وقتی ساز‌ها کوک می‌شوند

برای ساخت موسیقی متن یک سریال، ممکن است هر آهنگسازی شیوه کار متفاوت از دیگری و مخصوص به خودش را داشته باشد، اما روال طبیعی و مرسوم به این شکل است که وقتی کارگردان یا با توجه به پیشینه آهنگساز یا با استناد به شناخت شخصی خود، کسی را برای ساخت موسیقی سریال انتخاب کرد، جلساتی برای رسیدن به یک نظر و دیدگاه مشترک برگزار می‌شود.

ابتدا کارگردان آنچه را مد نظر دارد، مثلا فضای کلی کار، جنس و سبک موسیقی و رنگ‌آمیزی آن را با آهنگساز در میان می‌گذارد.

وقتی آهنگساز با نقطه نظر کلی کارگردان آشنا شد، نوبت به بررسی جزئیات بیشتر می‌رسد. در اینجا بعضی آهنگسازها ترجیح می‌دهند پیش از هر چیزی یکی دو قسمت از فیلمنامه در اختیارشان قرار گیرد تا با فضای کلی حاکم بر کار بیشتر آشنا شوند. حالا نوبت آهنگساز است که با تکیه بر لحن و زبان سریال و آنچه مد نظر کارگردان بوده است، بخش‌های کوچکی را به عنوان نمونه کار حاضر کند و نظر کارگردان را در مورد آنها جویا شود. آهنگساز تم‌های کوچکی را به کارگردان معرفی می‌کند و با بحث و گفت‌وگو در مورد جزئیات، یکی از تم‌ها (با تغییر یا بدون تغییر) انتخاب می‌شود و به عنوان تم اصلی موسیقی متن در نظر گرفته می‌شود و بعد‌ سراغ قرارداد می‌روند.

مبلغ قرارداد با آهنگساز به عوامل زیادی بستگی دارد که یکی از آنها دستمزد اوست. دستمزد آهنگساز با توجه به سابقه و تجربه و میزان شهرت او متغیر است و نمی‌توان میزان ثابتی برای آن تعیین کرد، اما غیر از دستمزد، آنچه هزینه موسیقی را بالا می‌برد، تعداد سازهایی است که آهنگساز ترجیح می‌دهد از آنها استفاده کند، ساعت‌هایی است که در استودیو صرف می‌کند و نوازنده‌هایی که از حضورشان بهره می‌برد. مسلم است وقتی آهنگسازی تصمیم می‌گیرد بیشتر اثر را با کامپیوتر اجرا و ضبط کند، از هزینه‌های ساز زنده و استودیو و نوازنده کم می‌شود و می‌توان سر و ته موسیقی را حتی با کمتر از پنج میلیون تومان دستمزد جمع و جور کرد.

ولی وقتی آهنگساز می‌خواهد بیشتر سازها را به صورت زنده ضبط کند، ممکن است مثلا برای تکنوازی گیتار از نوازنده‌ای استفاده کند که ساعتی 700 هزار تومان دستمزد می‌گیرد. به همین ترتیب سازهای دیگر هم اضافه می‌شوند و ساعت‌های کار در استودیو هم هزینه‌هایی در بر دارد که درنهایت معمولا جدا از قرارداد اولیه و به صورت مستقیم توسط تهیه‌کننده پرداخت می‌شود.

اما در مورد تیتراژ سریال، موضوع کمی متفاوت است. بعضی اوقات آهنگسازی که ساخت موسیقی متن را به عهده دارد، مثلا تجربه‌ کار در حوزه‌ موسیقی پاپ یا موسیقی سنتی یا هر چه مد نظر کارگردان باشد را دارد، با خواننده‌های مشهور و محبوب هم در ارتباط است، بنابراین با دریافت دستمزدی جداگانه، ساخت تیتراژ را هم خودش به عهده می‌گیرد، اما با توجه به اهمیتی که موضوع ترانه‌خوانی در تیتراژ پیدا کرده و بیشتر کارگردان‌ها ترجیح می‌دهند مایه‌ بیشتری برای این قسمت از موسیقی بگذارند، کارگردان خودش مستقیم خواننده‌ای را در نظر می‌گیرد و با او وارد مذاکره می‌شود. به این ترتیب که کارگردان با خواننده تماس می‌گیرد، آنچه مد نظر دارد برای او بازگو می‌کند و کار را به او می‌سپارد. خواننده با توجه به خواسته‌ کارگردان، آهنگساز و ترانه‌سرای مناسب کار را پیدا می‌کند و با همکاری همدیگر چند نمونه‌ کوتاه و خام برای کارگردان آماده می‌کنند. وقتی کارگردان از بین نمونه‌ها آنچه برای سریال مناسب است انتخاب می‌کند، نوبت به قرارداد می‌رسد. در این مواقع معمولاً هزینه‌ای به عنوان دستمزد به خواننده در نظر گرفته می‌شود و او از همان منبع دستمزد ترانه‌سرا و آهنگساز را می‌پردازد.

البته این میزان دستمزد هم با توجه به همان مسائل مثل نوازنده، استودیو و سازهای زنده و موضوعات دیگری مثل این که از کدام ترانه‌سرا استفاده شود، متغیر است. مثلا بعضی از ترانه‌سرایان دستمزدی حدود 300 هزار تومان دریافت می‌کنند و بعضی دیگر که معروف‌تر هستند، تا دو میلیون تومان هم دستمزد می‌گیرند. اگر برای کارگردان یا تهیه‌کننده‌ای موسیقی تیتراژ در اولویت باشد، می‌تواند اول ترانه‌سرا را پیدا کند، هزینه‌ دستمزد او را جداگانه بپردازد و از او بخواهد ترانه‌ای را که مورد نظر اوست بسازد، بعد آهنگساز مورد نظرش را پیدا کند و پرونده‌ کار آهنگسازی و تنظیم و نوازندگی با سازهای زنده را با او ببندد و بعد موسیقی و ترانه را تحویل خواننده دهد. این روش، هم مستلزم هزینه‌ زیادی است و هم وقت و پیگیری فراوان می‌خواهد. (شروینه شجری کهن / جام‌جم)