رادیو با طنز جان می‌گیرد

اگر بخواهیم برنامه‌های طنز را که این روزها در میان مردم به محبوبیت خاصی هم دست یافته ریشه‌یابی کنیم، بی‌تردید سهم رادیو در این میان کمتر از تلویزیون نیست و کارنامه موفق‌تری را هم از خود به جای گذاشته است، چرا که همواره در انتخاب سوژه‌هایش جسورتر عمل کرده و صرفا با اتکا به هنر صداپیشگان و روح خلاق نویسندگانش، مخاطبان پرشماری را با خود همراه کرده است، هرچند طی سال‌های اخیر آفت تکرار، گریبانگیر برنامه‌های رادیویی هم شده.

همین موضوع باعث شده مسئولان رادیو به این نتیجه برسند که دفتر طنز را راه‌اندازی کنند و از این طریق راه را برای جذب نیروهای جدید و بااستعداد باز کنند تا خون تازه‌ای را در روند برنامه‌سازی طنز از این طریق تزریق کنند. برنامه رادیویی «کوی نشاط» اولین برنامه در راستای تغییر در سبک و سیاق برنامه‌سازی رادیوست که پنجشنبه‌ها ساعت 10 صبح از رادیو ایران پخش می‌شود و در مدت کوتاهی هم توانست علاقه‌مندان بسیاری را با خود همراه کند. به همین بهانه تصمیم گرفتم به پشت صحنه این برنامه سری بزنم و در جریان چند و چون ساخت این برنامه قرار بگیرم.

برای تهیه این گزارش راهی استودیو 26 در ساختمان شهدای صدا و سیما می‌شوم. وقتی به استودیو می‌رسم عوامل با وسواس و جدیت خاصی مشغول ضبط هستند و هر از گاهی هم صدای خنده که حاصل ضبط خنده‌دار یک قسمت است از داخل استودیو به گوش می‌رسد. از آنجا که کلیت این برنامه روایتگر یک محله کوچک و سمبلیک است به همین علت از تعداد بازیگران به نسبت زیادی برای ضبط این کار استفاده می‌شود و همین موضوع فرصت مناسبی را در اختیار من قرار می‌دهد که یک به یک سراغ عوامل بروم.

تلاش برای احیای برنامه‌های طنز رادیویی

ابتدا سراغ تورج نصر، دوبلور و بازیگر می‌روم. وقتی از او می‌پرسم به نظر شما پس از سال‌ها طنز، رادیو توانسته در همان مسیر رو به رشد گذشته حرکت کند یا خیر، می‌گوید:‌ مردم ما از دیرباز با رادیو ارتباط زیادی برقرار می‌کردند، چرا که رادیو اولین و همه‌گیرترین رسانه محسوب می‌شد و بسیاری از خانواده‌ها با علاقه خاصی برنامه‌های آن را دنبال می‌کردند و خب، در این میان برنامه‌های طنز رادیویی هم همواره مورد اقبال مردم واقع می‌شد، چرا که در آن مشکلات و معضلاتی که مردم در جامعه با آن مواجهه بودند با زبان طنز بازگو می‌شد و لبخند بر لبان آنها می‌نشاند و دغدغه‌های آنها را به گوش مسئولان می‌رساند. دوبلور کارتون پسر شجاع ادامه می‌دهد: اما متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل ورود رسانه‌های مختلف که به شکل‌های گوناگون مردم را سرگرم می‌کنند جوان‌ها چندان به گوش دادن برنامه‌های رادیویی تمایلی نشان نمی‌دهند، هرچند در این مسیر انتقادهایی به سازندگان این برنامه‌ها هم وارد است، چرا که مسیر تکراری را در ساخت پیش گرفته‌اند و آن‌طور که باید در کارهایشان به دنبال خلق نیستند و شما اگر بسیاری از کارهای طنز را کنار هم قرار دهید به لحاظ محتوایی و حتی شیوه ارائه، آنها را شبیه هم می‌بینید. او در پاسخ به این‌ پرسش که در شرایط کنونی بهترین راهکار چیست، می‌گوید: باید صمیمیت و همدلی بین تیم کاری زیاد شود و نویسندگان وقت بیشتری برای تعامل با صداپیشگان بگذارند تا با خلق و خو و توانایی آنها آشنا شوند و بر حسب آن برایشان نقش بنویسند، نه این‌که متنی نوشته شود و بر حسب اتفاق به دست بازیگر برسد. هرچند او معتقد است ممیزی‌ها را هم باید تا حدی در کارهای طنز کم کرد تا نویسندگان راحت‌تر بتوانند به مسائل مختلف بپردازند. او اضافه می‌کند خوشبختانه در مدت اخیر مسئولان رادیو به این نتیجه رسیدند که با رویکردی متفاوت به این مقوله نگاه کنند. او در باره همکاری با برنامه کوی نشاط می‌گوید: خوشبختانه این برنامه در فضای سالم و صمیمی تولید می‌شود و بیشتر عوامل با یکدیگر ارتباط نزدیکی دارند و خود این مساله به پویایی کار کمک می‌کند و به ما امکان می‌دهد در فضای بهتری کار کنیم. او معتقد است. این برنامه ظرف مدت کوتاهی توانست مخاطبان خاص خودش را پیدا کند که از این جهت برای آنها یک امتیاز محسوب می‌شود.

نقطه سر خط

به سراغ تهیه‌کننده و کارگردان این برنامه می‌روم و از آنها در مورد این برنامه سوال‌هایی می‌پرسم. ابتدا از محمود صابری خواستم با توجه به وقفه‌ای که در حین ضبط این برنامه اتفاق افتاده و عوامل مدت‌ کوتاهی را به استراحت می‌پردازند، گفت‌وگو کنیم که ایشان اصرار داشتند این گفت‌وگو به شکل سه نفره و با حضور امیرعباس اشرف، تهیه‌کننده و سردبیر برنامه انجام شود. خوشبختانه او هم درخواست ما را قبول کرد و این گفت‌وگو با طرح این سوال آغاز شد که دفتر طنز در رادیو ایران با چه هدفی شکل گرفت و چه برنامه‌هایی در پیش دارد. امیرعباس اشرف در پاسخ به این پرسش می‌گوید دکتر حمید شیخ محمدی، مدیر رادیو ایران در نشستی مطبوعاتی که اواخر سال 90 داشتند اعلام کردند دفتر طنز محلی خواهد بود برای افرادی که در عرصه طنز فعالیت می‌کنند و خب این دفتر با همین نگاه و رویکرد شکل گرفت و قرار بر این شد دفتر ابتدا پاتوقی باشد برای نویسندگان، کارگردانان و بازیگران طنز. او اضافه می‌کند ما می‌خواستیم برنامه‌ای با رویکرد متفاوت بسازیم، به همین علت با عده‌ای از دوستان کارشناس از جمله محمود صابری که سابقه کار در مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری را دارند و در عرصه تئاتر فرد شناخته‌شده‌ای هستند، نشستی برگزار کردیم و خب از همان ابتدا ما از حضور ایشان در کارمان بهره بردیم. او ادامه می‌دهد در هرحال اعتقاد من بر این بود ایشان به دلیل تجربه بالایی که در زمینه تئاتر دارند، می‌توانند یک عنصر تعیین‌کننده در روند برنامه‌سازی ما باشند و خوشبختانه دکتر شیخ محمدی و آقای عباس‌زاده هم این اعتماد را به ما داشتند و اجازه دادند از افرادی نظیر محمود صابری بهره بگیریم و به نوعی دست ما را در انتخاب بازگذاشتند تا در کنار برنامه‌ای مانند «جمعه ایرانی» که سال‌هاست در حال پخش است، برنامه‌ای با شناسنامه و هویت مستقل خود تولید و پخش کنیم.

وی در پاسخ به این پرسش که برای این که رویکرد برنامه شان متفاوت باشد چه کارهایی انجام دادند، می‌گوید: ما ابتدا به کمک آقای کشن‌فلاح و صابری و سایر دوستان از نویسنده‌هایی که تجربه کار تئاتر داشتند دعوت به عمل آوردیم و از آنها خواستیم متن‌هایشان را در رابطه با مقوله طنز در اختیار ما قرار دهند تا بتوانیم از میان آنها کاری را انتخاب کنیم، چون دوست داشتم از این میان کسانی انتخاب شوند که ایده‌های نو دارند. خوشبختانه با تاسیس دفتر طنز که عملا کار خودش را از فروردین 91 آغاز کرده بود این امکان در اختیار ما قرار داشت تا از افراد تازه‌نفس و خوش‌ذوق حتی خارج از سیستم بهره ببریم تا بتوانیم به آن تغییر و تحولی که در مسیر برنامه‌سازی طنز مد نظرمان هست دست یابیم. او اضافه می‌کند در طول این مدت متن‌های زیادی به دستمان رسید را به کمک تیم شورای نویسندگانی که از قبل تشکیل داده بودیم و متشکل از کارشناسانی نظیر آقای داریوش مودبیان، ساکی و صابری بود، بارها مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت از میان آنها تعدادی انتخاب شد. او ادامه می‌دهد: این برنامه پنجشنبه‌ها صبح که تقریبا روز نیمه‌تعطیل است پخش می‌شود.

می‌پرسم ایده کوی نشاط که روایتگر یک محله کوچک با قومیت‌های متفاوت است چگونه شکل گرفت، که می‌گوید: ما در ذهنمان محله‌ای را در نظر گرفتیم و می‌خواستیم این محل سمبلی از ایران باشد و در آن همه لهجه‌ها، قومیت‌ها و... باشد. در عین حال به هیچ یک از قومیت و لهجه‌ها توهینی نشود، به طوری که از هر جای ایران هر کسی این برنامه را می‌شنود، حس کند کوی نشاط متعلق به محله‌ای است که او در آن زندگی می‌کند. او در مورد ادای درست لهجه‌ها می‌گوید خوشبختانه تیمی که ما با آنها کار می‌کنیم هر یک خودش به منطقه‌ای تعلق دارد و این موضوع به ما کمک زیادی می‌کند، مثلا آقای صابری خودشان اصفهانی هستند. من هم شیرازی هستم و خب این موضوع باعث می‌شود لهجه‌ها را درست ادا کنیم.

روی اسامی هم فکر کردیم و حتی پلان محله کوی نشاط را حفظ کرده بودیم که زوجی به اسم آقا و خانم شادمان وارد یک محله می‌شوند و قرار است آنجا یک ایستگاه رادیویی محلی تاسیس کنند و زمانی که وارد محله می‌شوند برای برقراری ارتباط با اهالی سعی می‌کنند. برنامه اول ما در واقع یک پرولوگ نمایشی بود و خب می‌خواستیم اتفاقاتی را که در آن محله رخ داده برای مخاطب به شکل طنز روایت کنیم.

از تهیه‌کننده برنامه می‌پرسم در نظر گرفتن یک محله باعث نمی‌شود دست شما در پرداختن بسته شود و به تکرار برسید که در پاسخ می‌گوید: همان‌طور که خودتان هم اشاره کردید وقتی قرار است اتفاقات صرفا در یک محله رخ بدهد ممکن است به‌دلیل محدودیت فضا، نویسندگان بعد از گذشت مدتی به تکرار برسند، به همین علت ما به این نتیجه رسیدیم هر بار عده‌ای به عنوان مهمان وارد این محله شوند یا افراد محله به‌جایی دیگر بروند، ولی خب آن ساختار اصلی‌مان همچنان کوی نشاط باشد. بر همین اساس درباره اسامی و تک‌تک شخصیت‌ها فکر شد و ما سعی کردیم به نوعی کاراکترهایمان را شخصیت‌پردازی کنیم. این محله در واقع هیچ کجاست و هیچ مکان و لوکیشنی ندارد و می‌تواند هر جایی از ایران باشد، در حالی که هیچ جای خاصی نیست.

اشرف در پایان می‌افزاید: برآوردهای ما براساس برآوردهای معمول پرداختی سازمان است و آنچه کار را پیش می‌برد و نوید روزهای بهتر را می‌دهد، همدلی همکاران پیشکسوت و جوان ماست.

در ادامه از صابری، کارگردان برنامه کوی نشاط می‌پرسم آیا سابقه‌ای در زمینه کار طنز داشتند که می‌گوید: نه و اتفاقا همیشه از فضای طنز فاصله گرفته‌ام، هر چند خودم کتابی در زمینه طنز کار کرده‌ام هیچ‌وقت در این زمینه کار عملی انجام نداده بودم. ابتدا اصلا قرار نبود من خودم هدایت این کار را به‌عهده بگیرم و صرفا یک نظر کارشناسی را در جهت تغییر کار می‌دهم.

خب من همواره خودم نسبت به فضای کنونی برنامه‌های طنز نقد داشته‌ام و خب این برنامه این فضا را در اختیارم قرار می‌دهد تا توانایی‌هایم را در این زمینه بسنجم، چرا که معتقدم صرفا بیرون نشستن و انتقاد کردن کار پسندیده‌ای نیست و اگر فرصتی فراهم می‌شود فرد خودش باید پا در گود بگذارد و با شرایط عملی مواجه شود. او اضافه می‌کند: من به خاطر شخصیتی که داشتم و آدم جدی‌ای هستم هیچ‌گاه جذب کارهای طنز نشدم، اما خب وقتی حرف ساخت این برنامه به میان آمد با خودم گفتم برنامه‌ای که بتواند من را که کم پیش می‌‌آید به چیزی بخندم، بخنداند حتما می‌تواند دیگران را هم بخنداند و در واقع همان‌طور که خودتان هم اشاره کردید شخصیت جدی من در این مورد به کمک آمد تا با سختگیری و نکته‌سنجی خاصی کار را دنبال کنم. ما سعی داشتیم در کارمان نوآوری داشته باشیم و نمی‌خواستیم این برنامه را از طریق آزمون و خطا پیش ببریم، بلکه هدفمان این بود که کارمان کاملا از روی ساختار و برنامه باشد.

بی‌تردید موفق‌ترین برنامه رادیو طنز ما جمعه ایرانی است که قدمت چهل‌ساله دارد، اما خب من به این موضوع فکر کردم که بعد از گذشت 40 سال که اتفاقات مختلفی افتاده است و همه چیز دستخوش تغییرات شده، برنامه ما دیگر نباید نسخه‌ای جدید از جمعه ایرانی یا برنامه‌های دیگر بوده، بلکه باید از ساختاری متفاوت برخوردار باشد. از او می‌پرسم آیا برای رسیدن به این زبان و بیان متفاوت به مشکلی در حین کار برنخوردید که می‌گوید: بالاخره وقتی شما می‌خواهید یک کار متفاوت انجام بدهید بی‌شک با برخی مشکلات مواجه هستید، چرا که یک سری باورها از قبل در ذهن مخاطب و سایر عوامل تولیدی وجود دارد که شما نیاز دارید با حفظ احترام به آن فضای جدیدی را رقم بزنید.

به هر حال من در طول کار همه دوستان را به صبوری دعوت کردم و فکر می‌کنم با توفیقی که این برنامه کسب کرده ما پاداش این صبوری را دریافت کردیم. او ادامه می‌دهد: این برنامه هنوز با ایده‌آل من فاصله دارد، هر چند معتقدم با شیب تندی به آن چیزی که در ذهن دارم در حال حرکت است. از اشرف، تهیه‌کننده برنامه می‌پرسم مخاطب برنامه شما بیشتر از چه قشری است که ایشان می‌گوید: خوشبختانه عام مردم برنامه ما را گوش می‌دهند؛ به همین علت ما میان مخاطبانمان از کودک هفت ساله تا پیرمرد هفتاد ساله داریم و خب از این نظر این موضوع برای ما یک نقطه مثبت تلقی می‌شود، چون همواره خودمان را محتاج مخاطبان می‌بینیم.

تلفیق برنامه رادیویی و تلویزیونی

به سراغ عباس محبی، نویسنده و گوینده این برنامه که از روز نخست همراه آن بوده، می‌روم و از او می‌پرسم به نظر شما برنامه کوی نشاط با توجه به اهدافی که در شکل‌گیری آن قرار داشته، توانسته ذائقه مخاطب را تغییر دهد که او در پاسخ می‌گوید: همان‌طور که آقای اشرف هم توضیح دادند، این برنامه با رویکرد متفاوتی از سوی مسئولان ساخته و پخش شد و ما از همان روزهای اول سعی داشتیم دگراندیشی داشته باشیم و کار نو و بکری ارائه کنیم و به همین علت من به عنوان یکی از نویسندگان این برنامه سعی می‌کنم آیتم‌ها را به شکل تلفیقی بنویسم، طوری که مخاطب حس کند یک برنامه رادیویی را می‌بیند، یعنی قصه حس دیداری را به مخاطب انتقال دهد.

بنابراین یک واحد دوبلاژ را در برنامه کوی نشاط راه انداختیم و شروع به دوبله این فیلم‌های خیالی کردیم و نکته جالب اینجاست که این دوبله‌ها چون توسط افرادی مانند تورج نصر، ناهید امیریان و اردشیر منظم که خود از بزرگان دوبله هستند، انجام می‌شود، شکل واقعی به خود می‌گیرد. از طرفی ما بخش‌‌های دیگری مانند راز بقا و... را هم در برنامه گنجانده‌ایم.

در این برنامه سعی می‌کنیم به زندگی حیوانات از دیدهای مختلف نگاه کنیم، مثلا زندگی انگل‌ها را مورد نقد قرار می‌دهیم که به شکل تک‌سلولی زیست می‌کنند و برخی از آنها چطور خواسته یا ناخواسته شرایطی اینچنین را برای خودشان در نظر می‌گیرند. ما حتی پای لورل و هاردی را هم به برنامه کوی نشاط باز کردیم. امیدوارم مسئولان همچنان از این برنامه حمایت کنند تا ما بتوانیم همچنان مثل گذشته به کارمان ادامه دهیم. او اشاره می‌کند: در این برنامه نویسندگان جوان کنار پیشکسوتان قرار می‌گیرند که خود این موضوع به ایجاد تعادل در کار کمک می‌کند. او در مورد شیوه نگارش نقش برای بازیگران این برنامه می‌گوید: من سعی می‌کنم براساس شناختی که روی افراد دارم، برای آنها نقش بنویسم و خب این شیوه باعث می‌شود کاراکترها باورپذیرتر از کار درآیند.

نقش تعیین‌کننده موسیقی در برنامه طنز

از مجتبی تیموری که آهنگسازی این برنامه را به‌عهد دارد، می‌خواهم راجع به چگونگی انتخاب قطعات موسیقی برای این برنامه صحبت کند. مجتبی تیموری که سرپرستی تیم آهنگسازی این برنامه را به‌عهده دارد در پاسخ به این پرسش می‌گوید: موسیقی در برنامه‌های طنز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد و به جرائت می‌توان گفت 50 درصد بار مسئولیت بر دوش موسیقی است به همین علت ما تمام تلاشمان را به کار می‌بندیم قطعاتی را انتخاب کنیم یا بسازیم که با حال و هوای بخش‌‌ها همخوانی داشته باشد. در ضمن حس شادی را به مخاطب منتقل کرده و از اثر‌گذاری لازم هم برخوردار باشد. او در ادامه توضیح می‌دهد: برخی قطعات را ما کاور می‌کنیم و ترانه‌ای را روی آن قرار می‌دهیم و از صداپیشگانمان می‌خواهیم آنها را بخوانند که خب معمولا هم مورد توجه مخاطب قرار می‌گیرد، هر چند معمولا تطبیق آن کار راحتی نیست. محمد تیموری هم که به عنوان نوازنده در این کار حضور دارد، می‌گوید: خوشبختانه تیمی که ما با آن کار می‌کنیم، به لحاظ روحی و فکری بسیار به یکدیگر نزدیک هستند و همین موضوع باعث ارتقای سطح کار می‌شود.

نگار حسینی