جلیل شهناز؛ تار نوازی که دیگر تکرار نشد

جلیل شهناز در نخستین روز خرداد 1300 در شهر اصفهان متولد شد، پدر وی سار و سه تار می نواخت و از کودکی به عنوان استاد آموزه های موسیقی را به وی آموخت .

تولد وی در خانواده ای آشنا به موسیقی موجب شد تا این هنرمند نیز نوازندگی را از سنین کودکی به صورت حرفه ای آغاز کند .

عبدالحسین شهنازی که در آن زمان یکی از آگاه ترین استادان موسیقی به مکتب تار نوازی اصفهان بود وظیفه استادی جلیل شهناز را بر عهده گرفت.

با توجه به پیشینه فرهنگی و هنری شهر اصفهان و توجه مردمان جامعه به اعتلای هنر ، فضای مناسب برای یادگیری انواع هنر و به ویژه موسیقی برای علاقه مندان مهیا بود.

این فضای مناسب ، پشتکار و پیگیری جلیل شهناز موجب شد وی در سنین نوجوانی چنین پیشرفتی را در کار خود داشته باشد که به عنوان نوازنده ای توانا و سطح بالا در شهر اصفهان شناخته شد.

ورود رادیو به زندگی مردمان آن زمان یکی از دیگر عوامل پیشرفت موسیقی سنتی ایران بود ، این رسانه به وسیله موسیقی با مخاطبان خود ارتباط برقرار می کرد و کم کم به عضوی جدایی ناپذیر در زندگی روز مره مردم تبدیل شد .

جلیل شهناز همچون دیگر بزرگان موسیقی هم نسل خود زندگی حرفه ای هنری خود را با ورود با رادیو آغاز کرد ، وی در زمانی که 28 سال داشت به عنوان یکی از عناصر اصلی برنامه های موسیقی رادیو اصفهان ایفای نقش می کرد.

بعد از یک دهه فعالیت در رادیو شهر خود برای همکاری در برنامه های نوپای موسیقی رادیویی به تهران دعوت شد و در برنامه گلها شروع به کار کرد.

این هنرمند به همراه استادان حسن کسایی و تاج اصفهانی گروهی سه نفره را تشکیل دادند و کنسرت هایی را نیز در داخل و خارج کشور در قالب موسیقی سنتی ایران برگزار کردند.

ضبط برنامه های متعدد گلها به همراه استادان زمان از جمله فعالیت های این نوازنده بزرگ در دهه های 40 و 30 شمسی بود که حاصل آن ساعت ها موسیقی سازی و آوازی است و امروزه به عنوان بخشی درخشان در رپرتوآر اجرایی موسیقی سنتی و ردیف دستگاهی از آن یاد می شود.

نکاتی که این نوازنده تار را هم عصران خود متمایز می کرد نگرش متفاوت به ردیف و خلق جمله بندی های مختص به خود بود.

جلیل شهناز با پشتوانه قوی موسیقی دستگاهی خود جملاتی را در لحظه خلق می کرد که در نوع خود منحصر بفرد بود.

درک و دریافت وی از ریتم در موسیقی سنتی ایران و بداهه پردازی در دوره های مختلف ریتمیک یکی دیگر از شاخصه های این نوازنده سرشناس موسیقی ایرانی بود که با تمامی نوازندگان دوره خود تفاوت داشت.

تبحر نوازندگی جلیل شهناز سونوریته ای ( صدادهی) منحصر بفرد را برایش به ارمغان آورد به طوریکه علاقه مندان به موسیقی با شنیدن جمله بندی ها و مضراب های ساز وی به سرعت می گفتند این صدای تار جلیل شهناز است .

وی با بزرگانی همچون فرامرز پایور، حبیب الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، جهانگیر ملک، اسدالله ملک، حسن کسائی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی و محمدرضا شجریان قطعات متعددی را در برنامه گلهای رادیو تولید کرد .

پس از پیروزی انقلاب اسلامی جلیل شهناز به همراه فرامرز پایور (سنتور)، علی اصغر بهاری (کمانچه)، محمد اسماعیلی (تنبک) و محمد موسوی (نی) گروه اساتید را تشکیل داند و کنسرت هایی را در نقاط مختلف جهان به روی صحنه بردند .

انتشار آلبوم هایی در قالب گروه نوازی و دونوازی یکی دیگر از فعالیت های این نوازنده سرشناس در عرصه موسیقی بود که از این میان می توان به آلبوم عطرافشان به همراهی تنبک محمد اسماعیلی اشاره کرد آثار برجای مانده بسیاری نیز از محافل خصوصی موسیقیدانان که جلیل شهناز در آن هنرنمایی می کند برجای مانده است که تبحر نوازندگی وی را تصدیق می کند.

در دهه های 70 و 60 شمسی بسیاری با شنیدن ساز جلیل شهناز به موسیقی سنتی ایرانی علاقه مند شدند.

وی در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد ، همچنین در ۲۷ تیر سال ۱۳۸۳، مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری به جلیل شهناز اهدا شد.

این نوازنده سرشناس پس از گذراندن مدت طولانی بیماری 27 خرداد سال 92 درگذشت.

بسیاری از اهالی موسیقی وی را بهترین نوازنده تار سده اخیر موسیقی سنتی ایران می نامند و بر این عقیده اند که هنرمندی همچون جلیل شهناز تکرار نمی شود.

امروز در مراکز اکادمیک موسیقی شیوه نوازندگی و نگاه این استاد سرشناس به بداهه نوازی مورد توجه است و در قالب درس های آموزشی تدریس می شود .