ضعف دانشگاه‌ها در تولید علم کاربردی

این انقلاب علمی با گسترش تولید علم و فناوری به مرز تثبیت‌شدن می‌رسد و در آن صورت می‌توان انتظار داشت که چرخ صنایع گوناگون با شتاب بیشتری به حرکت خود ادامه دهد.

عمده‌ترین مرکز تولید علم و فناوری در هر کشوری دانشگاه‌ها هستند که در صورت بها دادن به محققان و پژوهشگران دانشگاه‌ها، توسعه علمی و صنعتی کشور، متوازن و پایدار خواهد شد.

در کشور ما نیز برای عقب نماندن از قافله تولید علم و فناوری در جهان، «سند چشم‌انداز توسعه» تصویب شده است که این سند به عنوان یک قانون کلان و سند بالادستی، به دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی کشور ماموریت داده است که به گونه‌ای عمل کنند تا سال 1404 در رتبه اول علم و فناوری در منطقه قرار گیرند.

با وجود آن که در سال گذشته، دانشگاه‌های کشور برای تولید مقالات علمی در جهان تلاش زیادی کردند و مطابق آمارهای رسمی، ایران توانسته است رتبه اول را در تولید مقاله‌های علمی در منطقه خاورمیانه کسب کند، اما همچنان در زمینه تولید علم به ثروت و ارتباط صنعت و دانشگاه، مراکز آموزش عالی ایران نتوانسته‌اند همپای تولید بالای مقاله‌های علمی حرکت کنند.

بخش خصوصی حمایت نمی‌کند

براساس اعلام پایگاه علمی معتبر ISI، کشور ایران تا بیستم اسفند 91 توانسته است با تولید 2925 مقاله علمی، رتبه اول تولید علم در منطقه را به خود اختصاص دهد.

اما مرتضی شمعانیان اصفهانی، پژوهشگر برتر حوزه علوم مهندسی در سال 91 به «جام‌جم» می‌گوید: درست است که کشور ما در زمینه تولید مقاله‌های علمی، خیلی زودتر از سال 1404 به رتبه اول منطقه دست یافته است، اما در تبدیل علم به ثروت نتوانسته‌ایم به جایگاه قابل قبولی برسیم.

رئیس دانشکده مهندسی مواد دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به این که بخش پژوهش و فناوری در کشور نتوانسته همپای تولید مقالات علمی حرکت کند، می‌افزاید: برای این که حوزه‌های پژوهش و فناوری در کشور بتوانند به رشد با شتابی دست پیدا کنند، یا باید دولت از فعالیت‌های پژوهشی و فناورانه حمایت کند یا بخش‌های خصوصی باید این حمایت را به عمل آورند، اما می‌بینیم که هم‌اکنون در حوزه تولید علم به ثروت، حمایت‌های محدودی از سوی هر دو حامی دیده می‌شود.شمعانیان معتقد است با وجود نوسانات شدید ارزی کشور، بخش خصوص می‌ترسد که از طرح‌های پژوهشی حمایت کند.

وی تاکید می‌کند: ما در بخش کاربردی سازی علوم با ضعف مدیریت مواجه هستیم و این شرایط باعث شده پژوهشگران ما آسایش فکری نداشته باشند. مثلا کمتر سرمایه‌گذاری در ایران پیدا می‌شود که ریسک سرمایه‌گذاری روی طرح‌های علمی را قبول کند و همین حمایت نشدن‌ها نیز باعث شده پژوهشگر ایرانی به خارج از کشور مهاجرت کند و در نتیجه سود طرح‌های علمی او نیز به جیب کشوری دیگر برود.

مقاله‌های خودمان را دوباره می‌خریم!

هم‌اکنون پایگاه‌های علمی مختلفی همچون ISI در سراسر جهان وجود دارند که دانشمندان برای استفاده از مقالات علمی این پایگاه‌ها، باید حق عضویت دوره‌ای پرداخت کنند.

شمعانیان به یکی از مشکلات قابل توجه ایرانیان برای استفاده از این پایگاه‌های علمی اشاره می‌کند و می‌گوید: وقتی یک دانشمند ایرانی می‌خواهد مقاله‌ای در پایگاه‌های علمی مطرح جهان منتشر کند، باید برای انتشار آن پول بدهد و برایم خیلی جالب است که وقتی یک محقق ایرانی می‌خواهد از همان مقاله استفاده کند، باید دوباره به همان پایگاه علمی پول پرداخت کند؛ در صورتی که می‌توانیم بانکی از مقالات علمی در کشور داشته باشیم که برای استفاده از یک مقاله علمی، دو بار پول پرداخت نکنیم.

این استاد دانشگاه بر این باور است که نباید خیلی راحت و مجانی، مقاله‌های علمی خود را در اختیار کشورهای دیگر قرار دهیم، همان‌طور که خارجی‌ها این کار را برای ما انجام نمی‌دهند.

وی تصریح می‌کند: در کشورهای غربی از طرح‌های علمی و پژوهشی سایر کشورها نیز استفاده می‌کنند و از آنها در تولید محصولات کاربردی بهره می‌برند، اما در کشور ما از طرح‌های علمی و مقاله‌های تولیدی خودمان هم، حمایت جدی نمی‌شود.** تعیین حوزه‌های علمی اولویت‌دار

طی چند سال اخیر، ایران در برخی زمینه‌های علمی همچون نانوفناوری، حوزه هوافضا و سلول‌های بنیادین به موفقیت‌های قابل توجهی دست پیدا کرده است و در واقع، این موفقیت‌ها به معنی تولید علم کاربردی و تبدیل علم به محصول شناخته می‌شود، اما ما نتوانسته‌ایم در سایر حوزه‌های علمی به چنین دستاوردهایی برسیم.

رجبعلی برزویی، معاون آموزشی دانشگاه جامع علمی کاربردی به «جام‌جم» می‌گوید: نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که کشور در همه زمینه‌های علمی، حرفی برای گفتن داشته باشد، اما می‌توانیم با تعیین حوزه‌های علمی اولویت‌دار، راه را برای پیشروی سایر حوزه‌های علمی باز کنیم.

وی توضیح می‌دهد: باید با الگو قراردادن برنامه‌ریزی‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی که روی برخی علوم مختلف، همانند علوم هوافضا و علوم هسته‌ای انجام داده‌ایم که اتفاقا نتیجه هم گرفته‌ایم، برای برخی حوزه‌های دیگر هم مشابه همین برنامه‌ریزی‌ها را انجام دهیم؛ یعنی می‌توانیم ابتدا چند حوزه علمی را که برای کشور در اولویت قرار دارند انتخاب کنیم و سپس از آنها حمایت جدی به عمل آوریم.

دانشگاه را به صنعت ببریم

یکی از پاشنه آشیل‌های نظام آموزش عالی ایران، ضعف ارتباط صنعت و دانشگاه است؛ طوری که در بسیاری از دانشگاه‌ها شاهد هستیم دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مراکز آموزش عالی، کمترین ارتباط را با بخش صنایع تولیدی کشور دارند و گویی هر کدام در دو جزیره جداگانه سیر می‌کنند.

به بیان دیگر، مشکل اینجاست که تعداد پرشمار مقالات علمی تولید شده در دانشگاه‌ها، به کار صنعت نمی‌آید یا حداقل، فعالان صنعتی در ایران تمایل چندانی برای استفاده از مقالات علمی منتشر شده ندارند.

معاون آموزشی دانشگاه جامع علمی کاربردی برای رفع این مشکل، راهکار جالبی ارائه می‌دهد و می‌گوید: اگر صنعت تمایلی به ارتباط با دانشگاه ندارد، می‌توانیم دانشگاه را به صنعت ببریم که این اتفاق در برخی دانشگاه‌های علمی کاربردی انجام شده است و امیدواریم در سایر دانشگاه‌های کشور نیز این حرکت علمی انجام شود.

وی اظهار می‌کند: اگر کاری کنیم که محیط دانشگاه در درون فضای صنعت قرار گیرد و دانشجو از همان ابتدا تفاوتی بین فضای صنعت و دانشگاه احساس نکند، آن‌گاه می‌توانیم به رشد علمی دانشگاه‌های ایران در زمینه‌های دیگری غیر از تولید مقاله‌های علمی نیز امیدوار باشیم.

البته این روشی که برزویی به عنوان راه‌حل نجات صنعت و دانشگاه‌ها از آن یاد می‌کند، مستلزم این است که در وهله اول، طرح‌های صنعتی گوناگون با همکاری استادکار و دانشجو انجام شود و در وهله دوم، مسئولان بخش صنعت نیز از حضور دانشجویان در طرح‌های صنعتی استقبال کنند، زیرا در غیر این صورت، شکاف بین افزایش تولید مقاله‌های علمی در دانشگاه‌ها با رکود فعالیت‌های پژوهشی و تولید فرآورده‌های علمی در مراکز آموزش عالی، سال به سال عمیق‌تر خواهد شد.

امین جلالوند -‌ گروه جامعه