود، حیا همان دگرگونی حال و انکسار و دوری گزینی از کار زشت است؛ بخصوص آن‌که انسان احساس کند ناظری او را می‌بیند و آگاهی و نظارت خداوند، عامل برانگیختن حیا و غفت است.

دکتر فاطمه محمدبیگی، استاد دانشگاه و فعال حوزه زنان، در این باره با اشاره به کمرنگ شدن عفت در بین جوانان، می‌گوید: امروزه ما بحران عفت داریم و یکی از دلایلش این است که سال‌های گذشته کار فرهنگی بسیار کمی روی این مساله انجام شده است، باید مهارت استفاده از حجب و حیا را به دخترانمان آموزش دهیم، بعد عفت و حیا را در دخترانمان زنده کنیم، دلایل کم شدن حجب و حیا در بین جوانان و بویژه دختران را شناسایی کنیم و بدانیم یکی از دلایل عمده آن، ماهواره و ورود فرهنگ غربی به کشورمان است.

محمدبیگی، می‌افزاید: آموزش به خانواده‌ها در زمینه مزایا و معایب ماهواره و همچنین استفاده درست از تکنولوژی‌های روز دنیا، مهم‌ترین مساله در پررنگ‌تر کردن حجب و حیا و عفاف است. در بحث پوشش و لباس در زمینه حجاب و عفاف هم باید از طریق فرهنگ بر ​ مادران اثرگذار بود و همین طور آموزش به دخترانی که در آینده‌ای نه چندان دور مادر می‌شوند، چون مادرها در این زمینه از هرکس دیگری ​ بر دخترانشان تاثیرگذارترند.

وی می‌افزاید: مشکل موجود این است که به کارهای فرهنگی بودجه چندانی داده نمی‌شود و کار فرهنگی آن طور که باید و لازم است، انجام نمی‌شود، در صورتی که دشمن می‌داند در پروژه‌های جنگ نرم از طریق فرهنگ وارد شود و در بیشتر موارد جنگ نرم، دختران و مادران ما سربازان این جبهه هستند، و همه باید تمام تلاش خود را به کار بریم تا این سربازان را خط‌شکن بار نیاوریم و اگر دختران و مادران این سرزمین بدانند که با حیا و عفاف و هوشیاری خود با دشمن می‌جنگند و باور کنند که سربازان این جبهه هستند و مهم‌تر از همه، خود را باور کنند، بسیاری از مشکلات در این زمینه حل می‌شود.

دختران امروز، مادران فردا

اساس و بنیان هر خانواده‌ای را مادران تشکیل می‌دهند، و بی‌شک مادران امروز، دختران دیروز بوده‌اند و دختران امروز، مادران فردا هستند. سرمایه‌گذاری درست​ روی دختران با عنوان تربیت بنیان‌های محکم برای تشکیل خانواده‌های سالم، شاید بهترین نوع سرمایه‌گذاری باشد.فاطمه محمدبیگی با اشاره به شکاف زیاد بین دختران امروز و مادرانشان، می‌گوید: امروزه​ استفاده فراوان دختران از تکنولوژی‌های موجود و وقت‌گذرانی‌های زیاد آنها با وسایل ارتباطی و ​ تکنولوژی‌های نوظهور در این وسایل مثل برنامه‌های رایگان ارتباطی در تلفن‌های همراه، باعث شده است که بیشتر آنها به صورت تک‌بعدی بار بیایند، به این صورت که در مهارت‌های کلی زندگی و همین طور مهارت‌های کلامی، گفت‌وگوی صحیح با آقایان و مهارت‌های زنانه ضعف دارند.

وی می‌افزاید: وقتی دختران امروز ما می‌خواهند مادر شوند، اول از همه باید زن باشند، اما مشکل اینجاست که دختران ما می‌خواهند کارهای پسرانه انجام دهند و بر اساس یافته‌های پزشکی، اخلاق و رفتار جنس مخالف روی ترشح هورمون‌ها هم تاثیر گذاشته و رفتارها و اخلاق پسرانه باعث ترشح هورمون‌های مردانه در دختران شده و دختری در جلد دختر، اما با روحیات پسرانه ایجاد می‌کند. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد که این موضوع در مورد همه دختران صدق نمی‌کند و یکی از راه‌های جلوگیری از به وجود آمدن این مشکل، جلوگیری از اشتغال بیش از حد بانوان و دختران در کارهای نه‌چندان زنانه است. یکی دیگر از راه‌ها، این است که به مادران آموزش داده شود که دختر شما باید دختر باشد و این مادران هستند که می‌توانند بر دخترانشان از این لحاظ تاثیر مثبت داشته باشند و ظرافت‌های دخترانه و زنانه را به آنها آموزش دهند.

دکتر محمدبیگی معتقد است که از طرف دیگر باید به دختران آموزش داد که حضور اجتماعی زنان نباید به طور صرف با اشتغال باشد بخصوص این مورد درباره کسانی که احتیاج صرف مادی به درآمد حاصل از اشتغال ندارند بیشتر صدق می‌کند، و آنها می‌توانند از راه‌های دیگر، مثل کارهای فرهنگی و حتی تربیت فرزندان، به عرصه اجتماع وارد شوند و یا به شغل‌های پاره‌وقت بپردازند؛ و همچنین باید به دختران در سنین دبیرستان آموزش داد که در بیشتر موارد مادر شاغلی که تمام وقت خود را بیرون از خانه سپری می‌کند و وقت بسیار کمی برای فرزندان و زندگی اش می‌گذارد، نمی‌تواند مادر و همسر بسیار خوبی باشد.

رابطه دخترها و مادرها

دختر بیش از همه، به محبت و علاقه مادرش نیازمند است، این‌که مادر او را در آغوش بگیرد، ببوسد و نوازش کند. بیشتر دخترانی که از محبت بی‌دریغ مادر سرشار می‌شوند و در محیطی آرام زندگی می‌کنند، به طور معمول، اعتماد به نفس بالایی دارند؛ بنابراین مادران باید عشق و محبت خود را به دخترانشان نشان دهند و به او اطمینان دهند که دوستش دارند و عاشقش هستند.

دکتر مرضیه مشتاقی، روان‌شناس و مشاور خانواده، با اشاره به این‌که مادران در رشد عاطفی دختران تاثیر بسزایی دارند، می‌گوید: اگر مادر نتواند نقش خودش را به عنوان یک فرد مقتدر و قوی و قاطع، ایفا کند از لحاظ تربیت دختر و در آموزش دادن به او به عنوان مادر آینده، دچار مشکل می‌شود.

وی ارتباط مادر و دختر را به یک لوله تشبیه می‌کند که اگر خار و خاشاکی در آن باشد باعث می‌شود از آن سر لوله، ناخالصی‌هایی بیرون آید اما اگر این لوله لایروبی شود، هر آنچه در این ارتباط از مادر به دختر به عنوان تربیت و انتقال مسائل آموزشی انجام گیرد، همان طور تاثیر خالص می‌گذارد و یادگیری درست انجام می‌شود. این روان‌شناس در ادامه می​افزاید: دو نکته مهم در رابطه مادر و دختر که باعث هر چه بهتر شدن آن می‌شود، یکی احترام گذاشتن متقابل آنها به یکدیگر و دیگری اظهار محبت به همدیگر است که اگر مادر و دختر این دو نکته را رعایت کنند بی‌شک یکی از بهترین رابطه‌های دنیا را می‌توانند داشته باشند که به آرامش و سلامت روان هر دو کمک شایانی می​کند. به طور حتم مادر در تربیت دختر مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند؛ از مهم‌ترین اهداف تربیت دختران که افزون بر خودسازی و پرورش باورهای دینی، آشنا کردن آنان با فنون و شیوه‌های زندگی مانند شیوه همسرداری، فرزندپروری، همسایه داری و معاشرت با مردم است، بیشتر بر عهده مادر است، به این معنا که دختران در کنار فراگیری اندیشه‌های دینی و آموختن رفتارهای اسلامی، نقش‌آفرینی در عرصه‌های گوناگون زندگی را نیز بیاموزند و بیشتر از هرکسی وظیفه مادر است که از کودکی به آموختن نقش‌ها به فرزندان و بویژه دختران‌شان بپردازد؛ زیرا محیط خانه مناسب‌ترین فضا برای نقش‌آموزی دختران است و مادر، شایسته‌ترین معلم و راهنما برای دختر به شمار می‌رود.

رابطه دخترها و پدرها

پدر باید همیشه برای دختر پناهگاه و تکیه‌گاه باشد و همین طور دختران تا زمانی که در خانه پدری هستند، باید در آغوش امن و مهربان پدران جایی داشته باشند و از نظر عاطفی، رابطه پدر و دختر آنقدر اهمیت دارد که خلا این رابطه می‌تواند مشکلات بسیار زیادی​ به بار آورد.

تحقیقات نشان می‌دهد هر چه رابطه پدر با دختر بهتر و صمیمانه‌تر باشد، احتمال کمتری دارد که دختران مرتکب خلاف شوند، نمرات درسی بهتری می‌گیرند و می‌توانند دوستی‌های بهتری با دیگران برقرار کنند اما این رابطه علاوه بر این تاثیرات در کوتاه مدت، تاثیرات طولانی‌مدت دیگری نیز در پی دارد؛ ثابت شده است ​ خانم‌هایی که روابط بهتری با همسرانشان دارند و از نظر روانی و جسمی از سلامت بهتری برخوردارند، در نوجوانی رفتار بهتری با پدرانشان داشته‌اند.

در تحقیق دیگری محققان به این نتیجه رسیدند که هر چه رابطه‌ پدر با دخترش صمیمانه‌تر و نزدیک‌تر باشد، دختر در سن بالاتری به بلوغ می‌رسد؛ و اگر در مورد عوارض بلوغ زودرس دختران اطلاعاتی داشته باشید، به ارزش بیش از پیش پدر در مورد این مساله هم پی می‌برید.

مریم‌سادات طباطبایی، فعال حوزه زنان، در این باره می‌گوید: متاسفانه امروزه نقش پدر‌ها در خانه بسیار کمرنگ شده و پدران بیشتر از پیش، به دلیل وجود مسائل و مشکلات اقتصادی، مجبور به گذراندن وقت در بیرون از خانه و به دور از خانواده هستند، غافل از این‌که برخلاف تصور عموم، بر آورده کردن نیاز‌های روحی و عاطفی فرزندان بسیار مهم‌تر از برآوردن نیازهای مادی و اقتصادی آنهاست و خلا وجود پدر در خانه و کم شدن روابط عاطفی وی با فرزندان بویژه با دختران‌شان می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری ​ به بار آورد.

وی می‌افزاید: وقتی دختری با محبت پدر مانوس است و کمبود محبت پدری را احساس نمی‌کندکمتر تحت تاثیر محبت‌های کاذب جنس مخالف قرار می​گیرد و به سمت دوستی‌های خیابانی کشیده می​ شود، اما برعکس اگر دختری خلا محبت و عشق پدر را احساس کند، بیشتر امکان دارد برای تجربه کردن آن، این خلا را با دوستی‌ با جنس مخالف پر کند. پس بهتر است پدران به این نکته توجه کنند که در خانه، اول از همه باید به عاطفه و روان دختران توجه کنند که از هر چیزی مهم‌تر است و بعد از آن، نیاز اقتصادی آنها را برآورده کنند، که اگر نیاز عاطفی فرزندان در خانه توسط والدین برطرف شود، بسیاری از آسیب‌های متداول دختران در جامعه خود به خود از بین خواهد رفت.

هدیه روز دختر فراموش نشود

ما به‌طور معمول، هدیه روز مادر را فراموش نمی‌کنیم؛ روز پدر را هم معمولا با کادوی هرچند کوچکی که باعث شوخی مردان و پدران شده است، برای پدران‌مان جشن می‌گیریم، اما شاید همه ما به دلیل نو بودن روز دختران هنوز به خریدن هدیه برای آنها عادت نکرده‌ایم؛ اما نکته مهم این است که هرچند، چند سالی از نامگذاری این روز به نام دختران این سرزمین نگذشته ​ اما ​ خوب است بویژه پدر و مادران دختر دار، این روز را جدی بگیرند و ​ هدیه هر چند کوچکی برای دخترانشان تهیه کنند تا او هم بداند که روزش را و خودش را فراموش نکرده‌اند و یادش باشد که پدر و مادر به داشتن دخترشان افتخار می‌کنند و از بودنش شاد هستند و او هم با این عمل یاد بگیرد به وجود خودش افتخار کند و خودش را به اصطلاح دست‌کم نگیرد.

اهمیت هدیه دادن به دختران را حتی از حدیثی که از پیامبر(ص) نقل می‌شود ​ می‌توان برداشت کرد، آن حضرت در سخنان خود، مسلمانان را به برتری بخشیدن دختران بر پسران در هدیه دادن امر می‌کرد. در روایتی می‌خوانیم که رسول خدا(ص) فرمود: در بخشش میان فرزندان خود، برابری را مراعات کنید؛ اما اگر من می‌خواستم فرزندانی را برتری دهم حتما آنها دختران بودند.چه خوب است اگر دختری در سن تکلیف داریم برای او در روز ملی دختران، جشن تکلیف بگیریم تا خاطره خوبی از این روز داشته باشد و همین طور خوب است پدر‌ها و مادر‌ها علاوه بر دادن هدیه به دختران و گرفتن مراسم‌ ساده و جشن‌های خودمانی برای دخترانشان، در این روز برای آنها از برخی صفات و ویژگی‌های فراموش شده دختران، مثل شیرین‌زبانی‌ها و قصه‌گویی‌های بعضی از دختران قدیم دور کرسی‌ها که امروزه این ویژگی به دلایلی بسیار کمرنگ شده ​ و یا تعریف و توصیف ویژگی‌های خوب دیگر دختران بپردازند تا روز دختر روزی به‌یاد ماندنی و خاطره‌انگیز برای دخترانشان باشد.

تحصیلات و ازدواج دختران

سال‌هاست دختران این مرز و بوم گوی سبقت را در تحصیل از پسران ربوده‌اند و تعداد دختران قبول شده در دانشگاه در سال‌های گذشته از پسران بیشتر بوده است.

دکتر محمدبیگی، فعال حوزه زنان در این باره می‌گوید: در مورد تحصیل دختران باید یک سری قانون‌های نانوشته شکسته شود؛ این‌که دختران تا زمانی که مشغول تحصیل حتی تا بالاترین مدارج دانشگاهی هستند، ازدواج نکنند و در کنار همسرداری تحصیلات خود را تکمیل نکنند، از قانون‌های نانوشته‌ای است که روند طبیعی تشکیل زندگی مشترک را مختل کرده و باعث بالا رفتن سن ازدواج دختران شده است و در بعضی موارد، دختران آنقدر به تحصیلات قبل از ازدواج اهمیت می‌دهند که دیگر​ ازدواج‌شان دیر می‌شود و فرصت‌های خوب زندگی را از دست می‌دهند و شاید همین مساله باعث شود تا آخر عمر ازدواج نکنند، در صورتی که باید به دختران در دوران دبیرستان، حتی با تالیف کتابی در این زمینه فواید و آداب همسرداری را آموخت و به آنها یاد داد که بهتر است تحصیلات را تا جای ممکن بعد از ازدواج و در کنار همسرداری و فرزند داری تا بالاترین مدارج ادامه دهند.

روح و روان این دختران حساس

به طور کلی انسان، تک بعدی نیست؛ هرکدام از دختران و پسران اول از همه یک انسان هستند با تمام احساسات و عواطف؛ اما در بعضی از ابعاد دخترها و پسرها تفاوت‌هایی دارند و نگاهی که یک دختر به یک مساله می‌تواند داشته باشد، با پسرها متفاوت است.

دکتر مرضیه مشتاقی، روان​شناس و مشاور خانواده، در گفت‌وگو با جام‌جم، ضمن اشاره به بعد جسمی دخترها در کنار بعد روانی‌شان می‌گوید: دختر‌های ما در سنی شروع به تغییرات جسمی می‌کنند که کنار آمدن با این تغییرات، احتیاج به روحیه خوب با اعتماد به نفس بالا دارد، باید به دختر‌ها در این زمان یاد بدهیم از جنس و جسمشان نهایت رضایت را داشته باشند و خدا را برای این‌که آنها را ظریف و زیبا آفریده است شاکر باشند.

وی می‌افزاید: در بعد روانی، صحبت از حساس بودن دختران است و این‌که آنها نگاه ریزبین تری نسبت به مسائل دارند و در بعد عاطفی، در وجود دخترها یک نوع عاطفه مادری نهفته است و همچنین بیشتر دختران دارای یک نوع ظرافت، حس مدیریت و توجه به واقعیات زندگی هستند. اما در بعد اجتماعی نگاه جامعه به دخترها این است که به نسبت پسرها، آسیب‌پذیرترند و به همین دلیل والدین معمولا بدون این‌که خودشان بخواهند، به دخترانشان این مساله را القا می‌کنند که در بعضی​ موارد باعث به وجود آوردن محدودیت برای آنها می‌شود.

اما به طور کلی مجموعه مسائل روحی و روانی و عاطفی دختران بسته به شخصیت آنها، ممکن است آنها را به جلو ببرد ​ یا در بعضی موارد به شکل یک عامل بازدارنده برای آنها دربیاید؛ مجموعه عوامل دخیل در این مساله هم اول از همه جامعه، بعد خانواده و مهم‌تر از همه خودپنداره ​ دخترهاست.

برای سلامت روان دخترها و بهداشت روانی آنها و داشتن روحیه‌ای سالم و قوی برای رشد و از همه مهم‌تر تشکیل خانواده و مدیریت خانه و خانواده و تربیت فرزندان سالم باید خودپنداره دختران را تقویت کنیم تا اگر محدودیتی وجود دارد بتوانند بوسیله توانمندی‌های خودشان آنها را به فرصت و موفقیت تبدیل کنند.

کودکان و نوجوانانی که در خانواده‏‌هایی پرتنش همراه با سوءظن و عیب‏جویی‏های همیشگی رشد می‏کنند و بزرگ می‏شوند ، بیشتر موارد در پیدایی و تشخیص هویت خویش دچار سردرگمی می‌شوند و متاسفانه بیشتر آنها ​ بیراهه می‏روند و مهم‌تر از همه این‌که، دختران به علت آسیب‌پذیری بالاتر، تاثیر بیشتری می‌گیرند. برآورده نشدن نیازهای شخصیتی و اجتماعی نوجوانان در حد معقول، مشکلات فراوان رفتاری برای آنان و بخصوص دختران نوجوان در پی خواهد داشت.

والدین باید توجه کنند که دختران نوجوان در شرایط نامساعد و ناسازگار خانوادگی فشار بیشتری احساس می کنند و در معرض ظلم و آسیب‏های بیشتر روحی و روانی نسبت به پسران نوجوان قرار دارند.

در نوجوانی که مرحله شکل‏گیری شخصیت و آماده شدن برای ورود به عرصه‏های مختلف زندگی است و نوجوان باید از حمایت‏ها و راهنمایی‏های عاطفی پدر و مادر بهره‏مند گردد، چنانچه یک دختر نوجوان احساس ناامنی و بی‏پناهی کند دچار انواع اختلالات رفتاری و شخصیتی خواهد شد.

الهام طباطبایی