15 خرداد، آغاز قیام تاریخی مردم علیه رژیم شاه

هجری شمسی

15 خرداد 1305

کابینه اول محمدعلی فروغی که در 28 آذر 1304 شکل گرفته بود، به کار خود پایان داد.

15 خرداد 1324

کابینه محسن صدر (صدرالاشراف‌) تشکیل شد. این کابینه تا 29 مهر همان سال دوام یافت.

15 خرداد 1340

محاکمه دکتر مظفربقایی کرمانی در دادگاه نظامی به اتهام انتشار اعلامیه مبنی بر تحریک افسران آغاز شد.

15 خرداد 1342

قیام تاریخی و سرنوشت ساز 15 خرداد به وقوع پیوست. در پی طرح لایحه انجمن‏‌های ایالتی و ولایتی در مجلس شورای ملی در سال 1341 شمسی، امام خمینی(ره) با رژیم پهلوی به مبارزه پرداخت. اوج این مرحله از نهضت، یورش ماموران رژیم به مدرسه فیضیه و ضرب و شتم و کشتار طلاب و فضلای حوزه علمیه قم در دوم فروردین سال 1342 شمسی بود. در واکنش به اعمال ننگین رژیم پهلوی، حضرت امام در عاشورای سال 42، سخنرانی کوبنده‌‏ای علیه نظام شاهنشاهی ایراد نموده و از شاه و اسرائیل به شدت انتقاد کردند. به دنبال این سخنرانی افشاگرانه، ایشان دستگیر و زندانی شد. خبر دستگیری مرجع تقلید مردم، به سرعت در قم و سپس در تهران و سایر شهرها انتشار یافت. مردم قم به خیابان‏‌ها ریختند و با تقبیح عمل دولت در دستگیری امام به راهپیمایی اعتراض‌‏آمیز پرداختند. در واکنش به این اقدام، رژیم در پی مقابله برآمد و تظاهرات مردم را به حاکو خون کشید. همزمان با قتل عام مردم مبارز در تهران، کشتارهای فجیعی در قم، شیراز، مشهد، تبریز و دیگر شهرستان‏‌ها توسط دژخیمان رژیم به وقوع پیوست. از تعداد مقتولین 15 خرداد آمار صحیحی در دست نیست .. در این میان علی‏‌رغم سانسور شدید خبری، اخبار مربوط به دستگیری رهبر نهضت اسلامی ایران و قیام پانزدهم خرداد و کشتارهای آن، در مدت کوتاهی در سراسر کشور پخش شد و موجی از نفرت و خشم علیه شاه به راه افتاد. سرانجام حضرت امام پس از ده ماه بازداشت، در هجدهم فروردین 1343 از زندان آزاد شدند و پس از آزادی نیز همان مسیر قبلی را ادامه دادند.

15 خرداد 1355

محمدرضا امیرتیمور کلانی، سفیر ایران در لندن، خودکشی کرد. علت خودکشی آلودگی های مالی اعلام شد.

میلادی

5 ژوئن 1723

آدام اسمیت اقتصاددان و نظریه‏پرداز معروف انگلیسی متولد شد. کتاب معروف او تحقیق در ماهیت و علل ثروت ملل است که باعت شهرت او شد. وی در 17 ژوئیه 1790م در شصت و هفت سالگی در ادینبورو اسکاتلند درگذشت.

5 ژوئن 1945

آلمان به چهار منطقه بین متفقین در پایان جنگ جهانی دوم تقسیم شد مهم‏ترین تغییر در وضع اروپا، در بزرگ‏ترین کشور مغلوب این جنگ یعنی آلمان پدید آمد. اتریش و چکسلواکی که در سال‏های قبل از جنگ، تحت سلطه آلمان درآمده و ضمیمه خاک آن کشور شده بودند، استقلال خود را باز یافتند. پروس شرقی و قسمتی از خاک اصلی آلمان در شرق این کشور که بیش از یک‏صد هزار کیلومتر مربع از خاک آلمان را تشکیل می‏داد ضمیمه لهستان شد و در عوض، شوروی یک‏صد و هشتاد هزار کیلومتر مربع از اراضی شرقی لهستان و قسمتی از ایالت پروس شرقی آلمان را تصاحب کرد. باقی‏مانده خاک آلمان به چهار منطقه اشغالی بین کشورهای پیروز جنگ، یعنی شوروی، امریکا، انگلیس و فرانسه تقسیم شد که سه بخش اشغالی کشورهای غربی بعداً به هم پیوستند و آلمان به دو کشور جداگانه با دو حکومت متفاوت و متخاصم شامل آلمان شرقی با 108 هزار کیلومتر وسعت و آلمان غربی با 248 هزار کیلومتر مربع مساحت تقسیم گردید. هم‏چنین چند سال بعد با تقسیم برلین، پایتخت آلمان به دو قسمت شرقی و غربی، دیوار برلین نیز ساخته شد که تا سال‏های پایانی دهه 1980م پابرجا بود.

5 ژوئن 1967

سومین جنگ میان طرفین که شش روز به طول انجامید، آغاز شد. ارتش رژیم صهیونیستی به فرماندهی موشه دایان، توانست بخش های وسیعی از اراضی اعراب اعم از صحرای سینا، بلندیهای جولان، کرانه باختری، غزه و بیت المقدس شرقی را اشغال کنند. اسرائیل که حمله هم‌زمان ارتشهای مصر، عراق، سوریه و اردن را در چند قدمی خود می دید، دست پیش گرفت و در تاریخ 5 ژوئن 1967 به نیروهای ارتش مصر در صحرای سینا حمله کرد. اسرائیل با دریافت اطلاعاتی حیاتی به وسیله عوامل اطلاعاتی خود در مصر پی برد که ارتش مصر بیش از چهارصد هواپیمای جنگنده خود را در نقطه‌ ای جمع کرده ‌است تا صبح روز بعد صفوف ارتش اسرائیل را شدیدا در هم بکوبد. ژنرالهای اسرائیلی که کار رژیم تازه تأسیس خود را با بلند شدن هواپیماهای مصری تقریباً تمام شده می دیدند تصمیم به زدن شبانه تمام جنگنده‌های مصری قبل از بلند شدن یکباره آنها بر روی اسرائیل کردند و نیروی هوایی ارتش اسرائیل با حمله غافلگیرانه به فرودگاههای نظامی مصر با فرستادن تمام 200 هواپیمای جنگنده‌ٔ فعال خود، در مدت چند ساعت اکثر هواپیماهای جنگی مصررا که شامل جنگنده‌های میگ و بمب افکن‌های توپولوف ساخت روسیه بودند بر روی زمین نابود کرد بدون اینکه مصر بتواند پاسخ مناسبی به حمله بدهد در این حمله بیش از 300 هواپیمای مصری از بین رفت. در تاریخ 10 ژوئن 1967 اسرائیل آخرین حملات به بلندی‌های جولان را تکمیل کرده بود. قرارداد آتش ‌بسی به پیشنهاد عرب‌ها در روز بعد از آن یعنی 11 ژوئن به امضاء رسید. به این ترتیب اسرائیل نوار غزه، صحرای سینا، کنارهٔ باختری رود اردن (شامل بیت المقدس شرقی) را تصرّف کرد. در کل با پیروزی‌های بدست آمده و انضمام سرزمینهای اشغالی تازه مساحت اسرائیل 3 برابر شد و در حدود یک میلیون عرب که در مناطق اشغال‌شده زندگی می‌کردند به زیر کنترل مستقیم اسرائیل درآمدند

5 ژوئن 1968

رابرت کندی داستان پیشین آمریکا، سناتور و نامزد وقت انتخابات مقدماتی حزب دمکرات برای ریاست جمهوری که پنجم ژوئن 1968 در راهرو هتل «امباسادور» شهر لس آنجلس هدف دو گلوله قرار گرفته بود 25 ساعت بعد درگذشت.