معماری حمام‌های دیروز و امروز

در روستاها که شرایط رفت و آمد دشوارتر بود ماجرا فرق می‌کرد. به این شکل که برخی روستاهای کوچک حمام نداشتند به همین دلیل اهالی آبادی مجبور بودند برای رفتن به حمام مسافت زیادی را طی کنند تا خودشان را به روستایی که حمام دارد برسانند، اما با پیشرفت معماری و شهرنشینی، امروزه خانه‌ای را نمی‌توان پیدا کرد که حمام نداشته باشد و کار به جایی رسیده که شهروندان هنگام خرید یا اجاره خانه توجه زیادی به شرایط حمام خانه دارند به همین دلیل معمارها برای ساخت حمام‌ها بیشتر از وسایل لوکس استفاده می‌کنند. این توجه سبب شده بازار خرید و فروش لوازم مربوط به حمام رونق بگیرد تا حدی که در شهرهای بزرگ بازاری به فروش این لوازم اختصاص پیدا کرده و به قول معروف بورس فروش لوازم بهداشتی مانند دوش و وان‌های مختلف شده است. اگر گشتی در این بازارها بزنید وسایلی می‌بینید که با زرق و برق هر چه تمام‌تر ساخته شده​اند و مشتری‌ها را خیره می‌کنند. به همین دلیل در آپارتمان‌های امروزی می‌توان حمام‌هایی را دید که وان‌هایشان به شکلی طراحی شده که قابلیت‌های یک جکوزی کوچک را داشته باشد، اما در این بین آپارتمان‌نشینی سبب شده معماری حمام‌ها نیز تغییر کند، زیرا هر چه زیر بنای خانه‌ها کوچک‌تر شود معماران هم مساحت کمتری را به حمام اختصاص می‌دهند به همین دلیل شاید تا مدتی قبل معماری حمام‌ها در کشورمان با سایر کشورها متفاوت بود، اما به دلیل این که شهرنشینی ناگزیر آپارتمان‌نشینی را به ارمغان آورده است حمام‌ها نیز با توجه به آپارتمان‌ها ساخته می​شوند، برای همین تفاوت زیادی بین حمام‌های کشورمان و سایر کشورها نمی‌توان پیدا کرد. برای نمونه در سایر کشورها دستشویی و حمام‌ یکجا ساخته می‌شود، اما در کشورمان به دلیل تمایل کمتری که مردم نسبت به استفاده از دستشویی فرنگی دارند سعی می‌شود فضای حمام و سرویس بهداشتی از یکدیگر جدا باشد. هرچند امروز رسم شده در حمام‌ها یک سرویس فرنگی نیز ساخته ‌شود. تفاوت دیگری که شاید بتوان به آن اشاره کرد استفاده از انرژی برای گرم کردن آب حمام است. در کشورمان برخلاف امکان بهره بردن از انرژی‌های پاک مانند خورشید بیشتر از انرژی‌های فسیلی مانند نفت و گاز استفاده می‌شود و این در حالی است که در بیشتر کشورهای مدرن سعی می‌شود از انرژی خورشیدی برای گرم کردن آب حمام بهره بگیرد.

هرچند امروز برای گرم کردن آب حمام‌ها از گاز استفاده می‌شود، اما در گذشته سوخت حمام‌ها به نفت سیاه و زغال سنگ محدود می‌شد. آن زمان بیشتر مردم از حمام‌های عمومی برای شست‌وشو استفاده می‌کردند، به همین دلیل حاکمان هر شهر می‌توانستند از حضور مردم در حمام‌های عمومی نهایت استفاده را ببرند برای مثال آن زمان برای این که بتوانند تعداد جمعیت هر شهر را بشمارند به مشتری‌های حمام‌ها توجه کرده و با شمارش آنها جمعیت شهرها را تخمین می‌زدند.

ولی امروز دیگر شخصی از حمام‌های عمومی استقبال نمی‌کند و این در حالی است که خیلی از کشورها مانند ترکیه حمام‌های سنتی باعث جذب توریست هم می‌شود به همین دلیل دولت و بخش خصوصی روی آنها سرمایه‌گذاری می‌کنند، اما در کشورمان خیلی از حمام‌های قدیمی به دلیل نبود سرمایه‌گذار وضع نامناسبی دارند و مالکان آنها برای تعمیر آنها تمایلی از خود نشان نمی‌دهند.

در حمام‌های قدیمی بر عکس امروزه که از کاشی و سرامیک استفاده می‌شود از آجر و آهک بهره می‌بردند. برخی معماران قدیمی از فرمول‌های خاصی برای ساخت مصالح استفاده می‌کردند که جزو اسرار کارشان بود. به​همین دلیل سعی می‌کردند شخصی از راز آنها باخبر نشود. در گذشته معماران در ساخت حمام نکات زیادی را رعایت می‌کردند برای مثال آنها بنای حمام را به شکلی می‌ساختند تا شخص هنگام خارج شدن از حمام به شکل ناگهانی با هوای سرد روبه‌رو نشده و سرما نخورد. برای این کار معماران فضای اصلی حمام‌ها را به وسیله راهرو‌ها و هشتی‌ها از هم جدا می‌کردند. تا مدتی قبل که استفاده از حمام‌های عمومی رایج بود و این محل‌ها تغییر کاربری نداده بودند حمام‌های عمومی به چند گروه تقسیم می‌شدند. برای نمونه حمام‌هایی بودند که روزهای هفته را تقسیم کرده و به آقایان و خانم‌ها اختصاص داده بودند البته حمام‌هایی هم بودند که دو ساختمان جدا برای بانوان و آقایان داشتند، اما تعدادشان کم بود یا حمام‌هایی در بازار‌های هر شهر قرار داشت که فقط مخصوص آقایان بود. نکته دیگری که در قدیم برای ساخت حمام به آن توجه می‌کردند تامین آب حمام و خارج کردن فاضلاب آن بود به همین دلیل معماران سعی می‌کردند حمام‌ها را در محلی بسازند که نزدیک قنات و رودخانه‌ها باشند البته نباید فراموش کرد قدیمی‌ها به پاک بودن آب توجه زیادی داشتند زیرا حمام‌های قدیمی‌ای بودند که با این که نزدیک رودخانه قرار داشتند، اما معماران ترجیح می​دادند برای تامین آب حمام چاه حفر کنند.