تصویرسازی از شیادان پر‌خطر

قاچاق کالا و ارز، دلال پروری، رمالی و فالگیری، ازدواج با اتباع بیگانه، کلاهبرداری، سوء استفاده از فیلم‌های شخصی، جرایم اینترنتی معضلاتی اجتماعی است که شاید بارها خبرهایی درباره آن شنیده‌ایم یا خودمان گاهی با آنها مواجه شده‌ایم و بعد از آن به خود قول داده‌ایم که بیشتر حواسمان را جمع کنیم تا دیگر به دام کلاهبرداران نیفتیم و آسیب نبینیم. شبکه یک برای اطلاع‌رسانی بیشتر در این زمینه برنامه‌ای به نام خط قرمز را تدارک دیده است.خط قرمز را رضا بختیاری تهیه کرده است. بختیاری از سال 76 وارد سازمان صداوسیما شده و از سال 80 برنامه سازی را برای شبکه‌های مختلف از جمله شبکه یک شروع کرده است. وی دانش آموخته کارشناسی ارشد در رشته مدیریت فرهنگی است. وی تاکنون برنامه‌های مختلفی را همچون بازماندگان، رد پای خاطره، چراغ خاموش، جریان، کوچه باغ و خانه ملت را تهیه کرده است. برنامه چراغ را که چند سال پیش از شبکه یک پخش شد، می‌توان از برنامه‌های زنده و چالش برانگیزی دانست که با پخش برخی معضلات مخفی جامعه توانست مخاطبان زیادی را با خود همراه کرده و جریان جدیدی از برنامه‌سازی را وارد تلویزیون کند. به بهانه پخش مستند خط قرمز با بختیاری به گفت‌وگو نشستیم.

مستند خط قرمز را با چه هدفی تهیه کردید؟

خیلی از مردم به علت بی‌اطلاعی و اعتماد بی‌جا در دام برخی کلاهبرداران می‌افتند و دچار آسیب‌های مالی و روحی جبران‌ناپذیری می‌شوند. ما به‌عنوان تهیه‌کنند‌گانی که در رسانه ملی فعالیت می‌کنیم، وظیفه اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی در بین اقشار مختلف مردم را به عهده داریم. به همین دلیل سعی کردیم با ساخت این برنامه درباره پیامد اعتماد‌های خطرناک روشنگری و مردم را با ترفندهای کلاهبرداران آشنا کنیم.

بیشتر چه قشری مخاطبان اصلی این برنامه را تشکیل می‌دهند؟

مخاطبان این برنامه همه مردم هستند؛ مردمی که سرگرم کار و زندگی روزانه خود هستند و اطلاع چندانی از روش‌های جدیدی که شیادان برای کلاهبرداری و سوءاستفاده از مردم در پیش می‌گیرند، ندارند. زنان، دختران و همین‌طور جوانان طعمه‌های اصلی این شیادان هستند و از ‌آنجا که خانواده‌های این افراد نیز درگیر می‌شوند، به همین دلیل همه اقشار جامعه مخاطبان اصلی این برنامه هستند. البته با گذشت زمان طیف مخاطبان این برنامه نیز وسیع‌تر می‌شود.

به نظر می‌ر‌سد اگر برنامه‌سازان، مستندهای اجتماعی را با کیفیت بالا تولید کنند شبکه‌های تلویزیونی می‌توانند از این طریق مخاطبان خود را افزایش دهند.

بله، بدون شک. در ابتدا یک برنامه‌ساز باید به این نکته توجه کند که جامعه به چه موضوعاتی نیاز دارد. درباره بسیاری از معضلات اجتماعی و آسیب‌هایی که در سطح جامعه وجود دارد می‌توان با استفاده از تکنیک‌های برنامه‌سازی و در قالب برنامه مستند به مردم آگاهی داد و مخاطب را پای تلویزیون نشاند. مستندهای اجتماعی چون ریشه در واقعیت دارند و مردم با موضوعی که در آنها مطرح می‌شود به نوعی درگیر هستند، می‌توانند مردم زیادی را پای تلویزیون نگه دارند. البته برنامه‌سازان هم باید از ظرافت‌های تولید و تکنیک‌های موجود برای جذابیت بیشتر برنامه استفاده کنند.

موضوعات برنامه بر چه اساسی انتخاب می‌شود؟

با توجه به این‌که گروه مستند شبکه یک تهیه‌کننده اصلی این برنامه بود، در گروه تصمیم گرفته شد ما روی معضلات اجتماعی متمرکز شویم. در کنار این، ما جلساتی هم با نمایندگان نیروی انتظامی داشتیم و آنها هم پرونده‌هایی را در اختیار ما گذاشتند. در نهایت موضوعاتی همچون اعتیاد، دلال پروری، رمالی و فالگیری، ازدواج با اتباع بیگانه، کلاهبرداری، سوءاستفاده از فیلم‌های شخصی و جرایم اینترنتی برای تولید برنامه انتخاب شد. ضمن این‌که ما پس از برگزاری نشست‌های متعدد با کارشناسان، تحقیقات و پژوهش‌های لازم را درخصوص موضوعات انجام دادیم تا بتوانیم جذابیت‌های بیشتری برای این مجموعه ایجاد کنیم.

برای جذاب کردن برنامه سعی کردید از چه بخش‌هایی استفاده کنید؟

خط قرمز در قالب مستند محض ساخته شده و شاید یکی از جذابیت‌های برنامه رویکرد و ساختارش است که هیچ تصنعی در آن نیست. برای مثال در بحث مواد مخدر، کراک و مسائلی که برای استفاده‌کنندگان آنها پیش آمده، تصاویر مستند نمایش داده می‌شود که باعث جذابیت برنامه شده است. هیچ‌یک از بخش‌ها بازسازی نشده و همه به‌صورت واقعی ضبط شده است. معمولا این‌گونه برنامه‌ها طرفداران خاص خودش را دارد و در جذب مخاطب و آگاهی بخشی موفق است. در خط قرمز بیشتر تصاویری که در برنامه پخش می‌شود مربوط به فیلم‌های ضبط شده با دوربین‌های مداربسته پلیس است و برخی صحبت‌های آنها زمان توضیح به پلیس ضبط شده به همین دلیل کاملا گویا و واقعی است.

در این مستند از چه کارشناس‌هایی استفاده کرده‌اید؟

استفاده از کارشناس‌ها بستگی به موضوع دارد و برای هر برنامه کارشناس خاص خودش را انتخاب می‌کنیم، اگر موضوع مربوط به هشدار و پلیس باشد، کارشناسان ما پلیس هستند اما در مورد آسیب‌های اجتماعی از جامعه‌شناسان و روان‌شناسانی استفاده می‌کنیم که در حوزه مسائل اجتماعی کار می‌کنند.

آیا از میزان رضایتمندی و علاقه‌مندی مخاطبان به این برنامه اطلاع دارید؟

براساس آماری که روابط عمومی سازمان و شبکه یک به ما داده خوشبختانه این مستند توانسته مخاطبان فراوانی را در سطح کشور داشته باشد. برخی مردم حتی مشکلاتشان را از طریق راه‌های ارتباطی برنامه با ما در میان می‌گذارند تا به آنها بپردازیم. به‌طور مثال بعد از پخش برنامه‌ای که مربوط به اعزام دانشجو به خارج از کشور توسط برخی موسسه‌های غیرقانونی بود، خیلی‌ها تماس می‌گرفتند و آنها هم شکایت‌های خود را مطرح می‌کردند و می‌خواستند از حقوق خود در این زمینه مطلع شوند. این مساله درباره برنامه‌ای که مربوط به ازدواج با اتباع بیگانه هم بود تکرار شد و بازخورد خیلی مناسبی داشت؛ حتی مردم از ما خواستند پیگیر وضع قوانین مرتبط در مجلس شورای اسلامی باشیم. بسیاری از مردم از پشت پرده آگهی روزنامه‌ها که با آب و تاب وعده‌های رنگا‌رنگ مثلا وام بلاعوض و خانه دار شدن و سرمایه‌دار شدن می‌دهند اطلاعات کافی نداشته برای همین به دام کلاهبرداران می‌افتند. قسمت‌هایی از برنامه خط قرمز که به این معضلات می‌پرداخت، بیننده و بازتاب بیشتری داشت.

می‌توان گفت شما علاوه بر آگاهی بخشی درخصوص آسیب‌های اجتماعی، در رویکرد و ساختار برنامه‌های ترکیبی و مستند جریان‌سازی هم کرده‌اید؟

ما در این برنامه علاوه بر این‌که مردم را با معضلات و آسیب‌های اجتماعی آشنا می‌کنیم، باعث برقراری ارتباط مردم با نیروی انتظامی و حتی رساندن صدای آنها به قانونگذاران می‌شویم تا مسئولان با مشکلات موجود در سطح جامعه آشنا شده و قوانین جدیدی را برای مرتفع کردن این مشکلات وضع کنند.

با توجه به بازخورد مثبتی که این مجموعه در جامعه دارد، آیا تصمیم دارید سری دوم آن را هم بسازید؟

بله، قرار است پس از اتمام پخش این مجموعه، مجموعه دیگری را تولید کنیم و در آن به موضوعات رمالی، فالگیری، مواد مخدر صنعتی جدید، کودکان خیابانی و تکدیگری بپردازیم. بخشی از مراحل تحقیقات را انجام داده‌ایم و امیدوارم بتوانیم در فرصت مناسبی مجموعه جدید را تولید و آماده پخش کنیم.

در تولید برنامه‌هایی مانند خط قرمز معمولا با چه مشکلاتی مواجه هستید؟

وقتی قرار است درباره معضلات و آسیب‌ها برنامه‌ای ساخته شود، بدون شک خط قرمز‌هایی وجود دارد و حتی اگر قرار باشد با افرادی که دچار آسیب شده‌اند، گفت‌وگو شود، علاوه بر هماهنگی باید موافقت افراد مورد نظر را هم جلب کرد که این سختی‌های خاص خودش را دارد. ضمن این‌که برای تصویربرداری بخش‌هایی از برنامه‌های مستند لازم است به افراد پرخطر نزدیک شد که این موضوع نیز مشکلاتی در پی دارد. البته لازم است از همکاری نهادهای متعدد برای تولید این مجموعه قدردانی کنم. با این حال ما برای تولید بهتر و تاثیرگذاری بیشتر برنامه به همکاری و همیاری قوه قضاییه نیاز داریم؛ چون بیشتر پرونده‌هایی که نیروی انتظامی برای برنامه‌سازی به ما معرفی می‌کند، در اختیار قوه قضاییه است و برای گفت‌وگو با متهمان هم باید قوه قضاییه به ما مجوز بدهد که امیدواریم این همکاری گسترش یابد و ما هم بتوانیم در تولید این مجموعه از مستندات بیشتری استفاده کنیم.

فرشید شکیبا‌ /‌ جام‌جم