خط قرمزهای ایران در ‌مذاکرات هسته‌ای

به‌گزارش جام‌جم، هرچند در آستانه دور جدیدی از مذاکرات ایران و 1+5 فشارهای تندروها برای مانع‌تراشی در مسیر گفت‌وگوها شدت گرفته، با وجود این به‌نظر می‌رسد که همچنان می‌توان برای دیپلماسی هسته‌ای چشم‌انداز روشنی متصور بود. این‌گونه است که مذاکرات فردا و پس‌فردا را می‌توان آزمونی پیش ‌روی جامعه بین‌الملل دانست که تا چه اندازه می‌توانند در مقابل افراطیون مقاومت کنند.

رفع نگرانی‌های معقول 1+5 و دفاع از حقوق هسته‌ای ایران

همزمان با انتظاری که جامعه ایرانی از طرف مقابل برای عدم تمایل به ‌سوی رادیکال‌های سیاسی دارد، کشورمان نیز گام‌هایی اعتمادساز برخواهد داشت تا این روند را تسهیل کند. در همین راستا مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات ژنو گفته است که «تمام نگرانی‌های معقول طرف مقابل را برطرف خواهیم کرد.» سیدعباس عراقچی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران پیرامون مذاکرات ایران و 1+5 در ژنو گفت: ظهر دوشنبه (امروز) به ژنو خواهیم رفت و مذاکرات صبح سه‌شنبه آغاز می‌شود به گفته او، امشب ضیافت شامی برگزار خواهد شد که در آن ظریف و اشتون حضور خواهند داشت و این زمان فرصتی برای مرور مسائلی است که فردا و پس‌فردا مطرح خواهد شد. عراقچی تصریح کرد: ‌با جدیت کامل به این مذاکرات می‌رویم و برای دستیابی به هدفی مشخص که مورد قبول طرفین مذاکره باشد، اقدام خواهیم کرد.

اطمینان می‌دهیم فعالیت‌های هسته‌ای ایران اهداف نظامی ندارد

عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای همچنین درباره چارچوبی که برای این مذاکرات پیش‌بینی شده، با اشاره به این‌که ایران از همه حقوق خود برای دستیابی به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای از جمله غنی‌سازی استفاده خواهد کرد، افزود: هیات مذاکره‌کننده ایرانی درصدد است طرح مشخصی را در این مذاکرات ارائه کند تا مبنایی برای مذاکرات باشد و امیدواریم در فاصله زمانی معقول نتایج حاصل شود. معاون وزیر امور خارجه ادامه داد:‌ طرف مقابل همیشه مدعی بوده است که با انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای در ایران مخالفتی ندارد، اما با سلاح هسته‌ای مخالف است و زمانی که ما در این مذاکرات به آنها اطمینان دهیم ایران هیچ برنامه نظامی را در دستور کار ندارد، برد آنها حاصل شده است. عراقچی تاکید کرد: ‌البته آنها اگر در سخنان و ادعاهای خود صداقت داشته باشند این هدف برایشان قابل وصول است. وی اظهار کرد: ‌بردما هم در این مذاکرات این است که برنامه صلح‌آمیز خود را ارائه و بر برخورداری خود در زمینه غنی‌سازی تاکید کنیم.

خطوط قرمز ایران در ژنو

عراقچی خط قرمز ایران در این مذاکرات را غنی‌سازی و حفظ حقوق مردم خواند و تصریح کرد: از هر آنچه مردم ایران بر اساس معاهدات بین‌المللی برخوردارند، ذره‌ای کوتاه نخواهیم آمد البته درباره شکل، اندازه و سطوح مختلف غنی‌سازی مذاکره خواهیم کرد اما خروج مواد از کشور خط قرمز ماست. معاون وزیر امور خارجه همچنین درباره موضوعات مطرح شده در ژنو خاطرنشان کرد: اگر آنها علاقه‌مند باشند در خصوص مسائل منطقه و دیگر چالش‌های بین‌المللی هم آماده گفت‌وگو خواهیم بود.

ناتوانی آمریکا در مدیریت بحران‌های منطقه‌ای، عامل تمایل به مذاکره با ایران

چالش‌های بین‌المللی که عراقچی از آمادگی تهران برای مذاکره بر سر آن خبر داده، شاید همان بن‌بست سیاسی باشد که واشنگتن در خاورمیانه گرفتار آن شده است. علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس درباره انگیزه‌های منطقه‌ای آمریکا و متحدانش برای تمایل به گفت‌وگو با تهران در مصاحبه‌ای با جام‌جم می‌گوید: «آنها در طول ده سال گذشته که با ما چالش هسته‌ای داشتند و به عنوان یک ابرقدرت اصرار داشتند که ما این توانمندی را پیدا نکنیم، در این سیاست شکست خوردند و به نتیجه نرسیدند و ایران توانست سیاست خود را به جلو ببرد و بر این دانش مسلط شود. آمریکا در بحران‌های منطقه‌ای همچون افغانستان و عراق هم نتوانست اهداف اولیه‌اش را دنبال کند و جمهوری اسلامی ایران موفق شد در چارچوبی صلح‌آمیز اهداف خود را محقق کند. همه این مسائل این درس را به آمریکا داده که ادامه سیاست خصمانه علیه ملت ما، متضمن حفظ منافع آنها نخواهد بود و آنها باید سیاست‌های خود را تغییر دهند؛ چراکه به تنهایی نمی‌توانند بحران‌های منطقه را مدیریت کنند.» همین ناتوانی در مدیریت بحران در خاورمیانه است که اکنون ناظران سیاسی را به کاهش دشمنی‌ها در قبال کشورمان و دستیابی به توافقی میان ایران و غرب امیدوار کرده است.

مثلث توافق ایران و 1+5

با این همه، مذاکرات ژنو دارای چارچوبی برای توافق پایدار است که در طرح پیشنهادی تهران موردتوجه قرار گرفته است. یک منبع نزدیک به تیم مذاکره‌کننده ایران به رسانه‌های داخلی گفته است که طرح پیشنهادی جدید تهران آماده شده و در حال بررسی‌های نهایی است.

او تصریح کرده که این طرح دارای چارچوب زمانی بوده و گام‌های اول و آخر نیز در آن مشخص شده تا مسیر مذاکرات روشن باشد. وی اظهار کرد: گام‌های میانی در طول مذاکرات و پس از برداشته شدن گام اول تعیین می‌شود. هرچند جزئیات بیشتری از این طرح هنوز منتشر نشده، اما رئیس‌کمیسیون امینت ملی مجلس درباره الزامات مذاکرات ژنو به خبرنگار ما گفته است که «لغو تحریم‌ها، تغییر سیاست در قبال مساله هسته‌ای، به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی و انتقال موضوع هسته‌ای ایران از شورای امنیت به آژانس» باید موردتوجه طرف مقابل قرار گیرد. همچنین حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، کارشناس مسائل سیاسی و نماینده پیشین مجلس در گفت‌وگویی با جام‌جم، دستیابی به توافق در جریان مذاکرات ژنو را به مثلثی تشبیه می‌کند که یک ضلع آن «پذیرش حق غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران از جانب طرف مقابل» است، ضلع دیگر آن «تحریم‌زدایی» و دیگری نیز «رعایت تضمین شده مقررات بین‌المللی از سوی ایران».

او برای تحقق اهداف موردنظر در این مثلث فرضی، سه گام دیپلماتیک را پیشنهاد می‌دهد که اولی کوتاه مدت بوده و تعلیق بخشی از تحریم‌ها و جلوگیری از وضع تحریم‌های جدید را دربرمی‌گیرد. دومین گام که میان‌مدت است، شکل‌گیری رویه‌ای است که به کاهش تحریم‌ها منجر شود و در فرجام گام سوم، خروج بلندمدت پرونده ایران از شورای امنیت و بررسی آن در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای است.

گفت‌وگوهایی «باز» اما «پیچیده»

شاید همین طرح گام‌به‌گام تهران برای رسیدن به توافقی بین‌المللی بر سر پرونده هسته‌ای کشورمان است که باعث شده تا دیپلمات‌های غربی آن‌گونه که خبرگزاری فرانسه گزارش داده، مذاکرات سه‌شنبه و چهارشنبه در ژنو را «باز»، اما «پیچیده» لقب دهند.

به گزارش باشگاه خبرنگاران، ویلیام لوئرز، دیپلمات کهنه‌کار سابق آمریکا و مدیر پروژه ایران به خبرگزاری فرانسه گفته است که اگر ایرانی‌ها طرح جالب توجهی را در ژنو ارائه کنند که مسیری طولانی را برای برطرف کردن نگرانی‌های ما حتی در کوتاه‌مدت ترسیم کند، آنگاه تصمیم می‌گیریم که آیا همزمان کاری انجام دهیم که موجب شود این توافق صورت گیرد. سپس ظرف سال آینده یا دو سال دیگر می‌توان به توافق به مراتب جامع‌تری دست یافت.

هرچند دیپلمات‌های غربی با اما و اگر درباره مفاهمه با تهران سخن می‌گویند، اما حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس معتقد است که دستیابی به توافق در جریان مذاکرات شدنی است، چراکه ایران در خطوط قرمز خود مشکلی با غرب نداشته و دستیابی به حق غنی‌سازی در خاک کشورمان، یکی از حقوق به‌رسمیت شناخته شده در معاهدات بین‌المللی است.

وی با اشاره به ادعاها مبنی بر تلاش تهران برای دستیابی به سلاح‌ هسته‌ای می‌گوید فتوای رهبر معظم انقلاب و همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند به رفع این اختلافات منتهی شود.

او با بیان این‌که ایران پیش از این نیز به تمامی پرسش‌ها و ابهامات آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای خود پاسخ گفته است، یادآور شد: ایران به نگرانی‌های آژانس و نه گزارش‌های منافقین، سیا و موساد پاسخ خواهد داد و شفاف‌سازی، مهم‌ترین گامی است که ایران در این مسیر خواهد برداشت.

تیم آمریکایی

اما علاوه بر حرف و حدیث‌هایی که در آستانه مذاکرات ژنو درباره رسیدن ایران و غرب به توافقی هسته‌ای مطرح می‌شود، ترکیب اعضای هیات‌های مذاکره‌کننده در این مذاکرات نیز نشان از اراده‌ای برای رسیدن به توافقی پایدار دارد.

در همین راستا این‌که وندی شرمن، معاون وزیر خارجه و نفر سوم این وزارتخانه رهبری هیات آمریکایی در مذاکرات ایران و 1+5 را عهده‌دار است، نشانی مثبت تلقی شده و شاید از آن مهم‌تر حضور آدام سوبین، رئیس دفتر کنترل دارایی‌های خارجی در وزارت خزانه‌داری آمریکا (OFAC) و یکی از اصلی‎ترین متخصصان مساله تحریم در ترکیب هیات آمریکایی است که به عقیده برخی صاحب‌نظران، حضور وی در ژنو گامی مثبت از سوی واشنگتن محسوب می‌شود.

شاید این ترکیب معنادار هیات آمریکایی، پاسخی به این تاکید معاون امور حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه باشد که در گفت‌وگو با شبکه خبر تصریح کرده است: در مذاکرات ژنو به دنبال مذاکرات هدفمند و واقعی هستیم نه برای نمایش و اتلاف وقت و گفت‌وگو برای گفت‌وگو.

در همین حال گفته شده که احتمالا در حاشیه این مذاکرات دیداری دوجانبه میان تیم‌های ایرانی و آمریکایی نیز رخ می‌دهد. موضوعی که عراقچی، معاون وزیر خارجه آن را «امری معمول» نام نهاده و درباره آن به ایرنا گفته است: این موضوع، امری معمول است و گفت‌و‌گوها و تبادل نظرهای جانبی با آمریکا همچون گذشته صورت می‌گیرد.

چرا ایران از دستاوردهای 10 ساله خود نمی‌گذرد؟

علاوه بر همه این خوش‌بینی‌ها به مذاکرات ژنو، نکته مهمی که برخی کارشناسان بر آن تاکید دارند، مراقبت از دستاوردهای هسته‌ای کشورمان در جریان این دور از مذاکرات است؛ چراکه ایران بیش از ده سال برای دستیابی به این دستاوردها هزینه داده و اکنون عبور از آن قابل قبول نیست.

این همان موضوعی است که حشمت‌الله فلاحت‌پیشه نیز بر آن تاکید کرده و در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند: ایران برای رسیدن به تکنولوژی غنی‌سازی هسته‌ای طی ده سال گذشته هزینه‌های بسیاری را متحمل شده و بر پایه سه اصل منطقی، این حق را غیرقابل مذاکره می‌داند.

این کارشناس مسائل بین‌المللی با تشریح سه اصل مورد نظر خود می‌افزاید: اول از همه این‌که گذشت از دستاوردی که کشورمان با مقاومت و توان داخلی به آن رسیده در تضاد با شأنیت یک ملت بزرگ است. علاوه بر آن قانون «الزام دولت به تکمیل چرخه هسته‌ای»، به دولت اجازه عدول از آن را نمی‌دهد و همچنین اساسنامه آژانس به کشورهای عضو، این حق را می‌دهد که در خاک خود غنی‌سازی کنند.

با این حال فلاحت‌پیشه می‌گوید که اگر طرف مقابل حاضر به پذیرش حق هسته‌ای ایران و نیز آغاز روند تحریم‌زدایی و خروج پرونده کشورمان از شورای امنیت سازمان ملل باشد، دولت می‌تواند به عنوان گام نهایی برای شفافیت بیشتر فعالیت‌های هسته‌ای خود، لایحه پذیرش پروتکل الحاقی را به مجلس ارائه کند.

به گفته وی، این پروتکل که حد بالای بازرسی از تاسیسات هسته‌ای را پیش‌بینی کرده و بسیاری از کشورها نیز آن را پذیرفته‌اند، تضمینی است برای پایان‌ دادن بهانه‌جویی‌های غرب بر سر پرونده هسته‌ای کشورمان. او با یادآوری دلایل پایان پذیرش داوطلبانه این پروتکل از سوی مجلس، اضافه می‌کند: نمایندگان مردم به دلیل ارسال پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت، رای به خروج از چارچوب پروتکل الحاقی دادند، اما در صورت بازگشت پرونده هسته‌ای به شورای حکام آژانس، می‌توان شاهد پذیرش پروتکل الحاقی بود.

هرچند فلاحت‌پیشه می‌گوید که غربی‌ها هنوز هم بر پیشنهادهای آلماتی2 یعنی همان بسته‌ای که ظریف آن را «تاریخ مصرف گذشته» خوانده است، تاکید دارند، اما آن‌گونه که روزنامه الحیات چاپ لندن گفته، غرب آماده پذیرش حق غنی‌سازی 5 ‌درصدی اورانیوم در خاک ایران است و از لغو گام‌به‌گام تحریم‌ها نیز حمایت می‌کند.

با این حال آن‌طور که نیویورک‌تایمز پیش‌بینی کرده، هیات آمریکایی در گفت‌وگوهای پیش رو قصد دارد از «کنگره آمریکا» به‌عنوان یک اهرم فشار در قبال پیشنهادهای طرف ایرانی استفاده کند. چنین است که وندی شرمن گفته «تصمیم دارم شبح کنگره را برای ایرانی‌ها احضار کنم». او در تشریح برنامه‌های خود در ژنو افزوده است: من به ایرانی‌ها می‌گویم شما فرصت دارید در مذاکرات پانزدهم اکتبر (روز سه‌شنبه) صداقت خود را ثابت کنید؛ در آن صورت کنگره هم حرف شما را قبول خواهد کرد».

این همان سیاست دوگانه‌ای است که واشنگتن بخوبی از آن به نفع خود استفاده می‌کند، اما در این‌سو، مجلس ایران نیز برای مذاکره‌کنندگان ایرانی چارچوبی را مشخص کرده که در قالب قانون الزام به تکمیل چرخه سوخت هسته‌ای متبلور شده است. در همین راستا، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس از بازدید قریب‌الوقوع تعدادی از اعضای این کمیسیون از تاسیسات هسته‌ای نطنز خبر داده و به جام‌جم می‌گوید: مجلس آماده است تا یکی از نمایندگان را برای همراهی با تیم مذاکره‌کننده به ژنو بفرستد؛ هرچند حشمت‌الله فلاحت‌پیشه معتقد است که حمایت 230 نماینده مجلس از سیاست‌ خارجی دولت تدبیر و امید نشان‌دهنده آن است که دولت احتمالا در همراهی بهارستان در چارچوب توافقات صورت گرفته در ژنو مشکلی نخواهد داشت، اما نقوی حسینی در این باره با وجود تاکید بر همراهی با دولت در حوزه قانونگذاری به خبرنگار ما می‌گوید: ایران از شفاف‌سازی برنامه‌های هسته‌ای خود و پاسخ به هرگونه ابهام در چارچوب قوانین بین‌المللی استقبال می‌کند، اما مجلس هیچ‌گاه اجازه نخواهد داد که درخواست‌های فرا ان.‌پی.‌تی مطرح شود.

به‌ این ترتیب تیم مذاکره‌کننده ایرانی در حالی امروز راهی ژنو می‌شود که بیش از هر زمان دیگری با حمایت‌های داخلی روبه‌رو بوده و به ‌نظر می‌رسد که همین اجماع‌نظر در درون کشورمان، در کنار بحران‌هایی که جامعه بین‌المللی در منطقه با آن دست به گریبان است، طرف مقابل را ناچار به توافق با کشورمان خواهد کرد؛ توافقی که هرچند بدیهی است با نرمش تهران در قبال برخی مباحث مطروحه در پرونده هسته‌ای کشورمان همراه خواهد بود، اما هیچ‌گاه به معنی عدول از اصول و حقوق مردم ایران نیست.

مصطفی انتظاری‌هروی / گروه سیاسی