رسانه، شخصیت‌ساز است

تلویزیون یکی از مهم‌ترین عوامل در فرآیند اجتماعی شدن کودکان است، زیرا کودکان از دو سالگی به دیدن برنامه‌های تلویزیون علاقه‌مند هستند. اگر به برنامه‌های کودک نگاهی اجمالی بیندازیم، متوجه می‌شویم بعضی برنامه‌های کودک تلویزیون مدت‌هاست به لحاظ فرم در یک دور باطل افتاده است. ترکیب عروسک‌ها کنار خاله‌ها و عموها، خیلی قدیمی است که فقط اسامی و اشکال عروسک‌ها طی آن تغییر می‌کند، اما در محتوا و پیام برنامه تغییر خاصی اتفاق نیفتاده یعنی فرم ثابت مانده و فقط رنگ و لعاب عوض می‌شود. گویی برنامه‌سازان حوزه کودک جرات و جسارت رفتن به سمت فرم‌های جدید را ندارند و ترجیح می‌دهند همان فرم‌های کلیشه‌ای را به خدمت بگیرند. با وجود این که بیشتر برنامه‌های کودک تلویزیونی به صورت زنده اجرا می‌شود، اما مشارکت کودکان در این برنامه‌ها کم است و به واکنش‌هایی همچون دست‌زدن و شادی‌کردن ختم می‌شود. در صورتی که کودکان به دلیل خاصیت ذاتی خود، یعنی حس کنجکاوی دوست دارند دنیای پیرامون‌‌شان را کشف کنند. آنها دوست ندارند روی صندلی بنشینند و به حرف‌ مجریان و عروسک‌های برنامه گوش کنند. آنها منتظر فرصتی هستند تا ارتباط نزدیکی با مجری برنامه داشته باشند و با همسالان خود بازی کنند. نشستن کودکان در استودیوی برنامه‌های تلویزیونی، بالا و پایین‌پریدن، جیغ و فریادکردن پاسخگوی نیازها و گرایش‌های رسانه‌ای کودکان دنیای مدرن نیست. دنیای بچه‌ها، دنیای شادی و هیجان است؛ هیجانی که به واسطه این نوع واکنش‌ها تامین نمی‌شود.

کودکان همچنین از قدرت تخیل بالایی برخوردارند با توجه به این خصوصیت می‌توان گام‌های موثر و راهگشایی برای جذب مخاطب و در پی آن فرهنگسازی برداشت. روان‌شناسان معتقدند بازی نقش مهمی در رشد و آموزش فکری، اجتماعی و عاطفی کودکان دارد. کودکان هنگام بازی تجربه کسب می‌کنند، قدرت ادراک و تصور آنان رشد می‌یابد و به این ترتیب به ساختن مفاهیم در ذهن و روان خود می‌پردازند. به عبارت دیگر، کودکان از طریق بازی‌های گوناگون، بسیاری از قوانین و قواعد زندگی جمعی را فرامی‌گیرند. کودک از طریق بازی، توانایی و اعتماد به نفس کسب می‌کند، زیرا کودک هنگام بازی، صمیمانه و آزادانه احساسات خود را ابراز می‌کند و قواعد ارتباط با کودکان هم‌سن و سال خویش را می‌آموزد که در نهایت به فهم ارتباطی با دیگران منجر می‌شود. برنامه‌سازی برای کودکان در گستره جهانی شدن ارتباطات و با شرایط بومی و فرهنگی خاص، نیازمند تحقیقات میدانی گسترده‌ای است که باید بیشتر مورد توجه برنامه‌سازان و سیاستگذاران قرار گیرد.

کودکان از لحاظ سنی، وضع جسمانی، ویژگی‌های روحی و همچنین آمادگی و پذیرش ذهنی در مرحله‌ مهمی از زندگی قرار دارند و شناخت و بررسی خصوصیات این گروه بسیار حائز اهمیت است. بر همین اساس آثاری که تولید می‌شود، لازم است مطابق با ویژگی‌های فکری و الگوهای زیباشناسی مخاطب ساخته و ارائه شود، بنابراین یافتن قالب‌های مناسب و همچنین پرداختن به مضامین جذاب و مورد علاقه کودکان از مسائل زیربنایی تلقی می‌شود.

گرچه به کودکان شبکه‌ای اختصاص داده شده، اما در حقیقت شاهد پخش برنامه‌های کودک از دیگر شبکه‌های تلویزیون هستیم. جالب این که زمان پخش برخی از این برنامه‌ها در یک ساعت خاص است و بچه‌ها مدام کانال تلویزیون را عوض می‌کنند و همین موضوع باعث سردرگمی بیشترشان در انتخاب می‌شود. مورد دیگر این‌که برنامه‌های کودک فاقد بار علمی و محتوایی است. برنامه‌ها علاوه بر داشتن جذابیت‌های بصری باید دارای قالب و فرمی باشد تا با توجه به مقتضیات زمان به نیازهای متکثر کودکان پاسخ داده شود. اگر پخش برنامه کودک فقط در انحصار یک شبکه تلویزیونی باشد آن‌گاه رقابت خوبی میان تهیه‌کنندگان برنامه‌های حوزه کودک به‌وجود می‌آید و آنها با دقت، تفکر و تامل بیشتری برنامه‌سازی می‌کنند.

سیما پویا