گفت‌وگو با جواد ارشاد، کارگردان سریال «ستاره حیات»: اورژانس؛ ستاره​ای برای حیات

ستاره حیات، عنوان سریالی به کارگردانی جواد ارشاد و تهیه‌کنندگی فریبا بانک‌توکلی است که این روزها از شبکه سه پخش می‌شود. موضوع سریال درباره فعالیت تکنیسین‌های شاغل در اورژانس است که برای ماموریت‌های متفاوت اعزام می‌شوند. ستاره حیات یکی از معدود آثار تلویزیون ایران است که با موضوع بیمارستان و اورژانس تولید شده است. با ارشاد درباره این سریال و چگونگی ساخت آن به گفت‌وگو نشستیم.

در سریال ستاره حیات دست روی موضوعی گذاشتید که قبلا نمونه آن را در تلویزیون کشورمان ندیده‌ایم. تاکنون فعالیت اورژانس در بیمارستان‌ها نشان داده شده اما عملیات بیرونی تکنیسین‌های شاغل در اورژانس در قالب یک سریال بلند به تصویر کشیده نشده است. همین مساله کار شما را سخت‌تر می‌کرد. چطور شد این موضوع را برای کار انتخاب کردید؟

چند مولفه دست به دست هم داد تا روی چنین سوژه‌ای دست بگذارم. کارگردانی آثار چالشی را همیشه دوست داشته‌ام و به این نوع آثار علاقه‌مندم. چالش به جذابیت و شیرینی کار می‌افزاید. چند سال پیش هم تله‌فیلم «فسیل زنده» را کارگردانی کردم که در ارتباط با انقراض ماهیان خاویاری بود. زمانی که این فیلم را می‌ساختم کمتر کسی این تصور را داشت که بتوان از چنین موضوعی یک اثر درام ساخت. خوشبختانه این فیلم بعد از پخش توانست تاثیرات خوبی در منطقه شمال ایران بگذارد. در ارتباط با ساخت سریال ستاره حیات هم باید بگویم 15 سال پیش طرحی با نام «تندرستی در یک قدمی‌ شماست» را به وزارت بهداشت دادم و با تولید این اثر توانستیم سطح آگاهی مردم را به مسائل بهداشت و... افزایش دهیم. به همین دلیل دنبال موضوعی بودم که نه تنها برای جوانان امروز سرگرم‌کننده باشد، بلکه آنقدر ویژگی داشته باشد که آنها را علاقه‌مند به دیدن سریال کند.

این روزها گاهی آثاری را می‌بینیم که موضوعات آن چندان مورد توجه جوانان نیست و به دردشان نمی‌خورد. جوانان امروز خیلی باهوش هستند. بنابراین ما به عنوان سازنده آثار نمایشی باید سعی کنیم دنبال موضوعات جذاب باشیم. به همین دلیل سراغ اورژانس رفتیم. شخصا از سریال‌های پزشکی و آثاری که مربوط به نجات مردم می‌شود، استقبال می‌کنم. ساخت آثار جدی با این موضوع در سینما و تلویزیون جای کار دارد. از دو سال قبل همراه با فریبا بانک‌توکلی، تهیه‌کننده روی موضوع سریال ستاره حیات کار کردیم. تا این‌که این اثر را با موضوع فوریت‌های پزشکی به سرانجام رساندیم. البته باید اشاره کنم شاید یکی از دلایل علاقه من به مسائل پزشکی به رشته تحصیلی‌ام برمی‌گردد. در حوزه پیراپزشکی درس خوانده‌ام و بعد از آن رشته زیست‌شناسی را دنبال کردم. چند سالی هم معلم بودم. تا این‌که در رشته سینما ادامه تحصیل دادم. در مجموع برای ساخت سریال ستاره حیات آقای زین‌العابدین مدیر شبکه سه، آقای تخشید مدیر گروه فیلم و سریال این و مرکز فوریت‌های پزشکی نهایت همکاری را با ما کردند که جای قدردانی از این دوستان دارد.

سریال ستاره حیات فقط یک اثر سرگرم‌کننده نیست، بلکه مدیریت حوادث هم به بینندگان آموزش می‌دهد. چطور شد تصمیم گرفتید از طریق این سریال چگونگی کمک‌های اولیه را هم به مخاطب آموزش دهید؟

همان طور که اشاره کردید ما در این سریال حدود 28 نکته علمی را به بینندگان آموزش می‌دهیم تا بدانند هنگام حوادث چگونه برخورد کنند یا چگونه از بروز حوادث جلوگیری نمایند. تلاش کردیم این مسائل را در فضای دراماتیک به تصویر بکشیم تا مورد توجه بیننده قرار بگیرد. انسان‌ها گاهی ناخواسته باعث وقوع حوادث ناگوار می‌شوند. بنابراین ما در قالب یک اثر فرهنگی به بینندگان یاد می‌دهیم به چه شکل باید با حوادث برخورد کرد.

سریال خارجی عملیات نجات که سال‌ها پیش از شبکه سه پخش شد در ارتباط با فعالیت تکنیسین‌های اورژانس در بیرون از بیمارستان است. قبل از این‌که سریال ستاره حیات را بسازید، آیا به مجموعه عملیات نجات فکر کرده بودید یا از آن الهام گرفتید؟

این سریال را دیده بودم و آن را دوست داشتم اما از آن الهام نگرفتم، چون وظایف اورژانس ما در ایران با اورژانس آلمان تفاوت دارد. آنها عملیات ویژه دارند، حتی سرمایه‌گذاری آنها برای تولید چنین آثار حادثه‌ای با تولیدات ما فرق می‌کند.

ما نمی‌توانستیم از چنین مجموعه خارجی الگو بگیریم. در سریال ستاره حیات تلاش کردیم موقعیت‌های طلایی اورژانس را به تصویر بکشیم که تکنیسین‌های اورژانس در درمان بیماران انجام می‌دهند.

از سوی دیگر طبیعی است وقتی اثری را می‌بینیم، پس زمینه‌های آن در ذهن ما بماند و سریال عملیات نجات هم در گوشه ذهن من وجود داشت اما به هیچ عنوان از این سریال برای ساخت ستاره حیات کپی نکردیم.

در این سریال نشان می‌دهید اورژانس همیشه بموقع می‌رسد، این در حالی است که مردم نسبت به دیر رسیدن اورژانس گلایه‌های زیادی دارند. با توجه به این‌که ستاره حیات مشارکتی تولید شده، آیا همین مساله مانع انتقاد به فعالیت اورژانس شده است؟

نه، اتفاقا این طور نیست و ما فقط تعریف و تمجید نمی‌کنیم، حتی یکی از اشاره‌های سریال ستاره حیات نشان دادن سهل‌انگاری برخی تکنیسین‌های اورژانس است. به عنوان مثال ستاره (نسیم ادبی) را نشان می‌دهیم که به دلیل دیر فرستادن اورژانس و شکایتی که از او می‌شود باید در دادگاه پاسخگو باشد. بنابراین نگاه انتقادانه هم در سریال داریم و با پیشرفت قصه این مساله را خواهید دید.

قبل از ساخت این سریال حدود هفت ماه مرتب به پایگاه‌های اورژانس مراجعه کردم و کسانی را که در این پایگاه‌ها فعالیت می‌کنند از نزدیک دیدم که چه نوع آموزش‌هایی می‌بینند. از سوی دیگر کسانی که سراغ چنین حرفه‌ای رفته‌اند، آدم‌های خاصی بوده و آموزش‌های مورد نیاز را پشت سر گذاشتند.

به این مساله اشاره کردید که برخی مواقع دیر رسیدن اورژانس به گلایه‌های مردم منجر می‌شود. این در حالی است که این موضوع از دست آنها خارج است. ترافیک، شلوغی شهر، کمبود نیرو و مزاحمت‌های تلفنی، مشکلاتی در کار آنها ایجاد می​کند. این مباحث باعث می‌شود آنها بعضی مواقع نتوانند خودشان را بموقع برسانند. معتقدم فعالان این عرصه برای رسیدن به محل حادثه اصلا کوتاهی نمی‌کنند، با وجود این، ما نشان می‌دهیم گاهی سهل‌انگاری‌ در کار به چه ماجراهایی منجر می‌شود.

اشاره کردید پیش از ساخت سریال ستاره حیات هفت ماه درباره موضوع تحقیق کردید از طرفی بازنویسی فیلمنامه را هم به عهده داشتید. فیلمنامه هنگام بازنویسی چه تغییراتی کرد؟

وقتی فیلمنامه‌ای تصویب می‌شود برای نگارش فرآیندی را طی می‌‌‌کند. بعد از نوشتن طرح سریال ستاره حیات آن را با همکاران اورژانس در میان گذاشتیم و آنها هم پسندیدند و طرح را به تلویزیون ارائه کردیم. هفت قسمت از فیلمنامه هم نوشته شد اما تلویزیون ایرادهایی به کار داشت و بعد از آن ما حسن مشگلاتی را برای نگارش فیلمنامه ستاره حیات انتخاب کردیم. ایشان هم فیلمنامه‌ای آماده کردند اما ناظر کیفی باز هم ایرادهایی به کار گرفت و من به ناچار فیلمنامه را از ابتدا کاملا تغییر دادم. در واقع وقتی آقای مشگلاتی فیلمنامه را تحویل داد و رفت، من به ناچار کلمه به کلمه، شخصیت‌پردازی‌ها و دیالوگ‌ها را تغییر دادم.

در سریال ستاره حیات شما شخصیت‌ها را قهرمان نکردید، بلکه عملیات پایگاه اورژانس، قهرمان است. این در حالی است که معمولا سازندگان آثار نمایشی در قصه‌هایشان دنبال شخصیت‌هایی هستند که آنها را قهرمان کنند. چطور این روش را برای کارتان انتخاب کردید؟

در ارتباط با قهرمان قصه با تهیه‌کننده زیاد صحبت کردیم و روی این موضوع که قهرمان قصه باید چه کسی باشد تا بیننده با او همذات‌پنداری کند بحث کردیم. در واقع به دنبال شخصیت‌ها و موقعیت‌های بکر در قصه بودم تا برای مخاطب قابل باور باشد. کار سخت و حساسی بود اما من بعد از کلی کلنجار رفتن نتوانستم فقط یک نفر را به عنوان قهرمان قصه انتخاب کنم و بعد از صحبت‌های انجام شده با تهیه‌کننده به این جمع‌بندی رسیدم که پایگاه اورژانس را به عنوان قهرمان قصه قرار دهیم و از این طریق حوادث مختلف را به تصویر بکشیم.

نگران نبودید بیننده‌ای که به قصه‌های قهرمان‌محور عادت کرده نتواند با سریال ارتباط برقرار کند؟

اتفاقا خودمان این دلهره را داشتیم، اما احساس کردم چون سریال از یک فضای نو بهره می‌برد با بینندگان ارتباط لازم را برقرار می‌کند. ضمن این‌که ساخت هر اثر نویی همراه با نگرانی‌هایی است، ولی این را می‌دانستم اگر نخ تسبیح بین خرده روایت‌های سریال درست انتخاب شود و کار ریتم تندی داشته باشد برای بیننده قابل باور است و پیگیری سریال برایش لذتبخش است.

معمولا در سریال‌هایی که عملیات و حرکت خودروها زیاد است از پرده آبی استفاده می‌شود و گاهی همین مساله باعث می‌شود تصاویر تصنعی به نظر برسد، اما شما در این سریال از پرده آبی استفاده نکردید. استفاده نکردن از این شیوه دلیل خاصی داشت؟

بله، این پیشنهاد از طرف خانم توکلی، تهیه‌کننده بود که از پرده آبی استفاده نکنیم. مهندس مشایی دست به یک ابتکار جالب زد و در اطرف آمبولانس سبد فلزی درست کرد و با همکاری تصویربردار که زحمت زیادی همراه با دستیارانش کشید، توانستیم بدون استفاده از پرده آبی صحنه‌های عملیات را ضبط کنیم. همین مساله باعث شد تا تصاویر برای بینندگان واقعی باشد و ارتباط بیشتری با آن برقرار کنند.

بیشتر صحنه‌های سریال ستاره حیات به عملیات اورژانس خلاصه می‌شود و همین مساله انرژی بر و زمانبر است. باید بازیگرانی را انتخاب می‌کردید که برای ایفای چنین نقش‌هایی مناسب باشند. چطور به این ترکیب بازیگران رسیدید؟

احساس کردم اگر کامران تفتی و نیما رئیسی را به عنوان تکنیسین‌های اورژانس در کنار هم قرار بدهم به نتیجه خوبی می‌رسم، چون کامران شیطنت‌های خاص خودش را دارد و نیما هم خیلی آرام است. مطمئن بودم تضاد روحیه این دو نفر در کنار هم به یک اتفاق خوشایند منجر می‌شود، به همین دلیل آن دو را انتخاب کردم که به نمک قصه هم اضافه کند. حسین محجوب هم که ایفاگر رئیس پایگاه اورژانس است، جزو ممتازترین بازیگران سینما و تلویزیون است و بهترین گزینه برای این نقش بود. برخی از دوستان برای انتخاب دخترم هما ارشاد به من خرده گرفتند که چرا او را برای ایفای نقش مهتاب، دختر حسین محجوب انتخاب کردم. دخترم در دانشگاه تهران رشته هنری می‌خواند و کار بازیگری‌اش را از سال‌ها پیش با فیلم سلام آغاز کرد. ما گزینه‌های دیگری هم برای نقش مهتاب داشتیم اما می‌دانستم دخترم برای این نقش مناسب است. بعضی دیگر از دوستان برای نقش ستاره که نسیم ادبی آن را بازی می‌کند باز هم به من خرده گرفتند. این در حالی است که او از بازیگران خوب تئاتر است و معتقدم بازی خوبی در این سریال تلویزیونی ارائه کرده است. من از همه عوامل جلو و پشت دوربین قدردانی می‌کنم که در روزهای سخت زمستان همراه ما بودند و با وجود سختی‌ها، کار را به سرانجام رساندند.

فاطمه عودباشی‌ / ‌گروه رادیو و تلویزیون