غنای فرهنگی، پشتوانه رادیو نمایش

توسعه شبکه‌های رادیویی در دوره‌ای که به عصر تصویر معروف است، این نکته را ثابت می‌کند که رادیو همچنان با پویایی و امید به حیات رسانه‌ای خود ادامه می‌دهد و این که هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند جایگزین رسانه دیگری شود و کارکردهای آن را بازتولید کند. شاید رادیو نمایش در ظاهر واجد معنایی متناقض باشد، چرا که رادیو بر صدا استوار است و نمایش ماهیتی تصویری دارد.

از منظر علم ارتباطات، رادیو رسانه‌ای گرم است و تلویزیون رسانه‌ای سرد، اما اکنون در رادیو نمایش با ترکیب و آشتی صدا و تصویر، تجربه تازه‌ای از یک رسانه متفاوت را شاهدیم. رسانه‌ای که به واسطه صدا و از طریق کلام تلاش می‌کند یک موقعیت بصری و عینی را برای مخاطبان رقم بزند. در واقع این رسانه بیش از رادیوهای دیگر با بهره‌گیری از تخیل شنونده‌ها و فعال و پویا کردن آن به سهیم شدن مخاطبان در شکل‌گیری و فرآیند محتوای برنامه منجر می‌شود. نمایش در رادیو گرچه مبتنی بر صدا و صداپیشگی است، اما درک و دریافت مخاطب از آن بر اساس یک فرآیند فعال خیال‌پردازانه صورت‌بندی می‌شود. درواقع این شبکه، تخیل مخاطب را به عنوان یک حس و ابزار ادراکی به کار می‌گیرد و آنها را در برنامه شریک می‌کند. شاید شنونده نمایش رادیویی از امکان دریافت تصویری موقعیت‌های درام محروم باشد، اما با بهره‌گیری از تخیل و ذهنیت خلاق خود می‌تواند لذت بیشتری از این تجربه کسب کند. برای تبیین بهتر این معنا می‌توان از تفاوت گزارش رادیویی و تلویزیونی فوتبال مثال آورد. به این معنی که یک گزارش رادیویی درباره مسابقه فوتبال گرچه فاقد تصویر است، اما شنونده مجبور است موقعیت بازیکنان و شرایط بازی را در ذهن تصویرسازی کند تا هیجان و التهاب بیشتری نصیبش شود و لذت بیشتری از شنیدن یک گزارش ورزشی ببرد. واقعیت این است که همواره سه بخش از برنامه‌های رادیویی مورد توجه شنوندگان این رسانه بوده است: اخبار، موسیقی و نمایش‌های رادیویی. کارکرد نوستالژیک رادیو نیز بیشتر مبتنی بر همین سه بخش است. همه ما چند برنامه رادیویی را از یاد نبردیم یا همچنان شنونده آن هستیم، برنامه صبح جمعه با شما (جمعه ایرانی)، شب‌بخیر کوچولو و قصه ظهر جمعه که همه آنها نوعی نمایش رادیویی هستند. این ماندگاری صرفا به جذابیت‌ها و کیفیت این برنامه‌ها محدود نمی‌شود و گرایش روان‌شناختی و تاریخی ایرانیان به قصه و قصه‌گویی را باید به عنوان دلایل عمیق‌تر پرطرفدار بودن نمایش‌های رادیویی برشمرد.

از سوی دیگر این رادیو اگرچه جوان و نوپاست، اما تجربیات و هنرمندان باسابقه و کارکشته‌ای عقبه آن هستند که سال‌ها در شبکه‌های مختلف رادیویی به اجرای نمایش پرداخته‌اند. رئیس سازمان صداوسیما نیز در مراسم افتتاحیه رادیو نمایش به همین نکته اشاره کرد و گفت: «پشتوانه‌های شبکه رادیو نمایش زیاد است، 70 سال تجربه رادیو، حضور نسل خانم ژاله علو و توران مهرزاد و یک نسل قبل از آن سرمایه‌های بی‌نظیر و مایه افتخار است. همین ادبیات و قصه‌های آن پشتوانه رادیو نمایش می‌شود.»

رادیو نمایش به واسطه برخی از دلایلی که به آن اشاره کردیم، می‌تواند بار دیگر مردم را به این رسانه، پیوند زده و در این بازار شلوغ تصویر و شبکه‌های تلویزیونی متوجه خود کند. از سوی دیگر فرصتی فراهم می‌شود تا تئاتر از رکود و مهجور بودن خارج شود و بازیگران این عرصه، استعداد و توانایی خود را این بار در رادیو به نمایش بگذارند. ضمن این که نمایش تئاتری خود یک گونه متفاوت و مستقل از دنیای بازیگری است که می‌تواند طیف وسیعی از نویسندگان، کارگردان‌ها، بازیگران و صداپیشگان را در جهت اعتلای این هنر به فعالیت وادارد. در حالی که تاسیس هر شبکه رادیویی به ایجاد فرصت‌های شغلی، کشف استعدادهای هنری و رسانه‌ای و تقویت نگارش متن‌ها و نمایشنامه منجر می‌شود. در عین حال رادیو نمایش می‌تواند فرهنگ تئاتر دیدن و نمایشنامه خوانی را نیز اعتلا ببخشد و قطعا این شبکه راهی است به سوی رشد و توسعه فرهنگی در جامعه. نمایش رادیویی به عنوان یک متن هنری، اما صرفا با وجود یک شبکه و رسانه رشد نمی‌کند و مستلزم متن و نمایشنامه‌های خوب، بازیگری و اجرای موثر و کارگردانی و عوامل دیگری است تا این رادیوی نوپا نیز غنی و پرمحتوا شود که در این صورت، دیگر رادیو رقیب کوچکی برای تلویزیون نخواهد بود.

رادیو نمایش همچنین فرصتی رسانه‌ای است برای کسانی که از نعمت بینایی محروم بوده و نمی‌توانند به تماشای تئاتر بروند و از این طریق می‌توانند دست‌کم به شنیدن آنها بنشینند. سه سال از عمر رادیو نمایش می‌گذرد، اما در همین مدت کوتاه توانسته نظر بسیاری از مخاطبان عام و خاص را جذب کند. برنامه‌هایی مثل «کارنامه» یا «پرانتز باز» از جمله برنامه‌های موفق و پرمخاطب است. علاقه و عقبه فرهنگی مردم ما به قصه و قصه‌گویی بهترین پشتوانه ذهنی این رادیو بوده و سرمایه‌ای است که باید بر آن افزود و غنی‌ترش کرد.

سیدرضا صائمی / جام‌جم